Ontploft Venezuela vandaag?

Venezuela krijgt al enkele maanden in de internationale media – eindelijk – de aandacht die het verdient. Terugkerende thema’s achter dramatische krantenkoppen zijn hongersnood en een tekort aan medicijnen. In opiniestukken vragen commentatoren zich af hoe lang president Nicolás Maduro en zijn regering het nog volhouden.

Ook MO* beschreef eind juli een tragische situatie. Hoe staat Venezuela er ondertussen voor? Bij het zien van het vrolijke optreden van president Nicolás Maduro tijdens zijn televisie-uitzending Contacto con Maduro lijkt de tragedie een tragikomedie te zijn geworden. Hoewel er niet veel reden is om te lachen. En misschien eerder dan ons af te vragen hoe lang Maduro het nog volhoudt, luidt de vraag: Hoe lang houdt de Venezolaanse bevolking het nog vol?

Venezuela versus de Verenigde Naties

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki Moon beschreef de situatie in Venezuela op 10 augustus aan Argentijnse journalisten als een humanitaire crisis ten gevolge van de politieke instabiliteit in het Zuid-Amerikaanse land.

Rafael Ramírez, gezant van Venezuela bij de Verenigde Naties, deed de uitspraak af als leugenachtig en vroeg zich af waar Ban Ki Moon zijn cijfers en bevindingen vandaan haalt.

Al vast niet door voet aan de grond te hebben. De VN-Mensenrechtenorganisatie liet in juli nog weten dat ze sinds 2014 herhaaldelijk toegang vroeg voor de regionale vertegenwoordiger, maar dat ze tot op heden nog geen visa ontvingen van de Venezolaanse overheid. De woordvoerder van de internationale organisatie zei het land verder op te volgen via andere bronnen.

Persvrijheid

Het wordt steeds moeilijker te weten wat er echt gebeurt in Venezuela.

Speciale gezanten voor de vrijheid van meningsuiting van het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties en de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie berichtten begin deze maand over de steeds slechter wordende situatie van de persvrijheid in Venezuela. De mensenrechtenrapporteurs meldden aanvallen van regeringssupporters en ordediensten tegen journalisten en onafhankelijke mediagroepen.

Het wordt steeds moeilijker te weten wat er echt gebeurt in Venezuela.

 

Volgens Monitoreo Ciudadano, een organisatie die de communicatie van de Venezolaanse overheid opvolgt, verscheen Maduro van april 2013 tot juni dit jaar meer dan 544 uur op de staatszender VTV. Dat zijn 73 minuten per dag.

Neutrale en oppositiegezinde media zijn te lezen op het internet. Bij gebrek aan officiële kanalen voor de oppositie om hun boodschap te verspreiden, is hun actieterrein de straat. De weg daar naar toe loopt via het internet.

Websites als Efecto Cuyo proberen de leegte van formele onafhankelijke media op te vullen door op het internet een ‘ruimte van vrije professionele journalistiek, betrokken bij de lezer, te bieden’.

O-VER-LE-VEN

Bij een zoektocht naar getuigenissen uit Venezuela via een Belgische vriendin die in Venezuela woonde, kom ik te weten dat veel van haar vrienden en kennissen uit Venezuela verhuisd zijn naar het buitenland. Ook Carolina – niet haar echte naam - een Venezolaanse arts die sinds tien maanden in België woont, legt uit dat een jonge generatie hoog opgeleide Venezolaanse vrienden naar het buitenland trok. De invulling van deze verhuis varieert van ‘niet meer in Venezuela wonen’ tot exiliado, ‘banneling’, zijn.

Cijfers in het jaarlijkse rapport Global Trends in Forced Displacement van het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) bevestigen een sterk stijgende trend van Venezolanen die emigreren. Het aantal Venezolaanse vluchtelingen en asielaanvragers in 2005 bedroeg 5400, in 2015 steeg dit naar 22.500.

De Financial Times spreekt over een exodus van Venezolanen die vluchten voor de humanitaire crisis. De situatie aan de Colombiaanse grens wordt vergeleken met de val van de Berlijnse muur. De voorbije twee maanden staken 300.000 Venezolanen de grens over om voedsel en medicijnen te kopen. De emigratie begon al bij zakenmensen en studenten uit de midden- en hogere klassen toen Hugo Chávez aan de macht kwam in 1999. Vandaag proberen meer en meer Venezolanen van alle sociale klassen te vertrekken.

Een van deze Venezolanen die wegtrok, is de geluidstechnicus Alvaro Luis Moreno. Moreno woont in Finland en vertelt hoe het hem opvalt dat de mensen in Venezuela geen hoop meer hebben. ‘Het is bovendien moeilijk om de mensen over hun problemen te laten praten. De situatie is echt heel erg.’ Ook Carolina vertelt dat haar familie en vrienden niet veel vertellen over de precaire situatie waarin ze zich bevinden. Haar vader na enkele maanden zonder contact sterk vermagerd terug zien via Skype was een grote shock. Carolina vertelt met nadruk op iedere lettergreep: ‘De mensen zijn aan het o-ver-le-ven.’

Enkele Venezolanen zijn bereid over de situatie te vertellen, weliswaar onder een pseudoniem. ‘Terwijl ik hier in Venezuela woon moet ik mij afzijdig houden van opmerkingen over de regering of de oppositie. Alleen zo overleef je hier’, aldus Grecia.

Om in te schatten wat er in leeft in Venezuela in aanloop naar de grote protestmars op 1 september is dit artikel opgebouwd uit een combinatie van bronnen: de officiële communicatiekanalen en sociale media van regering en oppositie, en persberichten, aangevuld met een openhartig dagboek. Drie Venezolaanse burgers vertellen daarop hun verhaal: Daiana, televisieproducent en fotografe uit Caracas in dienst voor een televisiekanaal van de Venezolaanse Staat. Grecia, een jonge scheikundige uit Mérida, die sinds twee jaar in Caracas woont om professionele redenen: ‘Een van de grootste uitdagingen uit mijn leven.’ Oscar, advocaat en vader van drie; met een dochter die in Mexico woont en een zoon in de Verenigde Staten.

Ideologie verdwijnt wanneer de honger het overneemt.

Oscar steunt openlijk de oppositie. Grecia en Carolina staan aan geen enkele kant van het politieke spectrum. Op zoek naar stemmen langs beide kanten, leren we dat ideologie verdwijnt wanneer de honger het overneemt. Volgens Roberto Deniz kan de crisis in Venezuela niet meer benaderd worden door de bril van de politieke polarisatie zoals enkele jaren geleden nog het geval was. ‘Het is de economische situatie (tekorten, torenhoge inflatie, armoede) die alles overheerst’, aldus Deniz.

In wat volgt een dagboek van een aangekondigde manifestatie.

Doodlopende straat

Sinds bekend werd dat een vertegenwoordiger van het Vaticaan zou deelnemen aan de onderhandelingen tussen de regering van president Maduro en de oppositie, is het woord dialoog niet meer terug te vinden in de berichtgeving in en over Venezuela.

Volgens Deniz is een mogelijk overleg tussen de regering en de oppositie zonder een concrete agenda enkel retoriek.

De voorwaarden van de oppositie, verenigd in de coalitie van de Democratische Eenheid (Mesa de Unidad Democratica, MUD), voor de onderhandelingen - de vrijlating van haar gevangen gezette leiders, respect voor de autonomie van het parlement, en het organiseren van het herroepingsreferendum - zijn niet ingewilligd; integendeel. Oppositie-boegbeeld Leopoldo Lopez is in beroep veroordeeld tot veertien jaar celstraf. Het hooggerechtshof annuleerde zeven parlementssessies tussen april en mei. En dan is er de lange weg naar het herroepingsreferendum.

De constitutionele weg

Een opiniestuk in de Spaanse krant El Pais kopte begin augustus: Het referendum of de race vol obstakels. Bij een herroepingsreferendum mogen de kiezers zich uitspreken over de vraag of ze hun steun nog aan president Maduro geven of niet. Belangrijk is dat het referendum een recht is in de grondwet uit 1999. Een referendum kan zo een constitutionele uitweg bieden aan de politieke impasse.

In juli vertelde Juan Manuel Trak Vásquez, coördinator van het onderzoeksluik van het Centrum van Politieke Studies van de Universidad Católica Andrés Bello in Venezuela, dat de Nationale Kiesraad systematisch de oproep voor het herroepingsreferendum vertraagde. En het tijdsschema van het referendum doet er toe. Als het referendum voor 10 januari volgend jaar wordt gehouden, en Maduro verliest, komen er nieuwe verkiezingen. Na 10 januari wordt hij vervangen door zijn vicepresident en blijft de socialistische partij van Maduro aan de macht tot 2018.

Tatiana Benavides-Santos meldt in World Political View een toename van het schenden van de grondwet en het ondermijnen van de democratie in Latijns-Amerika. Staatsinstituties worden gebruikt om autocratisch gedrag te legitimeren. In het geval van Venezuela zijn volgens Benavides-Santos het Hooggerechtshof en de Nationale Kiesraad een verlengde van de uitvoerende macht. Ze observeert hoe deze instanties systematisch de macht van het parlement blokkeren om het referendum tegen Maduro te kunnen organiseren.

1 augustus.

De voorzitster van de Kiesraad, Tibisay Lucena, keurt de handtekeningen van 1 procent van de kiesgerechtigden goed. De eerste stap om het referendum te kunnen organiseren is gezet.

10 augustus.

De Kiesraad kondigt aan dat de oppositie geautoriseerd is eind oktober de volgende stap op weg naar het referendum te nemen - 20% van de handtekeningen van de kiesgerechtigden verzamelen. Hierop heeft de Kiesraad een maand om de handtekeningen te verifiëren. Medewerkers van de Kiesraad hebben daarop 90 dagen om het referendum te organiseren. Volgens BBC Mundo zijn politieke observators het er over eens dat volgens dit tijdschema de datum van 10 januari niet haalbaar is.

De oppositie laat weten een grote manifestatie te organiseren op 1 september om de Kiesraad onder druk te zetten, om legale voorwaarden en termijnen te respecteren, en zo het herroepingsreferendum voor het einde van dit jaar te kunnen houden.

Inname van Caracas

De taal in beide kampen is die van een land in oorlog. De naam van de manifestatie spreekt tot de verbeelding: Toma de Caracas, de Inname of Annexatie van Caracas. Op de website van de MUD wordt de Inname van Caracas nu al een ‘ongeziene manifestatie in de geschiedenis van Venezuela’ genoemd. Onder de hashtag #TomaDeCaracas (#DeInameVanCaracas) #1Sep wordt de bevolking al weken enthousiast gemaakt om op 1 september de straat op te gaan.

De taal in beide kampen is die van een land in oorlog.

Nadat de oppositie de Inname van Caracas afkondigde, riep de regering op voor een tegendemonstratie in superlatieve trap: De Inname van Venezuela.

Roberto Deniz, onderzoeksjournalist uit Caracas, legt uit dat de aandacht van heel het land gericht is op de manifestaties. ‘De twee manifestaties op dezelfde dag hebben de politieke spanningen enorm doen toenemen’, aldus Deniz. ‘Voor de oppositie is 1 september een belangrijke dag om te tonen dat een groot deel van de bevolking voorstander blijft van het referendum. Voor de regering is dezelfde dag een kans om hun macht en institutionele controle te benadrukken. De regering wil de oppositie geweld kunnen verwijten. En, zoals al enkele belangrijke publieke functionarissen verkondigden, laten voelen ‘dat het referendum er niet komt’.

Aftellen naar de manifestatie

Maandag 22 augustus.

Jorge Rodriguez, woordvoerder van de Socialistische Partij van Nicolas Maduro, de Partido Socialista Unido de Venezuela (PSUV), kondigt aan dat president Maduro aan vijf ministers heeft gevraagd in hun respectievelijke ministeries er voor te zorgen dat er geen ambtenaren werken die tegen de revolutie zijn. De namen van zij die het referendum steunen zijn doorgegeven.

Dinsdag 23 augustus.

‘Goede avond Venezuela, een knuffel voor heel het vaderland. Hier zijn we zoals steeds aan het werken, werken, werken, opbouwen, opbouwen, opbouwen.’ Met een vrolijk salsamuziekje leidt Maduro zijn 65e Contacto con Maduro in. Maduro trekt de positieve kaart: ‘Venezuela staat recht, en met een glimlach zullen we alle problemen die ze voor ons hebben gecreëerd overwinnen.’ De Venezolaanse president roept op tot een moreel, politiek en economisch offensief.

Oscar: ‘De regering organiseert ook een manifestatie op 1 september. Dit is niet nieuw. Telkens als de oppositie een protestmars organiseert, roept de regering op voor een andere mars, met staatsambtenaren.’

Donderdag 25 augustus.

De secretaris generaal van de MUD kondigt de plaatsen aan waar in Caracas zal samengekomen worden om te protesteren.

Daiana: ‘Er wordt zo gespeculeerd, er is veel angst, veel agressiviteit.’

Oscar: ‘Ik vroeg aan enkele personen of ze volgende week donderdag deelnemen aan de manifestatie. Ongeveer de helft zei enthousiast van wel. De andere helft twijfelde en zei oprecht niet deel te nemen uit angst voor hun leven of omdat de mars toch niets zou veranderen. Dit verbaast mij.’

‘Ons leven speelt zich af van thuis naar het werk en terug naar huis voor het donker wordt. De straten zijn heel gevaarlijk. We kunnen niet naar de cinema of het theater uit angst beroofd, ontvoerd of gedood te worden.’

Daiana: ‘De protestmars wordt overal aangekondigd: op Instagram, Twitter, Facebook en via e-mail. Vrienden en familie bespreken waar ze elkaar zullen ontmoeten om samen te protesteren. Maar de vraag is of het iets zal uithalen. En ik ben niet de enige die zich dit afvraagt.’

Grecia: ‘Er wordt veel gepraat over de manifestatie volgende week donderdag. We zijn allemaal bang. Veel Venezolanen in Caracas gaan 1 september niet naar hun werk.’

Vrijdag 26 augustus.

Volgens de nieuwswebsite Efecto Cocuyo houdt het leger honderden inheemse betogers tegen die vanuit de staat Amazonas naar Caracas wandelen om deel te nemen aan de manifestatie van 1 september.

Oppositieleider Henrique Capriles telt af naar de manifestatie. Nog zes dagen. Volgens Capriles zal de mars zich laten voelen in Venezuela en de hele wereld.

Oscar: ‘Ons leven speelt zich af van thuis naar het werk en terug naar huis voor het donker wordt. De straten zijn heel gevaarlijk. We kunnen niet naar de cinema of het theater uit angst beroofd, ontvoerd of gedood te worden.’

Grecia: ‘In Caracas wonen is leven met een constante angst. Ik heb geen gsm. Mijn eten neem ik mee in een plastieken zak zodat het duidelijk is wat het is. Ik draag geen juwelen en ook geen schoenen met een hak aan voor als ik het op een lopen moet zetten.’

‘Ik slaap niet terwijl ik alleen maar denk aan wat ik zal eten. Als je niet uren in de rij staat voor eten heb je niets. Maar wat als je moet werken?’

‘Wanneer iemand verjaart geven we geen taart of cadeautjes meer. We geven we een kilo bloem of een stuk zeep. Een sociaal leven hebben is een luxe die we niet kunnen betalen. Wanneer alles zo beperkt is, volgt de depressie. Ik slaap niet terwijl ik alleen maar denk aan wat ik zal eten. Als je niet uren in de rij staat voor eten heb je niets. Maar wat als je moet werken?’

‘Wanneer je stilstaat bij de situatie is het enige wat je wil doen wanhopig weglopen. Veel van mijn vrienden zijn een nieuw leven begonnen in Ecuador, Argentinië, Chili, of sommigen zelfs Europa. Ik verlang zo naar een kans om hier weg te kunnen. Venezuela heeft mij niets meer te bieden.’

‘Wie dagelijks in de situatie leeft waarin Venezuela zich bevindt, beleeft veel emoties: bitterheid, verdriet, depressie, teleurstelling, onmacht, hoop,…’

Daiana: ‘We leven in een constante angst om overvallen te worden en in een dagelijkse strijd om te kunnen eten en overleven.’

Zaterdag 27 augustus.

Oppositieleider Henrique Capriles benadrukt de noodzaak om vreedzaam te protesteren.

Grecia: ‘Eerdere protesten eindigden met doden en gewonden. De regering wil dat de mensen geloven als er op 1 september geweld is, het de schuld van de oppositie is.’

Daiana: ‘Het doel van de mars is een referendum afdwingen terwijl de regering zegt dat er geen referendum zal plaatsvinden. Dit leidt tot geweld. Zoals bij vorige confrontaties kunnen er doden vallen.’

Zondag 28 augustus.

Vice-president Aristóbulo Istúri kondigt aan dat de manifestatie van 1 september een poging tot een coup is.

De MUD meldt op hun officiële website dat Venezolanen uit heel het land onderweg zijn voor de Inname van Caracas.

Een groep mensen in rolstoel is vanuit Barquisimeto onderweg naar Caracas.

Daiana: ‘De bevolking wordt steeds armer en de regering ontkent de realiteit. Ik ben op twee maanden twaalf kilo afgevallen.’

Venezuela begint te koken

Maandag 29 augustus.

Oppositielid Yon Goicoechea is aangehouden en in beschuldiging gesteld voor het bezit van explosieven.

Oscar: ‘Gisteren is er een lid van de oppositie opgepakt. Dit heeft er voor gezorgd dat er nog meer mensen willen deelnemen aan de protestmars van 1 september.’

‘Ondertussen hebben de veiligheidsdiensten de toegang tot Caracas ingenomen. Vluchten zijn vanaf vandaag verboden in Caracas. Onbemande vluchten, of drones, worden door de manifestanten gebruikt om foto’s en video’s te maken van de samenkomsten.’

‘Er is veel enthousiasme vanuit de bevolking om deel te nemen op 1 september. Er komen mensen uit de verschillende provinciesteden aan in Caracas. Twee vrienden en een familielid hebben gevraagd om morgen en donderdag na de manifestatie bij ons te mogen logeren.’

Grecia: ‘De ordediensten zijn opgesteld in heel Caracas. Vliegtuigen blijven aan de grond en bussen rijden niet sinds het weekend. We zitten opgesloten in Caracas tot de manifestatie voorbij is!’

We zitten opgesloten in Caracas tot de manifestatie voorbij is.’

Dinsdag 30 augustus.

Grecia: ‘De prijzen in de supermarkt zijn fors gestegen. De sfeer op straat is gespannen en er zijn protestacties in het centrum. Op de metro op weg naar huis sprak iedereen over de manifestatie. Het verbaast mij dat de mensen, ondanks het gevaar voor hun leven, naar de manifestatie gaan.

Woensdag 31 augustus.

Oscar: ‘De rijen om aan eten te geraken zijn langer dan normaal. Dit is uit angst voor wat er morgen kan gebeuren. Tegelijkertijd zijn de verwachtingen voor morgen hoog. Veel Venezolanen zijn enthousiast over wat misschien het begin van een nieuw leven kan zijn.’

Grecia: ‘Alle supermarkten zijn vol met mensen om nog te kopen wat ze maar kunnen kopen. Morgen kan er zo veel gebeuren. Verschillende oppositieleden zijn opgepakt. En dit allemaal omdat de regering bang is. De regering weet dat wij zo niet meer verder kunnen.’

Daiana: ‘De sfeer vandaag is gespannen in afwachting van morgen. De mensen op straat zijn onrustig.’

Orgullo Venezolano. Estos valientes continúan su rumbo hacia Ccs, miles se suman a esta cruzada. #TomaDeCaracas #1S pic.twitter.com/PJjRJwpJRy

— MiguelAngelRodriguez (@MiguelContigo) August 29, 2016

Na 1 september

Een priester, inheemse stammen uit de Amazone en gehandicapte activisten in rolstoel uit Barquisimeto, allemaal zijn ze onderweg naar de hoofdstad van Venezuela voor de Grote Inname van Caracas. Het biedt historisch beeldmateriaal van een bevolking die opkomt voor zijn rechten.

Een priester, inheemse stammen uit de Amazone en gehandicapte activisten in rolstoel, onderweg naar de hoofdstad van Venezuela voor de Grote Inname van Caracas.

Maar wat valt er te verwachten van de protestmars? De spanning is zich al weken aan het opbouwen.

Sommige Venezolanen staan hoopvol achter de mars. Anderen zijn bang en zien er de zin niet van in hun leven te wagen voor nog een protestmars.

Voorbij de manifestatie is de dagelijkse realiteit bikkelhard. Volgens Deniz draait het uiteindelijk om de economische situatie van het land. ‘En daar is geen oplossing voor op korte of middellange termijn’, aldus Deniz.

De oppositie denkt ondertussen wel verder dan 1 september. Leiders van de MUD hebben aangegeven dat vanaf 1 september een nieuwe etappe van demonstraties begint. Na de optocht vandaag worden nieuwe protestacties aangekondigd.