Van restproduct uit de olijfolieproductie tot biobrandstof in Syrië

Olijfbomen maken van oudsher deel uit van het Syrische landschap. Vandaag bieden ze een antwoord op de stijgende dieselprijzen in het land. Want het organische afval dat overblijft na de olijfolie-extractie wordt omgezet in biobrandstof voor de verwarming van huizen. MO* sprak met een olijfboer uit Armanāz.

Na ruim een decennium oorlog zit Syrië in een financiële crisis. De jarenlange verwoesting van infrastructuur en militaire uitgaven zadelden het land op met een enorme inflatie. Prijzen van zowat alle basisproducten stegen, terwijl lonen daalden. In maart berichtte The Independent dat het gemiddelde inkomen in Syrië rond de 22,5 dollar per maand zou liggen.

Ook de dieselprijzen verdrievoudigden. Enkele olijfboeren in de provincie Idlib vonden een ecologische en goedkoop alternatief: birin, de gedroogde olijfpulp die overblijft na de productie en verwerking van olijfolie.

Abdulkader Arab (38) is één van die olijfboeren. Hij woont in Armanaz, in de provincie Idlib. Hij studeerde in Aleppo, waar hij nadien ook even bleef wonen, maar door de burgeroorlog besloot hij terug te keren naar zijn thuisstad. ‘Ik kon niet meer leven met de onderdrukking door de Syrische staat. Het vermoorden van vredevolle demonstranten, de willekeurige arrestaties en dagelijkse folteringen…’

In Armanaz was er minder controle van het Syrische regime. Sindsdien draait Arab mee in het familiebedrijf dat olijfolie en verwarmingsmaterialen maakt. Tijdens ons gesprek vertelt hij hoe een naburig kamp voor intern ontheemden op dat moment wordt gebombardeerd. Hij controleert intussen zijn machines voor de olijfverwerking.

Een diepgewortelde geschiedenis

Dankzij een gunstig mediterraans klimaat hoort Syrië bij de grotere olijfolieproducenten, naast Spanje, Italië, Turkije en Griekenland. Olijfboomgaarden liggen in Syrië voornamelijk in het westen van het land, rond Aleppo, Homs en Damascus. Doordat de oorlog er fel woedde is de productie van olijfolie de laatste tien jaar sterk teruggevallen.

Voor het conflict losbarstte, telde het land meer dan 79 miljoen olijfbomen die samen zo’n 1,1 miljard olijven produceerden.

Voor het conflict losbarstte, telde het land meer dan 79 miljoen olijfbomen die samen zo’n 1,1 miljard olijven produceerden. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) nam de productie tegen 2016 met 40 procent af. Ontbossing, bosbranden, schade aan irrigatiesystemen, droogte, klimaatverandering en het gebrek aan zorg voor de bomen deed de productie mee dalen. Olijfbomen overleven gelukkig in moeilijke omstandigheden.

Voor de burgeroorlog bestond er nog geen afzetmarkt voor biobrandstof van olijfpulp. ‘Voor 2011 gebruikte ongeveer 90 procent van de bevolking diesel om hun huizen te verwarmen. Een tiental procent gebruikte hout van olijfbomen en andere soorten bomen’, aldus Arab.

Nochtans is olijfpulp geen nieuwe brandstof. Archeologen ontdekten eerder al grote hoeveelheden verkoolde olijfpitten rond de Middellandse Zee. Daarmee toonden ze aan dat olijfpulp al in de Oudheid als verwarmingsbron werd gebruikt. Het biologisch afval brandt bij een hoge en constante temperatuur, wat het een ideale brandstof maakt voor verwarming en om mee te koken.

Van pit naar verwarming

Het oogstseizoen is nog maar net begonnen voor Arab en zijn familie. ‘De bomen moeten nog groeien, er is dus nog niet veel werk. En de regen is dit jaar te laat.’ De olijfoogst gebeurt doorgaans tussen oktober en januari.

Birin bestaat voornamelijk uit pitten, vruchtenpulp en olijfschillen en wordt tot droge cilindervormige blokken verwerkt.

Het overgrote deel van de olijfolie wordt gewonnen bij de eerste pers. Olijfolie die overblijft na een tweede pers wordt gebruikt om zeep mee te maken. Wat daarna overblijft is de droge birin. Die bestaat voornamelijk uit pitten, vruchtenpulp en olijfschillen. Dit restproduct wordt in een drukmachine geperst tot cilindervormige blokken en dan in de zon te drogen gelegd. Eenmaal volledig opgedroogd zijn de cilinders klaar voor verkoop.

De cilinders worden bij Syrische huishoudens verbrand in een kachel. In de wintermaanden, wanneer de temperatuur dichtbij het vriespunt komt, is die verwarming essentieel. Voor vele Syrische gezinnen is birin het enige dat ze zich nu kunnen veroorloven. Daarbovenop komt dat het — mits het olijfresidu op een correcte manier wordt verwerkt — ook nog eens een milieuvriendelijker alternatief is voor stookolie.

Steunpilaar voor het hele dorp

Het bedrijf van Arab en zijn familie is daarom belangrijk voor het hele dorp. Niet alleen biedt het een alternatief voor de dure en meer vervuilende stookolie, het bedrijf creëert ook extra werkgelegenheid. Behalve olijfolieproducent zijn Arab en zijn familie nu ook producenten van verwarmingsmaterialen. Dorpsbewoners kunnen bij hen aan de slag voor het kappen, drogen en verhandelen van de cilinders.

‘Kinderen die niet meer naar school kunnen omdat ze moesten vluchten of hun ouders stierven bieden we financiële hulp aan zodat ze toch naar privéscholen kunnen.’

De extra inkomsten zetten ze in om kinderen in het dorp te ondersteunen, vertelt Arab. ‘Sommige kinderen kunnen niet naar school omdat ze moesten vluchten of (één van) hun ouders stierven. Wij bieden hen financiële hulp aan zodat ze toch naar privéscholen kunnen gaan.’ Ook krijgen armere gezinnen in het dorp gratis birin en olijfolie van hen.

Toch is birin niet de ultieme oplossing. Hoewel de prijs nu lager ligt dan diesel, is het nog steeds een duur product. In Noord-Syrië gaat het om zo’n 100-125 dollar per ton. ‘Dat is hetzelfde als het jaarlijkse inkomen van een leerkracht in Syrië’, aldus Arab. Twee jaar geleden werd birin nog verkocht aan 55 dollar per ton. Als de temperaturen verder dalen, zou de prijs dit jaar zelfs nog verder kunnen stijgen.

Maar birin blijft wel het goedkoopste alternatief. Andere opties zijn: biobrandstof van pistache- en hazelnotenschelpen of olijfhout. Maar beiden zijn duurder. Zo wordt olijfhout verkocht voor 100 tot 170 dollar per ton.

De productie van birin heeft momenteel een positief effect in de dorpen en regio’s waar olijfolie wordt geproduceerd. Het blijft wel een uitdaging om ook de bevolking op andere plekken te bereiken met dit alternatief voor stookolie.

Ecologische impact

De burgeroorlog zorgde behalve voor menselijk leed en materiële schade ook voor ernstige milieuschade. Dat kan op lange termijn nefaste gevolgen hebben voor de volksgezondheid, economie en de lokale stabiliteit. Ecologie moet een hoeksteen vormen van de reconstructie van het land, stelt het Arab Reform Initiative in een recent rapport. Want, zo zegt het, ‘milieuschade is niet alleen een gevolg van het conflict, maar ook een drijvende kracht erachter’.

Lees ook

Biobrandstof is niet de oplossing om onze klimaatdoelstellingen te halen

‘Milieuschade is niet alleen een gevolg van het conflict, maar ook een drijvende kracht erachter.’

Bijproducten zoals birin worden nu als alternatieve energiebron gezien binnen de energiecrisis. Maar het kan ook een antwoord bieden op ecologische uitdagingen die gepaard gaan met het verwerken van olijfafval in de hele mediterraanse regio. Een illegale lozing van de bijproducten uit de olijfindustrie in de natuur kan namelijk voor zware milieuproblemen zorgen. Het afvalwater van olijfproductie wordt verontreinigd en giftig beschouwd. Onbehandelde olijfpulp die direct in de natuur zou worden geloosd kan eveneens zware milieuproblemen veroorzaken.

Het grootste voordeel aan birin is dat het product sowieso bestaat. Er moet geen ontbossing of grondverontreiniging voor plaatsvinden om het te kunnen produceren.