Strijden om de waarheid in Oekraïne

Journalist zijn in een conflictgebied is gevaarlijk. De systematische moorden op journalisten door IS maken dat meer dan ooit duidelijk. Ook in Oekraïne deelt de pers in de klappen. Sinds het aftreden van president Janoekovitsj zijn al zeven journalisten dood aangetroffen. Talloze anderen hebben te maken met geweld, bedreigingen, kidnapping, diefstal en vernietiging van materiaal. Dat heeft ook gevolgen voor de berichtgeving over het conflict. ‘In tijden van oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer.’

Mstyslav Chernov (CC BY-SA 3.0)

Een journalist documenteert de gebeurtenissen op het onafhankelijkheidsplein in Kiev, februari 2014

Zeven journalisten lieten het leven sinds de Euro Maidan-protesten in Oekraïne een pro-Europese regering aan de macht brachten.  De omstandigheden van hun dood zijn allesbehalve uitgeklaard. In april is Vasily Sergiyenko dood aangetroffen in een bos nabij Kiev. Een maand later kwamen de Italiaanse fotojournalist Andrea Rochelli en zijn Russische tolk Andrei Mironov in de vuurlinie terecht bij gevechten tussen regeringstroepen en separatisten nabij Slovjansk in Donetsk. Ze overleefden het niet.

In juni ondergingen Russische journalisten Igor Kornelyuk en Anton Voloshin hetzelfde lot, maar dan in Loehansk. Twee weken later werd ook Anatoly Klyan, een Russische cameraman bij Channel One collateral damage. Het recentste dodelijke slachtoffer is alweer een Russische journalist, ditmaal bij het staatsgeleide Rossiya Segodyna. Zijn lichaam werd begin september teruggevonden. De man overleed blijkbaar een maand eerder, rond de tijd dat hij als vermist was opgegeven.

Tien dagen lang geblinddoekt

Naast de zeven dodelijke slachtoffers hebben talloze andere journalisten te maken met geweld, kidnapping, intimidatie en detentie. Voornamelijk Oekraïense journalisten die willen berichtgeven over de toestand in Loehansk en Donetsk, de twee oblasten waar separatistische milities de macht grepen, hebben het  zwaar te verduren. Een veelvoorkomend scenario is dat rebellen de journalist enkele dagen gevangenhouden en hem aan een kruisverhoor onderwerpen.

Zo werd Yury Lelyavsky, freelance correspondent voor ZIK, vijftien dagen lang vastgehouden in Slovjansk. Het merendeel van die tijd was hij geblinddoekt. Sinds eind juli wordt Lelyavsky opnieuw vastgehouden, ditmaal in Loehansk.

Ook buitenlandse journalisten ontsnappen niet aan de kidnappings. Zo werd de Amerikaanse journalist Simon Ostrovsky, die werkt voor VICE, drie dagen lang gevangengehouden door milities in Slovjansk.

George Morozov, woordvoerder bij het “Ministerie van Defensie” van de Donetsk Volksrepubliek (DPR) tracht de acties van de milities te legitimeren. ‘Na de afkondiging van de regulering van de media [op 26 juni kondigde de DPR af dat alle media in Donetsk zich moesten registreren bij het “Ministerie van Informatie en Massacommunicatie”] trachtten vele journalisten het oorlogsgebied te betreden zonder de gepaste accreditatie. Hun activiteiten werden natuurlijk onderzocht, maar ik zie geen reden voor de buitenlandse media om zich zorgen te maken. Op ons territorium zijn er journalisten van verschillende landen. Journalisten bij een mediabedrijf dat eerder verregaande leugens publiceerde over wat er hier gaande is, krijgen geen accreditatie’, licht Morozov toe.

Vernieling van apparatuur en inbeslagname van materiaal is ook een veelvoorkomend instrument om journalisten het zwijgen op te leggen. Het komt regelmatig voor dat kantoren van media-outlets worden geplunderd. Hoewel dit vaker door de milities gebeurt, waren het de Oekraïense veiligheidsdiensten die twee weken geleden het materiaal van de krant Vesti in beslag namen. Volgens nieuwsberichten gebeurde dat in het kader van een strafrechtelijk onderzoek naar vermeende schendingen van de territoriale integriteit van Oekraïne. In het ergste geval kan dat een gevangenisstraf van vijf jaar opleveren.

De Krim, verboden vrucht

De Krim, in maart door Rusland “geannexeerd”, is zo goed als verboden terrein voor West-Oekraïense journalisten of journalisten die geen voorstander zijn van de annexatie. Zo werd begin september de Krimse blogger Yelizaveta Bogutskaya drie uur lang ondervraagd door de de facto autoriteiten van de Krim. Nadien verliet ze de regio omdat haar ontvoerders haar waarschuwden dat ze haar waarschijnlijk zouden arresteren voor ‘extremistische activiteiten en het aanzetten tot etnische haat.’

De Krim is zo goed als verboden terrein voor West-Oekraïense journalisten.

Kateryna Butko, één van de lucky few West-Oekraïense journalisten die wel toegang kreeg tot de Krim – en dit na een grondige ondervraging – stond onder strikte begeleiding tijdens haar korte bezoek. ‘Kijk, ze hangen Russische vlaggen aan de wagens, omdat ze ’t zelf willen. Niet omdat wij het vroegen van hen.’
‘Zie je, alles is vreedzaam hier, alles is prima!’ zou haar begeleider geopperd hebben.

Russische propaganda

De regering van Petro Poroshenko neemt recentelijk meer en meer maatregelen die indruisen tegen de westerse standaarden van de persvrijheid. Zoals de milities houdt ook het Oekraïens leger regelmatig journalisten vast voor ondervraging.

Op 20 augustus werden 14 Russische televisiezenders geschrapt. De Oekraïense Veiligheidsdienst stelde onlangs een lijst op van Russische journalisten die het land niet mogen betreden, maar reeds voordien werden velen de toegang ontzegd of gedeporteerd. ‘Oekraïne heeft het recht om haar informatieruimte te verdedigen tegen de Russische informatie-agressie’, klinkt de officiële reactie van het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken.

De acties van de Oekraïense regering stuiten op het verzet van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en internationale organisaties die voor persrechten opkomen, zoals de International Federation of Journalists (IFJ) en het Committee to Protect journalists (CPJ). De Oekraïense journalisten echter vragen amper verantwoording aan de regering, zo vertellen journalisten in Kiev aan het CPJ. Onder de banner van oorlog staat het merendeel als een blok achter de overheid.

 ‘Zowel de Russische als de Oekraïense berichtgeving over het conflict zijn compleet waardeloos. Het is propaganda en contrapropaganda.’

‘Het is duidelijk dat actoren opzettelijk misleidende informatie verspreiden. Dit gebeurt zowel in sociale media als in mainstream media’, vertelt Dunja Mijatovic, OVSE-Vertegenwoordiger van de Mediavrijheid, wiens huidige inspanningen grotendeels naar Oekraïne gaan.

Olaf Koens, de Nederlandse correspondent die de laatste maanden regelmatig over Oekraïne schrijft, zegt het klaar en duidelijk: ‘Zowel de Russische als de Oekraïense berichtgeving over het conflict zijn compleet waardeloos. Het is propaganda en contrapropaganda. Wat Oekraïners betreft zijn de Russen schuldig en wat de Russen betreft zijn de Oekraïners schuldig en dat merk je in de berichtgeving. Of ze aangestuurd worden door een centrale propagandamachine of niet? Waarschijnlijk wel. De staat zet alleszins de toon, zowel in Oekraïne als in Rusland.’

Mijatovic, in haar capaciteit als OVSE-vertegenwoordiger, brengt Oekraïense en Russische journalisten samen in een poging om een einde te maken aan de informatie-oorlog. ‘De onderwerpen die aan bod komen zijn heel gevoelig, dus natuurlijk zijn er spanningen’, zegt Mijatovic. ‘Maar de meetings worden gekarakteriseerd door open en eerlijke argumenten aan beide kanten. We zien een geleidelijke verbetering, maar je moet in gedachten houden dat het een langetermijnproces is en dat we er nog maar net aan beginnen.’

Facebook als wapen

Sociale media staan vol met filmpjes en foto’s die op zo’n manier bewerkt zijn, of in zo’n context geplaatst, dat ze de andere partij in diskrediet brengen. Zo werd een foto van een moeder die haar kind beschermt tijdens een bombardement voorgesteld als een foto uit Oost-Oekraïne. In feite gaat het om een foto uit Israël, genomen in 2012. Ook verschenen er foto’s van tanks die in verschillende media foutief werden omschreven als Russische tanks aan de Oekraïense grens.

Een sociale media-gebruiker wou met deze foto aantonen dat Oekraïners hun kinderen brainwashen om de oorlog in het Oosten van het land te legitimeren. www.examiner.com ontdekte dat hij de foto bewerkt had.

De website StopFake.org houdt zich bezig met  het ontmaskeren van dergelijke foutieve informatie. StopFake werd opgericht door Jevhen Fedchenko, docent en directeur van de opleiding journalistiek aan de Universiteit van Kiev. De site steunt grotendeels op het werk van studenten journalistiek.

De “volksrepublieken” Donetsk (DPR) en Loehansk (LPR) beslisten op 24 mei hun krachten te bundelen in een confederatie: de Federale staat van Nieuw-Rusland. Deze confederatie gaat gepaard met een uitgekiend propagandasysteem. Ze treden naar buiten met verschillende Facebook-groepen zoals de Truth about Ukraine en Solidarité Donbass.

De nieuwswebsite Novorossia News Agency windt er geen doekjes om: ‘Onze doelstelling is om de Europese gemeenschap te tonen wat er gaande is in Oekraïne en een positief beeld van de militie te geven’. Novorossia News Agency wordt geleid door Pavel Gubarev, die zichzelf in maart uitriep tot “People’s Governor” van Donetsk.

Westerse journalisten

The Economist, cover van 19 april 2014

‘Rusland wordt veel te vaak afgebeeld als een karikaturale schurk.’ (cover 19 april 2014)

‘Als Westerse journalist kan je berichtgeven in beide gebieden, hoewel er natuurlijk wel veel hindernissen zijn. Het verkrijgen van accreditaties gaat moeizaam, je wordt soms weggestuurd en het is natuurlijk ook gevaarlijk want er wordt geschoten en gebombardeerd’, zegt correspondent Olaf Koens. ‘Maar dat zijn de typische gevaren in tijden van oorlog. Je kan als buitenlandse pers dus wel aan beide kanten werken, zowel aan de kant van de rebellen en aan de kant van het leger. Beide kanten zijn wel erg wantrouwig. Alles wat pers is, wordt automatisch gewantrouwd.’

The Sun, cover van 18 juli 2014

Dat The Sun de raket die de MH17 raakte reeds bestempelde als ‘Putin’s missile’ alvorens er bewijzen op tafel lagen, kan op z’n minst voorbarig genoemd worden.

De objectiviteit van de westerse berichtgeving over het conflict is een omstreden onderwerp. Er wordt systematisch minder geschreven over de “schuld” aan Oekraïense zijde.

‘Rusland wordt veel te vaak afgebeeld als een karikaturale schurk’, schrijft Tony Brenton, voormalig Brits ambassadeur bij Rusland.

Gregory Feifer, Moskou-correspondent voor NPR, meent dan weer dat de Russische president zelf verantwoordelijk is voor deze Koude Oorlog-karikatuur.

Wat er ook van zij, dat The Sun de raket die de vlucht MH17 raakte reeds bestempelde als ‘Putin’s missile’ alvorens er bewijzen op tafel lagen, kan op z’n minst voorbarig genoemd worden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.