Is weldoenertoerisme wel welkom?

Voluntourism mag dan een niche zijn in de toerismesector, wanneer je naar de absolute cijfers kijkt, valt op dat het allesbehalve een klein fenomeen is. Vooral in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk kent het aantal voluntourists een sterke stijging. Die stijging loopt niet toevallig parallel met de stijgende populariteit van het zogenaamde gap year, een jaar waarin iemand even iets totaal anders gaat doen.

In 2011 waren er wereldwijd tien miljoen voluntourists.

Henry Harteveldt, die met zijn Atmosphere Research Group de Amerikaanse reisindustrie onderzoekt, schatte in 2007 het aantal Amerikaanse voluntourists op 3,5 miljoen. Dat was ongeveer drie procent van de recreatieve reismarkt. In een interview op NBC News.com vertelde hij vorige maand dat bij een online enquête, die zijn onderzoeksgroep begin dit jaar uitvoerde onder Amerikaanse vakantiegangers, negen procent van de bevraagden aangaf dat ze het afgelopen jaar tijdens hun vakantie een vorm van vrijwilligerswerk deden.

Als de schattingen van David Clemmens, oprichter van de website voluntourism.org kloppen, waren er in 2011 wereldwijd tien miljoen voluntourists. Maar zitten de gastlanden wel te wachten op westerse weldoenerstoeristen? MO* vroeg het aan Fredrick Wanyama (Kenia), Ibrahima Ndary Gueye (Senegal), Paul Baang (Filipijnen) en Cayetano Núñez Vijil (Honduras).

‘Vrijwilligers dragen altijd bij’

‘We zien in Kenia veel vrijwilligers van verschillende landen die gemeenschapswerk komen verrichten’, zegt Fredrick Wanyama, decaan van de School of Development and Strategic Studies van Maseno University in Kenia. ‘Ook al combineren ze dit vrijwilligerswerk met toeristische uitstappen, we zien hen niet als toeristen. Ze komen om te helpen.’

‘Ik zie en hoor regelmatig positieve verhalen over de bijdragen die buitenlandse vrijwilligers leveren. Ik denk bijvoorbeeld aan mensen die vrijwilligerswerk komen doen in de gezondheidscentra. Mensen die komen helpen worden echt geapprecieerd.’

‘Mensen die komen helpen worden echt geapprecieerd.’

‘Ontwikkelingslanden zitten nog met grote uitdagingen. Soms overstijgen de onmiddellijke noden van de gemeenschap de capaciteit van de vrijwilliger. Wat de vrijwilliger ook doet, er is altijd een bijdrage. Als de vrijwilliger niet naar hier komt, gebeurt er niks.’

‘Een zekere continuïteit zorgt voor een grotere impact. Wanneer een gemeenschap meerdere vrijwilligers ontvangt, gespreid in de tijd, is er meer impact mogelijk dan wanneer diezelfde vrijwilligers allemaal in verschillende regio’s aan de slag gaan.’

‘Hulp moet aangepast zijn aan de noden’

De Senegalees Ibrahima Ndary Gueye is zelf al vijf jaar vrijwilliger bij een buurtvereniging in Pikine. ‘We hebben er al vaak buitenlandse vrijwilligers ontvangen. Ik heb er veel vrienden aan overgehouden’, zegt Gueye, die momenteel student is aan de Universiteit van Toulouse en zijn proefschrift over voedselhulp schreef.

‘Als vrijwilligers komen helpen is het belangrijk dat de hulp die ze bieden aangepast is aan de noden. Wat die noden zijn, moet vastgesteld worden door mensen met kennis van zaken.’

‘Een vrijwilliger had bijvoorbeeld een hoop blikken bonen mee, maar dat eten wij hier helemaal niet. Bovendien hebben we het niet nodig, want we hebben geen honger. We hebben wel nood aan sanitaire voorzieningen of hospitalen.’

‘De noden moeten bekeken worden op het lokale niveau. Het kan heel mooi zijn dat er een school gebouwd wordt, maar er moeten in de regio ook mensen zijn die kunnen lesgeven. Wanneer schoolboeken gedoneerd worden, moeten die ook overeenkomen met het programma van de school.’

‘Wat de individuele vrijwilliger kan bijdragen, hangt sterk af van de vaardigheden van de persoon en of hij de realiteit van Afrika kent. Als je iets komt doen, moet je bewaken dat je het ook goed doet. Soms gebeuren dingen ondoordacht, maar ik heb gelukkig veel mensen leren kennen die het wel goed doen. Die Afrika geraakt hebben.’

‘Een reis waarbij je helemaal ondergedompeld wordt in de cultuur van het land, kan ook veel positieve effecten hebben als die persoon iets meeneemt naar huis. De beelden die in de westerse media over Afrika verschijnen, komen vaak niet overeen met de realiteit. Je voelt bij veel vrijwilligers dat alles toch anders is dan ze verwacht hebben. Er vindt een deconstructie van de clichébeelden plaats.’

‘Vrijwilligers moeten expertise hebben’

‘Ik vind dat voluntourism aangemoedigd moet worden. Al is het maar omwille van de waarden die het promoot’, zegt Paul Baang van PhilDHRRA, een ngo die werkt rond de ontwikkeling van menselijk kapitaal in plattelandsgebieden in de Filipijnen.

‘In de kern is voluntourism niet verschillend van het werk dat ik doe als ontwikkelingswerker. Aan de slag zijn in gemeenschappen die voor zware economische uitdagingen staan, is helemaal niet hetzelfde als naar een chique restaurant gaan, enkel en alleen om door anderen gezien te worden. Voluntourism is niet bedoeld om zich de rol van westerse weldoener aan te meten. Ik denk dat westerlingen wel beter weten.’

‘Voluntourism is niet bedoeld om zich de rol van westerse weldoener aan te meten.’

‘Vrijwilligers zouden wel iets van kennis of expertise moeten hebben over wat ze komen doen. Als ze gewoon komen om bij te leren van een project, klinkt het meer als een stage of training. Wanneer organisaties vrijwilligers geld vragen voor de plaatsing in een project, is dat eigenlijk erg voor de vrijwilliger. Ik vraag me ook af of de gemeenschap waar het vrijwilligerswerk verricht wordt daarvan op de hoogte is.’

‘Het is moeilijk om de impact van voluntourism na te gaan. Over de Duitse Dokters (de bijnaam van Ärzte für die Dritte Welt, een organisatie zoals Artsen Zonder Vakantie, nvdr) durf ik te zeggen dat ze fantastisch werk leveren in mijn streek. Ze zijn aanwezig waar ze nodig zijn en hebben een goede relatie met hun Filipijnse collega’s.’

‘Goede communicatie voor het vertrek’

‘Toerisme en vrijwilligerswerk zijn twee verschillende dingen,’ zegt Cayetano Núñez Vijil, coördinator van de ngo Solidaridad, die duurzame landbouw promoot in Honduras. ‘Beide tegelijk doen, in een relatief korte periode, is niet erg realistisch. De bijdrage die je dan nog kan leveren is heel klein.’

‘Hoe langer een vrijwilliger blijft, hoe meer hij of zij ook in staat is om de dingen die hij ziet in de juiste context te plaatsen. Iemand die kort komt, ziet maar een beperkt deel van de realiteit en keert misschien met een verkeerd beeld over het land terug naar huis.’

‘Wanneer bij Solidaridad buitenlandse vrijwilligers komen, zorgen we dat ze een echte bijdrage kunnen leveren aan onze werkzaamheden. Dit vereist een goede communicatie voor het vertrek. Door na te gaan wat de capaciteiten van de vrijwilliger zijn, kan je er voor zorgen dat je een project dat in de pijplijn zit en hierbij aansluit, plant in de periode dat de vrijwilliger komt.

‘Een tijdje geleden hadden we een Belgische vrijwilliger bij Solidaridad. Bij het e-mailverkeer voor haar vertrek bleek dat ze in België vrijwilliger is bij het Rode Kruis en al veel EHBO-cursussen gevolgd had. In verschillende afgelegen dorpen waar we actief zijn, was eerder al gebleken dat ze eigenlijk nood hadden aan meer kennis van EHBO. We hebben toen samen met de bevolking afgesproken dat de vrijwilliger bij hen EHBO-workshops zou komen geven.’

‘De vrijwilliger heeft deze workshops uitgebreid voorbereid voor ze vertrok en hier met ons over heen-en-weer gemaild. Ze had ook geld ingezameld in België. Daarvan kochten we in Honduras EHBO-kisten voor de dorpen. Met de bevolking werd op voorhand de afspraak gemaakt dat wanneer iets uit de kist op was, ze het meteen opnieuw moesten aankopen.’

‘Het is als ontvangende organisatie belangrijk om na te gaan of de persoon die komt de juiste achtergrond en vaardigheden heeft om iets te kunnen betekenen. Ook moet de vrijwilliger voldoende Spaans spreken, in team willen werken, bereid zijn zich aan te passen aan de lokale gewoonten en cultuur, bereid zijn in dezelfde omstandigheden te leven als de gemeenschap waarin hij terecht komt en respectvol en verantwoord omgaan met de mensen in deze gemeenschap.’

‘Ik heb zelf nog nooit gehoord van organisaties die projecten opzetten omwille van de vrijwilligers. De projecten die bij Solidaridad op stapel staan, komen er sowieso. Dat heeft niets te maken met of er vrijwilligers komen of dat die vrijwilligers geld meebrengen.’