‘Veel latino’s voelen zich verraden door Trump’

‘Waarom ik niet vertrek uit de Verenigde Staten? Er is geen dag dat ik niet opsta met die gedachte. De enige reden is dat ik mijn familie wil onderhouden’, zegt Stephanie Bueno. Ze is een van de vele Venezolanen in de VS met wie MO* recent sprak. Maar de kans is reëel dat de feiten haar inhalen.

Op 4 september trok Trump de verblijfsstatus (TPS afgeleverd in 2021) in van zo’n 270.000 Venezolanen. Daarvoor waren ook al andere verblijfsstatussen geschrapt, die in totaal zo’n 350.000 Venezolanen beschermden. Ze worden nu aangespoord tot ‘zelfdeportatie’, anders dreigen ze uitgezet te worden.

De cijfers geven Trump alvast gelijk op één punt: de Venezolaanse gemeenschap in de Verenigde Staten is de afgelopen decennia explosief gegroeid. In 1980 woonden er nog slechts zo’n 33.000 Venezolanen in de VS. Dat aantal is sinds 2010 met maar liefst 318% toegenomen – een groeitempo dat ver boven het gemiddelde van 20% voor de totale immigrantenpopulatie ligt.

Deze demografische verschuiving weerspiegelt de verslechterende politieke en economische situatie in Venezuela en de bijbehorende vluchtbewegingen richting veiliger en economisch stabieler gebied, zoals de Verenigde Staten. Het zwaartepunt (49%) van de diaspora ligt in Florida.

Polariserend discours

De polarisatie die de Amerikanen midscheeps treft, heeft duidelijk ook de Venezolaanse diaspora geïnfecteerd. Dat hoeft niet te verbazen. Tweeënhalf decennia ‘links’ beleid in het moederland trok het economische en sociale weefsel in Venezuela uiteen, waarop zowat een kwart van de bevolking het land verliet. Velen van hen trokken naar de Verenigde Staten.

Dat land blijft tot op de dag van vandaag een enorme aantrekkingskracht uitoefenen op een groot deel van de wereld, en dat geldt des te meer voor Venezolanen. De twee landen liggen natuurlijk relatief dicht bij elkaar. Die nabijheid laat zich voelen: cultureel leunt Venezuela veel dichter bij de Verenigde Staten aan dan andere landen in de regio. Traditioneel is bijvoorbeeld beisbol (honkbal) er populairder dan fútbol, en Venezolaanse slang bedient zich van relatief veel Engelse leenwoorden.

De afgelopen decennia is de afstand tussen beide landen er alleen maar kleiner op geworden. Want terwijl Venezuela afgleed naar autocratie, corruptie en economische chaos, vonden de Venezolanen houvast in het beeld dat de Verenigde Staten zo graag van zichzelf uitdragen: een plaats waar kapitalisme, vrijheid van meningsuiting en democratische instellingen overeind blijven.

Het verklaart waarom wel meerdere Latijns-Amerikaanse samenlevingen zich zo aangetrokken voelen tot de VS. Voor de Venezolanen komt daar nog een factor bij: uit afkeer van het ‘linkse’ regime in het thuisland, is een aanzienlijk deel van de Venezolaanse diaspora zich beginnen te identificeren met extreemrechtse, conservatieve standpunten. Trump werd zowat de antipode van Hugo Chávez en diens opvolger Nicolás Maduro.

Wat in Trumps standpunten vooral bij hen lijkt te resoneren, is diens ‘harde aanpak’ van criminaliteit. In Venezuela woedt al jaren een ernstige criminaliteitscrisis: van ontvoeringen en straatgeweld tot georganiseerde misdaad die minstens deels verweven lijkt met corrupte overheidsstructuren. Het onvermogen van de staat om veiligheid te garanderen, is niets minder dan een trauma gebleken op nationaal niveau.

Tegenover dat trauma staat het beeld dat leiders als Trump uitdragen. Diens strenge beleid en harde straffen beloven een actieve strijd tegen de misdaad. En zo’n aanpak mag dan controversieel, polariserend en waarschijnlijk contraproductief zijn – hij valt wel in goede aarde bij veel Venezolaanse migranten. Getraumatiseerd door de dagelijkse realiteit in hun thuisland offeren ze graag sommige vrijheden op in hun verlangen naar stabiliteit en orde.

Maar wat vooral blijkt uit onze gesprekken met Venezolanen: in de Verenigde Staten kan je een leven uitbouwen voor jezelf, in tegenstelling tot Venezuela. Vooral die gedachte is de grote drijfveer achter de verhuis naar Gringolandia. Trumps aankondiging van massale deportaties bracht dat geloof in de Amerikaanse Droom danig aan het wankelen, zo blijkt.

‘Bad hombres’

Voor sommigen volgde het ontwaken al snel, en wel in 2016. De toen net verkozen Donald Trump haalde uit naar Mexicaanse migranten, voor wie hij zijn eigen publiek dacht te moeten waarschuwen: er zouden ‘bad hombres’, slechte mannen, tussen zitten. De Mexicanen steigerden: was dat taal van de nieuwste president van de Verenigde Staten?

Het opportunistisch opdelen van de wereld in goed en slecht was natuurlijk niets nieuws. Al in 2002 had George Bush de term axis of evil geïntroduceerd, die de tongen warm moest maken voor de latere inval van Irak. Maar waar Bush nog het fatsoen had om het regime te viseren, maakte Trump er geen geheim van dat hij de inwoners, de mensen viseerde.

Het was het eerste teken aan de wand dat de Amerikaanse Droom een exclusief feest zou gaan worden. Nadien volgden nog vele uithalen, die het soms wel en soms niet tot officieel beleid schopten.

Geruime tijd bleef de Venezolaanse gemeenschap buiten schot. Een analyse van de gemeenschap door het Migration Policy Institute laat dan ook zien dat ze relatief harder werkt voor een lager loon en hoger opgeleid is dan andere migrantengemeenschappen – en zelfs dan de Amerikanen zelf. Volgens het Office of Foreign Assets Control hebben maar 800 mensen een crimineel bestaan opgebouwd in hun nieuwe thuisland – zo’n 0,08% van de totale diaspora. Conclusie? Al bij al een voorbeeldige gemeenschap. Je zou al gek moeten zijn om hen tegen de haren in te strijken.

En toch. Vandaag ligt de Venezolaanse diaspora in de frontlinie van het presidentiële vuur. In de eerste honderd dagen van zijn presidentschap trok Trump de twee belangrijkste beschermingsmechanismes voor Venezolaanse migranten in: de Temporary Protected Status (TPS) en het zogenaamde humanitarian parole. Die eerste biedt ruim 600.000 Venezolanen bescherming tegen uitzetting. Beide statussen verschaften tijdelijke, legale verblijfs- en werkvergunningen voor honderdduizenden Venezolanen.

Daarnaast beroepte de regering Trump zich op een wet uit 1798 – oorspronkelijk bedoeld voor oorlogssituaties — om 238 Venezolaanse mannen zonder behoorlijk proces te deporteren naar een zwaarbeveiligde gevangenis in El Salvador. Hiervan hadden 101 geen strafblad of bewezen banden met criminele organisaties.

De regering schilderde de voltallige diaspora (meer dan 900.000 mensen) af als potentieel crimineel, onder andere door deze te associëren met de beruchte bende Tren de Aragua. Dit leidde tot racistische retoriek en massadeportaties.

Bijna tien jaar na de bad hombres-uitspraak kijkt geen Amerikaan nog op van dergelijke taal. Maar tussen de diaspora dreef de confronterende retoriek wel een wig. Het stigma maakt het voor sommigen moeilijk om zich te identificeren met het ‘law and order’-imago dat Trump zo nadrukkelijk uitdraagt. Anderen identificeren zich er dan weer net méér mee: dat moet illustreren dat zij zelf vooral niet betrokken zijn bij misdaad – in illustratie van wat in rechtse kringen ‘deugpronken’ wordt genoemd.

Het harde migratiebeleid knabbelt in ieder geval razendsnel aan de persoonlijke levenssfeer. Zelfs Venezolanen met een Amerikaans paspoort zeggen zich op sommige momenten onveilig te voelen.

Daarnaast heerst woede en ongeloof. Velen zeggen zich verraden te voelen: ze hebben hun hoop gevestigd op een leider die hen vervolgens tot nationaal probleem uitroept. Maar zelfs Venezolanen die zich expliciet verraden voelen, zeggen Trump ook minstens deels te begrijpen. ‘Die man houdt simpelweg van z’n land.’