Moslims over de invloed van Saoedi-Arabië

De angst voor het wahabisme is geen nieuw fenomeen, noch is het eigen aan deze contreien. Begin deze maand verklaarde het hoofd van de Maleisische Fatwa-Raad dat deze stroming geen plaats heeft in de Maleisische samenleving. Nochtans is de islam in Maleisië erkend als officiële religie en hangt ruim zestig procent van de bevolking het soennisme aan.

‘Er is geen God behalve God’ 

De leer van Saoedische religieuze geleerde en hervormer Muhammad Ibn Abd al-Wahhab boezemde reeds in zijn tijd angst in. Niet zozeer omwille van zijn vernieuwende of zelfs puriteinse gedachtegoed, wel omdat hij de gevestigde macht in vraag stelde. Hij baseerde zich op een zeer consequent naleven van het practice what you preach-principe: doe wat je zegt.

Het wahabisme had aanvankelijk een zeer beperkte aanhang. Wat maakt dat deze stroming een gepast referentiekader is voor fundamentalisten, die al dan niet voorstander zijn van de gewapende jihad? Centraal in het werk van Ibn Abd al-Wahhab staat het eenheidsprincipe van God. De voorwaarde om tot de islam toe te treden, is de geloofsbelijdenis dat ‘er geen God is behalve God en dat Mohammed Zijn profeet is.’ Het tweede cruciale punt in zijn leer is de jihad.

Gewapende jihad?

Hoewel in het hedendaagse discours het wahabisme vaak gelijkgesteld wordt met gewelddadig extremisme, pleiten kenners voor meer nuance. Zo stelt Natana DeLong-Bas, Amerikaanse theologe en auteur van Wahhabi Islam, From Revival to Global Jihad dat de leer van Ibn Abd al-Wahhab niet zozeer afwijkt van de andere stromingen in het soennisme. Bovendien moet het geweld dat men met het wahabisme associeert in de historische en geografische context worden geplaatst.

Hoe komt het dat de gewelddadige interpretatie van deze strekking aanzien geniet bij sommige moslims? Dit is des te meer verbazend bij moslims die cultureel een andere islamitische stroming volgen. Om die vraag te beantwoorden, moet de rol van Saoedi-Arabië in het juiste geopolitieke daglicht geplaatst worden. We moeten met andere woorden het geldspoor volgen.

Religieuze witwasserij

Volgens de Franse islamoloog Rachid Benzine speelt het pact tussen het Saoedische koningshuis en de wahabitische clerus een cruciale rol. ‘Het kersverse Saoedische koninkrijk was zich begin vorige eeuw bewust van zijn olierijkdommen en besefte tegelijk dat het noch over de technische capaciteiten beschikte, noch over afdoende militaire bescherming.’

‘Daarom moest de Saoedische overheid een nauwe samenwerking aangaan met de Verenigde Staten, een land dat volgens het wahabitische wereldbeeld bestaat uit afvalligen. De religieuze geleerden stemden hiermee in op voorwaarde dat de inkomsten van dit “zwarte goud” zouden ingezet worden om de islam volgens Ibn Abd al-Wahhab wereldwijd te verspreiden. We zien inderdaad dat ze geslaagd zijn in hun missie.’

Onbewust onder invloed

‘De bedevaart naar Mekka effent voor Europese moslims het pad naar het wahabisme.’

Wat de Europese moslims betreft, stelt Benzine dat de bedevaart naar Mekka het pad effent voor het wahabisme. ‘Heel wat moslims die aanvankelijk geen uitgesproken mening hebben over het Saoedische regime, komen ontroerd terug van hun hadj [pelgrimstocht, nvdr]. Onder de indruk van de efficiënte infrastructuren in Mekka en Medina, zijn ze vol lof over ’s lands politieke en religieuze leiders.’

Daarnaast bevestigt de islamoloog dat imams en geleerden vanuit de hele wereld een opleiding genieten in Saoedi-Arabië en bijgevolg deze wahabitische versie van de islam verkondigen, ook in hun herkomstland. Let wel, aldus Benzine, ‘dit gebeurt vaak onbewust’.

Verschillen tussen Marokkaanse en Turkse gemeenschap

In eigen land zijn de vertegenwoordigers van de islam bijzonder op hun hoede voor de zogenaamde “wahabisering”. Geen enkele bron of getuige ontkent dat deze ontwikkeling reëel is. Toch zijn er grote verschillen tussen de Turkse en de Marokkaanse gemeenschap.

De Turkse islamitische stichting Diyanet Vakfi staat in voor zeventig moskeeën. Directeur Coskun Beazgül verklaart dat de strenge controle in handen van de Turkse religieuze leiders ervoor zorgt dat er minder Syriëstrijders van Turkse origine zijn. ‘Deze controle werd ons aanvankelijk niet in dank afgenomen. We werden zelfs beschouwd als hindernis voor de integratie.’

Strikte scheiding van moskee en staat

‘Vandaag stellen we vast dat onze benadering een garantie is tegen de radicalisering van onze jongeren’, zegt Beazgül. Het bijzondere aan de aanpak? Turkse imams zijn verplicht eerst een opleiding theologie te volgen. Nadien moeten ze meer dan tien jaar gediend hebben in een lokale moskee vooraleer ze een aanvraag kunnen indienen voor een overplaatsing naar België. In een snelcursus van drie maanden krijgen de kandidaten noties van de Belgische politieke en sociale structuren evenals een initiatie in een van de landstalen.

‘De stichting tolereert geen politieke inmenging van imams.’

De gemengde commissie die over de transfers beslist, waakt vooral over het ideologische conformisme. ‘We zorgen ervoor dat de imams op dezelfde golflengte zitten als de religieuze leiders. De stichting tolereert geen politieke inmenging van imams en distantieert zich van elk politiek discours met betrekking tot de islam. We verlenen religieuze en sociale diensten, maar altijd volgens de scheiding van moskee en staat,’ benadrukt Beazgül.

Marokkaanse religieuze geleerden

De wahabitische invloed op de Marokkaanse diaspora is ook het moederland niet ontgaan. Daarom richtte de Marokkaanse koning Mohammed VI eind 2012 de Europese raad van Marokkaanse oulema (religieuze geleerden) of CEOM in. Deze raad staat in voor de promotie van de reflectie en vernieuwing van het islamitische gedachtegoed. De CEOM wil een religieus referentiekader creëren voor een betere dialoog met de andere culturen binnen de Europese samenleving en benadrukt het ‘absolute respect van de geldende waarden’.

Islamoloog Rachid Benzine ziet in de oprichting van de CEOM de uitdrukkelijke wens van het Marokkaanse koningshuis zich te onderscheiden van de wahabitische stroming en de vrees dat de uitgeweken Marokkanen hun gading elders gaan zoeken. Een belangrijk verschil tussen de malekitische stroming (die beleden wordt in de Maghreblanden) en het wahabisme is haar seculiere karakter. Anderzijds is de exclusieve omgang met moslims, wat de Saoedische islam nastreeft, vreemd aan de malekitische variant.

Religieuze infiltranten

‘We houden een oogje in het zeil om te vermijden dat infiltranten onze moskeeën gebruiken om moslims aan te zetten tot haat en geweld.’

Het valt op dat er zelden Syriëstrijders van Turkse origine vanuit België vertrekken. Waarom blijft de Turkse gemeenschap gevrijwaard van de jihadistische invloed?

‘Ze proberen wel, maar het lukt hen niet,’ dixit Beazgül. Hiermee doelt hij op infiltranten die moskeegangers proberen te rekruteren. De directeur van Diyanet onderscheidt twee types ronselaars. Ofwel betreft het mannen van Turkse origine die in andere steden wonen. Die vallen meteen op omdat ze onbekend zijn in de hechte gemeenschap. Ofwel gaat het om leden van de lokale gemeenschap die voordien nooit een voet in de moskee wilden zetten.’

‘We verwelkomen iedereen in onze moskee, ongeacht waar ze vandaan komen. Pas wanneer ze vragen of er een mogelijkheid is om de gemeenschap zelf aan te spreken, desnoods in een beperkt comité, luiden we de alarmbel. Dit gebeurt meestal organisch wanneer een moskeeganger of de imam zelf het afwijkende gedrag of discours opmerkt en de “dissident” op het matje roept.’

‘We houden een oogje in het zeil om te vermijden dat deze infiltranten onze moskeeën gebruiken om moslims aan te zetten tot haat en geweld. Het is nog nooit zo ver gekomen, maar we blijven alert,’ aldus Beazgül.

Wahabisme = radicalisering?

Zet het wahabisme aan tot radicalisme? Zo kras wil Coskun Beazgül het niet stellen. Wel ziet hij het salafisme (een verlengstuk van de wahabitische leer) als een katalysator voor radicalisering. ‘Salafisten zonderen zich af van de brede samenleving en hopen een andere maatschappij te vinden. Hierdoor worden ze sneller vatbaar voor een extremistisch discours.’

Rachid Benzine waarschuwt dat er verschillende uitingen van het wahabisme zijn. Zo kan de stroming een zeer vrome vorm aannemen, waarbij de gelovigen zich niet bezighouden met jihad. Daarnaast is er de jihadistische variant die in sommige gevallen een gewelddadig karakter kan aannemen.

‘Persoonlijk maak ik me vooral zorgen over groepen die zich afscheuren en besluiten niet meer te participeren aan de opbouw van de samenleving. Dat vind ik een gevaarlijke ontwikkeling.’

‘In de eerste categorie vind je de vrome salafisten van Europa. Ze doen wellicht geen vlieg kwaad, maar leven steeds vaker in de marge van de samenleving. Hun levensstijl houdt onder meer in dat ze de voedingsvoorschriften strikt naleven. Vaak hebben ze een eigen dresscode en scheiden ze de mannen van de vrouwen.’

‘Persoonlijk maak ik me vooral zorgen over groepen die zich afscheuren en besluiten niet meer te participeren aan de opbouw van de samenleving. Dat vind ik een gevaarlijke ontwikkeling.’

De huidige situatie waarbij er binnen de islam een “oorlog” woedt, is het gevolg van verschillende factoren. ‘Het wahabisme speelt misschien een rol, maar belangrijker is de ontmanteling van Irak, waarbij de soennieten het moesten ontgelden. IS had nooit zo’n grote slagkracht gehad zonder het sektarische geweld van de Iraakse sjiieten. Laten we ook niet vergeten dat het Westen hier een steentje toe bijgedragen heeft,’ besluit Benzine.