Egypte sluit jonge activisten op zonder eerlijk proces. ‘En Europa kiest opnieuw voor steun aan een bloedige, wrede dictator’

De Italiaanse student in Cambridge Giulio Regeni, mensenrechtenactivist Patrick George Zaki en begin 2021 ook de Egyptische student in Oostenrijk Ahmed Samir… Het rijtje jonge activisten dat in Egypte opgesloten wordt zonder enig proces, groeit aan. Zaki werd in februari 2020 aangehouden bij een bezoek aan zijn geboorteland. Daar kwam toen internationaal reactie op, maar de Europese Unie en Italië bleven ook zakendoen als tevoren. Migratie, stabiliteit en veiligheid primeren op mensenrechten.

Op 7 februari arriveert activist en onderzoeker Patrick George Zaki in Caïro, Egypte. Hij komt er zijn vakantie doorbrengen met vrienden en familie die daar wonen. Maar daar zal niets van in huis komen. Bij zijn aankomst in de luchthaven wordt hij meteen gearresteerd.

Hij wordt twintig uur lang in een politiebureau op het vliegveld vastgehouden en illegaal ondervraagd. Hij zou geslagen, gemarteld en geëlektrocuteerd zijn en beroofd zijn geweest van zijn wettelijke rechten, zoals het recht op een advocaat.

Urenlang weet niemand waar de 28-jarige Zaki zich bevindt, tot hij een dag later voor het Openbaar Ministerie verschijnt in zijn geboortestad Mansoura. Daar wordt hij wel bijgestaan door een advocaat. Een rechter beslist om hem vijftien dagen in voorlopige hechtenis te houden, een beslissing die op 22 februari en 9 maart nog eens wordt verlengd. In Egypte is dat een veel voorkomende manier om politieke gevangenen zonder proces gevangen te houden.

Patrick Zaki studeert Gender en Vrouwenstudies aan de universiteit van Bologna. Hij werkte eerder voor de mensenrechtenorganisatie Egyptian Initiative for Personal Rights (EIPR). Bij zijn aanhouding wordt hij beschuldigd van het aanzetten tot geweld en terroristische misdrijven, het publiceren van geruchten op sociale media, het beheer van een socialemedia-account dat als doel heeft de sociale orde en de openbare veiligheid te ondermijnen, het oproepen tot het omverwerpen van de staat en het aanzetten tot protest zonder toestemming.

Het politierapport over zijn arrestatie is vervalst, zo blijkt ook die achtste februari in Mansoura. Zaki zou volgens dat rapport diezelfde dag zijn opgepakt in zijn ouderlijk huis in Mansoura (niet op de luchthaven, dus) en de arrestatie zou gebaseerd zijn op een arrestatiebevel uit 2019.

De arrestatie van Patrick Zaki zorgde voor verschillende protestacties in Italië. Maar ook elders in Europa gingen mensen de straat op voor Zaki: onder andere in Brussel, Amsterdam, Utrecht, Berlijn, Boedapest en Granada. Een petitie in Egypte werd tot nu toe ruim 200.000 keer ondertekend. De Facebook-campagne ‘Freedom for Patrick George’ wordt door bijna 16.000 mensen gevolgd.

Bij de hoorzittingen van Zaki waren Italiaanse en Europese vertegenwoordigers aanwezig. De president van het Europees Parlement, David Sassoli, riep op 12 februari op tot de onmiddellijke vrijlating van Zaki en zijn veilige terugkeer naar zijn familie en studie. De Italiaanse Democratische Partij vraagt om de ‘maximale inzet van de overheid’ voor zijn vrijlating. Maar op die woorden na gebeurt er weinig.

Zoals Giulio Regeni

De zaak van Patrick Zaki doet denken aan die van Giulio Regeni, een Italiaanse student aan de universiteit van Cambridge. die in Caïro onderzoek deed. Op 25 januari 2016, op de vijfde verjaardag van de Egyptische Revolutie, raakte hij vermist. Negen dagen later werd zijn naakte en bebloede lichaam gevonden aan de kant van een weg. In Italië werd een autopsie uitgevoerd, waaruit blijkt dat hij zwaar gemarteld werd en stierf door een gebroken nek.

De Egyptische overheid ontkent elke betrokkenheid, maar de Italiaanse autoriteiten zeggen bewijs te hebben dat Giulio Regeni werd gemarteld en uiteindelijk vermoord.

Na de vondst van Giulio Regeni’s lichaam gingen in Egypte allerlei geruchten rond. Hij zou een spion geweest zijn, lid van de Moslimbroederschap, een drugsverslaafde. Hij zou zijn omgekomen bij een auto-ongeluk.

De Egyptische overheid ontkent elke betrokkenheid, maar de Italiaanse autoriteiten zeggen bewijs te hebben dat Giulio Regeni werd gemarteld en uiteindelijk vermoord door leden van de Egyptische veiligheidsdienst. Vijf leden zijn officieel aangeduid als verdachten in een onderzoek. Er kwam veel kritiek op de Egyptische medewerking aan het onderzoek.

Ruim 3000 mensen woonden de begrafenis van Giulio Regeni bij. Gele posters met de slogan ‘Waarheid voor Giulio Regeni’ doken overal in Italië op.

Er werden demonstraties en stille tochten georganiseerd. Italiaanse parlementsleden en ook toenmalig premier Matteo Renzi vroegen om waarheid en gerechtigheid. Regeni’s ouders publiceerden een boek.

Volgens de Britse krant The Guardian had de dood van Regeni en de daaropvolgende campagne ‘verregaande gevolgen voor de relatie tussen Egypte en Italië, dat zijn ambassadeur terugtrok uit Caïro, uit frustratie over het gebrek aan medewerking bij het onderzoek’.

Ook Mohamed Lotfy deelt die conclusie. Lotfy is uitvoerend directeur bij de Egyptian Commission for Rights and Freedoms, de organisatie die in Egypte de familie van Giulio Regeni wettelijk vertegenwoordigt. Volgens hem verzuurde de relatie tussen Egypte en Italië door de dood van Regeni.

Mensenrechten geen prioriteit?

Na de arrestatie van Patrick Zaki reageerde ook de familie van Giulio Regeni. Ze vragen de Italiaanse en Europese instellingen om ‘per direct alle concrete stappen te nemen die nooit zijn genomen om Giulio’s leven te redden of de waarheid over zijn moord te eisen’.

‘Italië oefent wel druk uit als het over economische of politieke kwesties gaat, maar niet als het over mensenrechten gaat.’

Ondanks de internationale aandacht voor beiden zaken lijkt er verder weinig te gebeuren, klinkt het bij sceptici. ‘De Italiaanse overheid doet niet genoeg’, zegt Lobna Darwish, een collega van Patrick Zaki bij mensenrechtenorganisatie EIPR. ‘Ze kunnen de Egyptische overheid onder druk zetten, maar daar passen ze voor. Ze oefenen wel druk uit als het over economische of politieke kwesties gaat, maar niet als het over mensenrechten gaat.’

Europese landen, waaronder Italië, en de Europese Unie hebben grote belangen in Egypte. Die gaan niet altijd samen met het tegengaan van mensenrechtenschendingen, merkt Mohamed Lotfy op. ‘Het is triest om te zien hoe mensenrechten al vaker aan de kant zijn geschoven — in de zaak van Giulio Regeni bijvoorbeeld — ten behoeve van winst, investeringen en kwesties als migratie.’

Zakelijke belangen spelen een grote rol, zegt ook Amr Magdi, een Egyptische onderzoeker voor mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Waarom Italië niet genoeg politieke druk uitoefent op Egypte in de zaak van Giulio Regeni? Dat heeft volgens hem te maken met ‘enorme zakendeals’ tussen beide landen. In februari raakte bijvoorbeeld bekend dat Egypte en Italië op het punt staan een wapendeal van 1,3 miljard dollar te sluiten, die deel uitmaakt van een mogelijk nog grotere deal van 9,8 miljard dollar.

‘Bedrijven spelen een rol in het afzwakken van kritiek op schendingen van de mensenrechten door de Egyptische overheid, want de Italiaanse en Europese overheden willen blijven zakendoen met Egypte’, zegt Magdi.

Het recept voor een instabiele regio

Daarnaast zijn migratie, stabiliteit en veiligheid belangrijke factoren, laat Magdi weten. ‘De Egyptische overheid biedt hulp aan Europa om terrorisme en de migratie vanuit de regio tegen te gaan. Dat zijn enorm gepolitiseerde onderwerpen.’

‘Door jaren ervaring weet de regering van president al-Sisi heel goed hoe ze dat kan uitspelen om kritiek af te houden. Dit was ook het favoriete spelletje van Moebarak, en de huidige regering speelt het spelletje erg goed. Ze leerde jammer genoeg niks van de Arabische lente en de politieke onrust in de regio de afgelopen jaren. Het is back to business. as usual.’

‘De Europese landen kozen opnieuw voor steun aan een bloedige, wrede dictator zoals al-Sisi’, zegt Magdi, ‘met weinig kritiek of nadruk op de mensenrechten. Ze denken dat dit de goede aanpak is, dat dit leidt tot stabiliteit. Maar ze vergeten dat dit juist het recept is voor instabiliteit in de hele regio.’

‘De Europese steun aan een nieuwe wrede dictator als Sisi, is het recept voor instabiliteit in de hele regio.’

‘Om die reden leg ik al mijn vertrouwen in mensen en niet in overheden’, zegt Lobna Darwish van EIPR. ‘Het zijn mensen die druk kunnen uitoefenen op de overheid om het juiste te doen. In het geval van Patrick Zaki maakt dit een verschil in de manier waarop hij wordt behandeld.’

‘Natuurlijk wordt de wet overtreden. In de gevangenis in Mansoura mocht hij bijvoorbeeld geen boeken en tijdschriften hebben en mocht hij maar één keer per dag naar het toilet. Maar dat is al beter dan de situatie van andere gevangenen, die bijvoorbeeld in eenzame opsluiting zitten en nooit hun cel uit mogen.’

De Italiaanse ambassade in Caïro wilde niet reageren op vragen over de arrestatie van Patrick Zaki en de zaak van Giulio Regeni.