Tweede termijn voor Ban Ki-moon?

De meester van de misstappen

De kritiek op Ban Ki-moon is nooit veraf. “De onzichtbare man”, “De meester van de misstappen”, “Meneer middelmaat” of simpelweg “Ban Ki-Wie?”, het zijn slechts enkele spotnamen voor een man die -in tegenstelling tot zijn flamboyante voorganger Kofi Annan- niet meteen uitblinkt in charisma en flair. Maar de kritiek op Ban gaat verder dan enkele bijnamen.

Ban Ki-moon was van bij het begin de favoriete kandidaat van de toenmalige president George Bush. De Amerikaanse steun lijkt op het eerste zicht een troef, maar was volgens VN-kenners bovenal een strategische zet van de VS om de zwakste van de vijf kandidaten in het zadel te hijsen.

Biografie

1944: Ban Ki-moon wordt geboren in Eumseong**
1950**: De familie Ban vlucht naar afgelegen bergdorp tijdens de Koreaanse Oorlog**
1962**: Ban Ki-moon ontmoet Yoo Soon-taek, de latere mevrouw Ban. Wint datzelfde jaar een tripje naar de Verenigde Staten waar hij John F. Kennedy ontmoet**
1970**: Bachelor Internationale Betrekkingen aan de universiteit van Seoel**
1975**: werkt bij het Zuid-Koreaanse ministerie voor Binnenlandse Zaken**
1985**: Master in Public Administration aan de prestigieuze universiteit van Harvard**
1996**: Nationale veiligheidsadviseur van de Zuid-Koreaanse president**
1998**: Zuid-Koreaanse ambassadeur in Oostenrijk**
1999**: Voorzitter van de Voorbereidende Commissie van de Verdragsorganisatie voor een alomvattend verbod op kernproeven (CTBTO)**
2000**: Vice-minister van Buitenlandse Zaken**
2001**: Kabinetschef van de Voorzitter van de Algemene Vergadering tijdens het Zuid-Koreaanse voorzitterschap**
2003**: Buitenlandadviseur van de Zuid-Koreaanse president**
2004**: Minister van Buitenlandse Zaken**
2007**: Ban Ki-moon wordt de achtste Secretaris-Generaal van de VN

‘De Amerikanen wilden onder geen beding een tweede Kofi Annan aan het hoofd van de VN’ vertelt Neri Sybesma-Knol, voormalige voorzitster van de Vereniging voor de Verenigde Naties en VUB professor. ‘Een Secretaris-Generaal met een low profile kwam enkele lidstaten wel goed uit. Een Secretaris-Generaal waar ze niet te veel last van hebben.’

Annan had zijn afkeuring van de oorlog in Irak nooit onder stoelen of banken gestoken, en deze vernedering lag nog vers in het Amerikaanse geheugen. Bovendien maakten de goede relaties met Zuid-Korea van Ban Ki-moon een man van de Verenigde Staten.

‘Ik mag er dan wel soft uitzien, ik bezit een sterke innerlijke kracht. Anders kon ik nooit alles doen wat ik tot nu toe gedaan heb’_
Ban Ki-moon over zichzelf_

Gebrekkige kennis

Een tweede zwak punt van Secretaris-Generaal was zijn gebrekkige kennis van de VN. Terwijl Kofi Annan zich langzaam opwerkte binnen de VN en zo de nodige kennis en diplomatieke finesse verwierf, wist Ban weinig af van de complexe VN toen hij Secretaris-Generaal werd.

Toch verving hij de doorwinterde adviseurs van Kofi Annan door onervaren, vaak ongekwalificeerde medewerkers met weinig of geen ervaring binnen de Verenigde Naties. Dat deze medewerkers voornamelijk landgenoten van Ban waren, zorgde voor extra irritatie in de wandelgangen van de VN.

Voorstander van doodstraf

Sinds 2007 heeft Ban Ki-moon ook een aantal diplomatieke blunders begaan. Op zijn derde dag als Secretaris-Generaal, enkele dagen na de executie van Saddam Hoessein, verklaarde hij dat ‘Saddam Hoessein verantwoordelijk was voor het plegen van gruwelijke misdaden tegen het Iraakse volk’ en dat ‘elke lidstaat zelf moet beslissen over het al dan niet toepassen van de doodstraf.’

Hij was zich er kennelijk niet van bewust dat de VN officieel gekant is tegen de doodstraf en het recht op leven onderschrijft zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In Zuid-Korea wordt de doodstraf wel nog toegepast.

Zijn bezoek aan het betwiste Oost-Jeruzalem was opnieuw een blunder van formaat. Hij beledigde er de Palestijnen door in een speech te verkondigen dat ‘hij blij was om in Israël te zijn.’ In 1967 annexeerde Israël het oostelijke deel van Jeruzalem maar de Palestijnen beschouwen Oost-Jeruzalem als de hoofdstad van een toekomstige Palestijnse Staat.

Mensenrechten

Human Rights Watch was evenmin mals voor de VN en zijn Secretaris-Generaal. In hun Wereldrapport van 2011 beschuldigen ze de VN van lafheid en nemen Ban Ki-moon zijn immer vriendelijke aanpak van landen met een kwalijke reputatie op vlak van mensenrechten erg kwalijk. ‘Hij weigert om grote spelers zoals Rusland en China terecht te wijzen, maar doet dat zonder problemen wel bij kleine landen als Oezbekistan en Turkmenistan’, aldus het rapport.

‘Hij zou luider en duidelijker van zich moeten laten horen. Maar dat is weinig waarschijnlijk, gezien zijn verwezenlijkingen tot nu toe.’
Jonathan Steele, columnist van The Guardian

Kritiek uit eigen rangen

De scherpste kritiek op Ban Ki-moon kwam echter uit de eigen rangen. Vorig jaar lekte een interne memo waarin hard werd uitgehaald naar de Zuid-Koreaan. De Zweedse VN-functionaris Inga-Britt Ahlenius nam geen blad voor de mond in haar analyse van drie jaar Ban Ki-moon. Ze beschuldigt hem van een obsessieve angst voor lekken, waardoor hij weigerde bepaalde auditrapporten publiek te maken. ‘Uw acties zijn niet enkel betreurenswaardig, ze zijn verwerpelijk. Uw actie is zonder precedent en erg gênant voor uzelf.’

Deze memo verscheen amper een jaar nadat een Noorse krant een ander intern document publiceerde. Toen omschreef een lid van de Noorse delegatie Ban Ki-moon als ‘zwak en zonder ruggengraat’. Hij zou lijden aan woede-uitbarstingen en zijn onderhandelingspogingen in Sri Lanka en Birma werden bestempeld als ‘een mislukking’.

Management hervormingen

Maar voor elke tegenstander van de VN-leider vindt men ook een voorstander. Zij wijzen op de interne hervormingen die Ban Ki-moon doorvoerde om de organisatie efficiënter, transparanter en eerlijker te maken. Zo breidde hij de ethische code uit naar alle 60 000 medewerkers van de VN en verwante agentschappen. Onder Ban Ki-moon moesten voor de eerste keer in de geschiedenis van de VN de senior managers tevens alle mandaten van hun departement uitpluizen. Overlappende, verouderde of overbodige projecten werden onverbiddelijk stopgezet.

Na het schandaal rond het “oil-for-food” programma voor Irak heeft Ban Ki-moon er ook steeds op gehamerd om beschuldigingen van fraude bij aanbestedingen grondig te onderzoeken. Tijdens zijn eerste ambtstermijn werd voor meer dan 600 miljoen dollar aan onfrisse VN-contracten opgespoord.

Darfur, Bali en vrouwenrechten

Met bovenstaande administratieve hervormingen doet Ban Ki-moon zijn bijnaam “de bureaucraat” alle eer aan. Toch heeft hij ook op diplomatiek vlak wat verwezenlijkt. Eind 2007 slaagde Ban Ki-moon erin China als permanent lid van de Veiligheidsraad te overhalen om blauwhelmen naar Darfur te sturen. Peking was oorspronkelijk tegen een VN-missie gekant wegens zijn goede banden met de Soedanese regering. Insiders getuigden achteraf dat China dankzij een aantal slimme diplomatieke manoeuvres van Ban Ki-moon de resolutie goedkeurde.

‘De nieuwe Secretaris-Generaal is noch verblindend noch imposant, maar hij kan na alle lange dagen en koppige telefoontjes -eindelijk- iets wezenlijks voorleggen.’
The Economist over de VN-missie in Darfur

De Secretaris-Generaal hielp ook mee de klimaatconferentie in Bali redden. De conferentie dreigde te mislukken nog voor de onderhandelingen waren begonnen door de koppige houding van de Verenigde Staten. Net als China stonden zij erg weigerachtig tegenover bindende klimaatafspraken. Een ultieme reddingspoging van een aantal hooggeplaatste figuren waaronder Ban Ki-moon zorgde uiteindelijk voor een bocht van 180 graden bij de VS en China.

‘We staan op een kruispunt’ speechte Ban Ki-moon in Bali terwijl buiten enkele als ijsberen verkleedde activisten “Red de mensheid” scandeerden. ‘Het ene pad leidt naar een uitgebreid klimaatakkoord, het andere pad leidt naar de vergetelheid. De keuze is duidelijk.’ De onderhandelingen over een opvolger van het Kyoto Protocol werden na enkele dagen van emotionele speeches en slapeloze nachten dan toch gestart. Ban zei achteraf dat deze deal het bepalende moment van zijn carrière was.

‘Op vlak van vrouwenrechten is hij tevens instrumenteel geweest’, zegt Neri Sybesma-Knol. ‘Hij heeft vier verschillende VN-programma’s gefusioneerd tot de UN Women, een agentschap dat zich inzet voor gendergelijkheid en de empowerment van vrouwen.’

Tweede termijn

Nu heeft Ban Ki-moon zich officieel kandidaat gesteld voor een tweede termijn. Met de steun van de Verenigde Staten en de Europese Unie reeds op zak lijkt zijn benoeming slechts nog een formaliteit. Zo goed als al zijn voorgangers bleven op post voor de volgende vijf jaar. ‘Boutros Boutros-Ghali was de enige Secretaris-Generaal die niet voor een tweede keer werd benoemd. Marlene Albright kon het niet goed vinden met de Egyptische ex-minister, waardoor de VS zijn veto uitsprak’, aldus Neri Sybesma-Knol. Bovendien is tot nu toe nog geen tegenkandidaat opgestaan.

‘Hij weet hoe hij het met iemand oneens kan zijn zonder onvriendelijk te zijn.’
Park Soogil, een voormalige Zuid-Koreaanse diplomaat

Wat brengen de volgende vijf jaar met de zachtaardige, diplomatische, middelmatige, ruggengraatloze Ban Ki-moon aan het hoofd van de VN? ‘Ik vermoed dat hij werk zal willen maken van de nucleaire ontwapening. Gezien zijn verleden als voorzitter van de commissie voor een verbod op kernproeven is dit waarschijnlijk een van zijn prioriteiten. Hij spreekt ook over meer bindende klimaatafspraken.’ Maar het blijft afwachten of hij in de toekomst scherper uit de hoek zal durven komen.

‘Wie weet’, zegt Neri Sybesma-Knol. ‘Javier Perez de Cuellar ontpopte zich pas in zijn tweede termijn als een meer onafhankelijke Secretaris-Generaal die het VN-standpunt ten volle verdedigde. Misschien doet Ban Ki-moon hetzelfde?’