Humanitaire ramp dreigt bij nakend offensief

‘Vechten tot de dood’: waarom de eindstrijd in Syrië bloedig zal zijn

© Nasser Nouri (CC BY-NC-SA 2.0)

Vluchtende Syriërs in Idlib in 2012

‘Het is enorm beangstigend als de helikopters opdagen, je ziet de hel op je afkomen en het enige wat je kan doen, is ondergaan.’ Ahmad (een schuilnaam) beschrijft een aanval met vatenbommen: grote olievaten gevuld met explosieven en metaalschroot. De Syrische dertiger woont al zijn hele leven in een klein stadje centraal gelegen in Idlib.

Rond de landelijke enclave in het noordwesten van Syrië waar Ahmad woont, zijn sinds eind augustus troepen aan het mobiliseren. Tien Russische oorlogsschepen met gevechtsvliegtuigen hebben aangemeerd in de Middellandse zee, het grootste aantal dat werd ingezet sinds de Russische deelname aan het conflict in 2015. Het Syrische leger heeft duizenden troepen, gepantserde eenheden en helikopters ten zuiden van de provincie gestationeerd.

Na zeven jaar is president Assad erop gebrand om de laatste oppositie tegen zijn regime weg te vagen en zich tot ‘overwinnaar’ uit te roepen van een van de meest bloedige burgeroorlogen van de 21ste eeuw.

Het is sprekend voor het belang van de strijd om Idlib. Na zeven jaar is president Assad erop gebrand om de laatste oppositie tegen zijn regime weg te vagen en zich tot ‘overwinnaar’ uit te roepen van een van de meest bloedige burgeroorlogen van de 21ste eeuw. Begin september begon het Syrische regime, bijgestaan door Rusland, Iran en de Libanese Hezbollah-militie, aan een grote militaire operatie om Idlib te heroveren.

Zijn naam en zijn thuisstad wil Ahmad niet publiceren uit vrees voor represailles. Zijn universitaire studies boekhouding moest hij opgeven toen de burgeroorlog uitbrak. Vandaag werkt Ahmad als fotograaf voor een gerenommeerd westers persagentschap. ‘Ik wil de wreedheden en de ontberingen die de Syriërs elke dag ondergaan, vastleggen en aan de wereld tonen.’

Tactische wreedheden

Russische en Syrische gevechtsvliegtuigen bombardeerden vorige week verschillende doelwitten in woongebieden. Daarbij werden scholen en ziekenhuizen niet gespaard. In een rapport maken de Verenigde Naties gewag van 33 bevestigde burgerslachtoffers, waaronder vrouwen en kinderen. Het echte cijfer ligt waarschijnlijk veel hoger, maar is volgens het rapport niet te achterhalen door de instabiliteit en het landelijk karakter van de regio.

Overzicht van moeilijk te bereiken locaties en belegerde locaties (juli 2018)

Ook in het kleine boerendorpje Al-muntar, aan de zuidelijke grens van Idlib, hadden Russische jets gebouwen bestookt. Ahmad was samen met enkele collega’s de vernietiging aan het fotograferen toen hij een dorpeling hoorde schreeuwen: ‘Er komt opnieuw een helikopter aan, lopen!’

‘Ik liep als een gek, maar blijkbaar niet snel genoeg’, vertelt de burgerjournalist. ‘We waren in het midden van het dorpsplein toen de helikopter zijn vatenbom dropte.’

‘Ik liep als een gek, maar blijkbaar niet snel genoeg’, vertelt de burgerjournalist. ‘We waren in het midden van het dorpsplein toen de helikopter zijn vatenbom dropte.’ Toen het geïmproviseerde explosief de grond raakte werden Ahmad en twee vrienden meters weggeslingerd door de luchtverplaatsing. Hij herinnert zich de enkel de hitte en de vuurzee.

Hij en zijn vrienden kwamen er met enkele schrammen en de schrik vanaf. Voor negen anderen, waaronder één klein meisje was het illegale oorlogswapen echter fataal. Het is een beproefde tactiek van het Syrische leger in deze oorlog. Een bepaalde tijd na een luchtaanval blijft het rustig, als mensen toestromen om hulp te bieden volgt er een barrel bomb om zoveel mogelijk slachtoffers te maken.

Ahmad vertelt dat hij zoveel mogelijk gevaarlijke situaties tracht te vermijden: ‘maar je weet nooit wanneer de luchtmacht opdaagt. Tegen die wapens kan je je niet verdedigen, het gevoel van machteloosheid als je een helikopter hoort, is ondraaglijk.’

De Syrische president gebruikt die wrede tactieken omdat ze werken, zegt Ahmad. Door burgerdoelwitten en ziekenhuizen aan te vallen hebben rebellen het moeilijk om aan voedsel en verzorging te geraken. Zo verliezen ze de wil om te vechten. Burgers werken mee met de overheid om de gruwel te doen stoppen. Als de militaire campagne in Idlib de komende weken echt op gang komt kunnen we meer zulke wreedheden verwachten. Maar er zijn nog redenen waarom een grondoffensief in de regio rampzalige gevolgen zal hebben.

Perfect storm

Idlib is een landbouwprovincie die grenst aan Turkije. Voor de oorlog woonden er 1,4 miljoen mensen. Vandaag verblijven drie miljoen mensen in het gebied dat half zo groot is als Oost-Vlaanderen. Meer dan de helft zijn interne vluchtelingen die van elders in Syrië komen. Idlib is de voorbije jaren vooral een toevluchtsoord geworden voor allerlei tegenstanders van het regime.

Er zijn verschillende gewapende groepen actief, waarvan de machtigste Hay’et Tahrir al-Sham (HTS) is, voorheen het al-Nusra-Front. Zij werden vroeger gelinkt aan al-Qaeda maar zouden de banden met hun moederorganisatie hebben verbroken. Volgens de meest ruime schattingen zouden in Idlib zo’n 100.000 gewapende strijders zijn. Dat betekent dat nog steeds ongeveer 2,9 miljoen burgers in het gebied zijn, onder wie een miljoen kinderen.

© OCHA

Op deze infografiek zie je hoe groot het aantal intern ontheemden in Idlib onderdak zocht, al dan niet gedwongen.

Waarnemers waarschuwen al weken dat een militaire operatie in Idlib desastreuze gevolgen zou hebben voor de bevolking. Staffan de Mistura, de speciale VN-gezant voor Syrië, sprak over een ‘perfect storm’ van humanitaire gevolgen. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken liet optekenen: ‘Een militaire oplossing voor Idlib zou rampzalig zijn. Waar moeten drie miljoen mensen naartoe?’

Het bevolkingsaantal van Idlib is vele malen groter dan dat van Aleppo en Oost-Ghouta, twee rebellenbolwerken die eerder na een meedogenloze belegering heroverd werden door de troepen van Assad. Deze keer ontbreekt een tweede Idlib waar de bevolking naartoe kan vluchten. Linda Tom van OCHA, de humanitaire organisatie van de Verenigde Naties, vertelt dat er logistiek materiaal klaar staat in Turkije om ten minste 800.000 vluchtelingen op te vangen. Er zijn echter nog geen locaties aangeduid waar ze terecht zouden kunnen. De Turkse grens met Idlib is al lange tijd dicht en volgens Tom ontbreken de voorzieningen voor een humanitaire evacuatiecorridor.

Sam Heller, Syrië-expert van de denktank International Crisis Group (ICG) legt uit waarom het nakende offensief een humanitaire ramp van ongeziene schaal kan worden: ‘Bij de vorige gebieden die het regime belegerde en heroverde, bijvoorbeeld Aleppo of Oost-Ghouta, werd de menselijke tol verzacht door de evacuatie van personen náár Idlib. De voorbije zeven jaar was de provincie een handige “veiligheidsklep”. Assad kon er strijders en activisten dumpen die zich anders tot de dood zouden verzetten. Velen vluchtten er ook op eigen initiatief naartoe omdat ze geviseerd werden door het veiligheidsapparaat van de Syrische president. Dit zijn allemaal mensen, of het nu gaat om gewapende jihadi’s of gewoon betogers, voor wie geen plaats is in een Syrië onder leiding van Bashar al-Assad.’

Volgens Heller was de concentratie van tegenstanders in Idlib tot op een zekere hoogte een bewuste tactiek: ‘Door meedogenloze jihadi’s, seculiere oppositiestrijders, activisten en opstandige burgers in een kleine enclave bijeen te brengen wou de Syrische regering het verzet verzwakken doordat de sterkere groepen op de zwakkere zouden azen. Later zou het dan makkelijker zijn om ze allemaal in één gebied te verslaan. Die fase lijkt nu aangebroken.’

Volgens Ahmad zijn er op dit moment minder conflicten tussen de gewapende milities onderling en de burgerbevolking: ‘In het verleden waren er kidnappings, overvallen en zelfs autobommen in de regio. Vandaag is de bevolking in Idlib verenigd door een gemeenschappelijke vijand.’

Ook Heller merkt een zekere eensgezindheid op bij zijn contacten op het terrein. Hij denkt niet dat de burgerbevolking massaal als een menselijk schild zal gebruikt worden door de jihadi’s, zoals bijvoorbeeld wel het geval was bij Islamitsiche Staat tijdens de slag om Raqqa: ‘Veel burgers in de provincie hebben hun eigen redenen om zich te verzetten tegen de Syrische regering. We kunnen niet met zekerheid zeggen dat het merendeel van de huidige inwoners van Idlib überhaupt bestaansrecht krijgt in een Syrië dat geleid wordt door Assad.’

Die vraagtekens moeten volgens de analist alarmbellen doen afgaan bij de internationale gemeenschap. ‘Ook de leden van Tahrir al-Sham (HTS) weten dat ze met hun rug tegen de muur staan’, gaat hij verder. ‘De meesten hier zullen vechten tot de dood als het offensief volledig losbarst. Dat is één van de redenen waarom de komende weken wel eens zeer bloedig kunnen zijn…’

‘Vuile vrede’

Sinds 10 september is het relatief rustig in de regio. De intense luchtbombardementen en mortieraanvallen van vorige week lijken voorlopig te dienen om de slagkracht van het regime en haar bondgenoten te tonen. Is er dan nog een mogelijkheid om tot een politieke oplossing te komen?

De Turkse president Erdogan, wiens steun voor de rebellengroepen in Idlib onontbeerlijk is, slaagde er vorige week niet in om een staakt-het-vuren in de regio af te dwingen tijdens een topontmoeting in Teheran met Iraans president Rouhani en de Russische leider Poetin. Erdogan wil een verdere escalatie van het geweld vermijden om zijn bondgenoten te beschermen, en om zijn invloed in het noorden van Syrië te behouden. Een Syrische militaire overwinning in Idlib zal bovendien een massale vluchtelingenstroom op gang brengen richting Turkije. Het land vangt al 3,5 miljoen vluchtelingen op en wil een nieuwe toestroom absoluut voorkomen.

Poetin op zijn beurt wil een “vuile vrede” bewerkstelligen. Dat wil zeggen: een stabiel Syrië onder leiding van Assad, een leider die zeven jaar lang zijn volk heeft uitgemoord.

Poetin op zijn beurt wil een ‘vuile vrede’ bewerkstelligen. Dat wil zeggen: een stabiel Syrië onder leiding van Assad, een leider die zeven jaar lang zijn volk heeft uitgemoord. Rusland heeft een belangrijke militaire basis in Syrië, en wil voet aan grond houden in een belangrijke geopolitieke regio. Hij wil de VN en de Westerse mogendheden zo ver krijgen om deze onaantrekkelijke, onrechtvaardige maar stabiliserende beëindiging van de oorlog te accepteren.

Als Idlib echter met geweld wordt ingenomen, met een gigantisch bloedbad tot gevolg, kunnen Europa en de Verenigde Staten dat onmogelijk aanvaarden.

Noch Rusland, noch Turkije willen dat Idlib de volgende humanitaire catastrofe wordt. Bovendien wil Poetin Erdogan te vriend houden omdat Turkije een belangrijke NAVO-lidstaat is. Beiden hebben ze invloed op respectievelijk Assad en de rebellen. Als ze tot een compromis komen is er een kans, hoe klein dan ook, op een staakt-het-vuren of burgerbescherming door middel van de-escalatiezones.

In Idlib bereiden ze zich alleszins voor op het ergste scenario. ‘We vrezen vooral vatenbommen en gifgasaanvallen’, vertelt Ahmad. ‘Dat zijn laffe, illegale wapens waar geen verweer tegen mogelijk is’ Het Syrische leger heeft in deze oorlog al minstens twee maal gebruik gemaakt van chemische wapens, hoewel de regering dat altijd ontkende. De Amerikaanse speciale gezant voor Syrië beweerde vorige week veel bewijs te hebben dat de Syrische regeringstroepen chemische wapens gereedmaken in de Syrische provincie.

Ahmad zag eergisteren hoe ze bij een bevriend gezin geïmproviseerde gasmaskers probeerden te maken met plastic zakken en papieren feestbekers. De bekers vullen ze met watten of verbandgaas om zo luchtfilters te maken.

‘Overal in de wereld gebruiken kinderen zo’n bekers om verjaardagsfeestjes te vieren’, zegt de fotograaf. ‘In Syrië moeten kinderen ze gebruiken om niet in hun eigen gal te stikken. Het is niet eerlijk, kinderen worden vermoord voor onze ogen en de wereld kijkt gewoon toe.’

De eindstrijd in Syrië lijkt ingezet, de uitzichtloosheid is verre van voorbij.

Ahmad is een schuilnaam, zijn identiteit is bekend bij de redactie

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijft over klimaat, conflict en geopolitiek

    Willem schrijft over klimaatopwarming, conflicten en geopolitiek. Geografisch volgt hij voornamelijk, maar niet uitsluitend, Afrika en het Midden-Oosten.

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.