Welkom in de Hel: G20 in Hamburg wordt een van de moeilijkste ooit

‘Welkom in de hel!’ Het is de slogan van de bijna dertig demonstraties tegen de G20-top. Gastvrouw Angela Merkel kan er zich misschien wat bij voorstellen. De vergadering van de twintig grootste economieën zal dit jaar gekenmerkt worden door onderhuidse spanningen en rechtstreekse (belangen)conflicten.

Het zal een helse opdracht worden voor Merkel om de neuzen allemaal in dezelfde richting te krijgen en een slotverklaring te bekomen die eensgezindheid uitstraalt. Er liggen nochtans belangrijke en dringende thema’s op tafel: klimaat, migratie, investeringspolitiek tegenover besparingspolitiek,…  Stuk voor stuk thema’s die moeilijk bespreekbaar zijn in een gespannen klimaat.

De Verenigde Staten willen dat Amerika eerst komt. De Turkse president Erdogan gebruikt opruiende taal tegen Europa. Rusland bevindt zich in een soort koude oorlog 2.0. die soms heet wordt in Oekraïne of Syrië. En sinds de Brexit is er een hoek van het Europees blok. Is de G20 voorbijgestreefd of juist broodnodig in een gepolariseerde wereld waarin zich nieuwe breuklijnen aftekenen?

‘Het initiële idee achter de G20 was dat we moeten samenwerken op vlak van economie en financiën omdat de wereld zodanig geglobaliseerd is, dat beleidsmaatregelen anders gewoon niet werken’, legt professor internationale economie Sven Van Kerckhoven uit. Sindsdien is de G20 volgens hem geëvolueerd naar een informeel forum om allerlei thema’s te bespreken. ‘Hoewel er nooit bindende afspraken worden gemaakt, kan dat soms echte vooruitgang teweeg brengen. Dat was het geval in Seoul in 2010 op vlak van ontwikkelingssamenwerking, en vorig jaar in Hangzhou op vlak van klimaatopwarming. Maar daarvoor moeten de leden aan hetzelfde zeel trekken, dat is nu allesbehalve het geval.’

Lege doos

Toen Amerikaans president Trump dreigde met terugtrekking uit het klimaatakkoord van Parijs, zei Merkel dat Europa niet langer blind kan vertrouwen op Amerikaans leiderschap en dat het zijn eigen koers moet varen. Sindsdien gaat de Duitse bondskanselier de boer op om extra steun te verkrijgen voor de klimaatovereenkomst, en om bondgenoten te vinden tegen het protectionisme van de VS.

Die vindt ze alvast bij Chinees president Xi Jinping.  Die werpt zich steeds meer op als een voorvechter van internationale vrijhandel en als strijder tegen de klimaatopwarming. Uiteraard staat de Europese Unie minstens principieel achter Merkel.

‘Hoewel het zeer hoog op de agenda staat, denk ik dat het stuk over het klimaat in de slotverklaring een lege doos zal worden’

Toch zal het klimaat een van de belangrijkste én een van de meest heikele thema’s blijken op de top. Merkel wil dolgraag dat de 19 niet-Amerikaanse leden van de vergadering openlijk hun steun uitspreken voor het Akkoord van Parijs. Op die manier zou Trump weten dat hij alleen staat op dat vlak. Tijdens de voorbije weken bleek dat steeds minder goed te lukken. Saoedi-Arabië heeft al laten weten dat ze het spel niet zullen meespelen. Rusland, Turkije en Indonesië zenden gemengde signalen uit.

‘Hoewel het zeer hoog op de agenda staat denk ik dat het stuk over het klimaat in de slotverklaring een lege doos zal worden’, zegt Van Kerckhoven. Als dat het geval is, zal het toch als een kleine nederlaag voor Merkel gezien worden. 

Oude en nieuwe leiders

De VS gedragen zich isolationistisch, of minstens unilateraal op economisch vlak. Eén van de eerste beleidsdaden die president Trump stelde was zijn land terugtrekken uit het Trans Pacific Partnership-vrijhandelsakkoord (TPP). In het algemeen is Amerika minder geïnteresseerd dan vroeger om de verantwoordelijkheid van wereldleider te dragen.

Dat laat een vacuüm na waar de EU zou kunnen inspringen. Die ambitie lijkt de Unie alleszins uit te spreken in een gezamenlijke brief van president Donald Tusk en Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. ‘In deze turbulente tijden wordt de rol van Europa en zijn verantwoordelijkheid in de wereld groter’, staat er te lezen. Verderop stellen beide leiders dat de EU uitgegroeid is tot ‘een mondiaal referentiepunt voor democratie en mensenrechten, alsook voor concrete acties op vlak van de grote uitdagingen van terrorisme, migratie en klimaatverandering.’

Kan de EU die rol waarmaken? Gisteren nog tekenden de EU en Japan een belangrijk handelsakkoord. Het akkoord was jaren in de maak en de timing van de ondertekening is een duidelijk signaal naar Trump.

Dat Commissievoorzitter Juncker het Europees parlement deze week nog ‘belachelijk’ noemde is ook niet echt een schoolvoorbeeld van eensgezind leiderschap.

Maar de EU heeft het al jaren moeilijk om een sterk buitenlands beleid te voeren. Al te vaak ontbreekt het aan consensus tussen de lidstaten over belangrijke thema’s. Er is nog steeds geen Europees leger. De Europese Syriëstrategie heeft geen daadkracht of visie. Wat het Israëlisch-Palestijns conflict betreft, strookt het beleid niet met de Europese retoriek. De aanpak van de Europese asielcrisis vertoont een gebrek aan solidariteit tussen de lidstaten. Dat Commissievoorzitter Juncker het Europees parlement deze week nog ‘belachelijk’ noemde is ook niet echt een schoolvoorbeeld van eensgezind leiderschap.

Deze G20-top wordt alvast een belangrijke test voor de EU als het zich wil opwerpen als een belangrijke leider in de wereld.

Trump

Dan is er uiteraard nog de onvoorspelbaarheid van Amerikaans president Donald Trump. De vorige grote bijeenkomst van wereldleiders, de NAVO-top in Brussel afgelopen mei, toonde aan dat hij de etiquette van de geopolitieke diplomatiek nog niet volledig onder de knie heeft of bewust verwerpt. Er was de vreemde handdruk met Macron, hij duwde de Montenegrijnse premier opzij om vooraan te staan op een fotomoment. De lichaamstaal van de andere NAVO-leiders terwijl hij zijn speech gaf, sprak boekdelen.

Tijdens de NAVO-top in Brussel toonde Trump dat hij de etiquette van geopolitieke diplomatiek nog niet volledig onder de knie heeft

Dit weekend zal ook voor hem een belangrijk testmoment zijn. Met sterk dalende populariteitscijfers op het thuisfront is het belangrijk dat de miljardair-president goede punten scoort op deze top. Maar hij ligt op één of andere manier in conflict met de drie grootste spelers van de G20: de EU, China en Rusland.

Met de EU is er het bovengenoemde dispuut over het Klimaatakkoord en de onenigheid over vrijhandel. Trump is kwaad over de miljardenboete die de Europese Commissie heeft opgelegd aan Google. Deels als tegenreactie, deels om de eigen staalindustrie te beschermen wil de Amerikaanse president een importheffing op staal invoeren. Dat wil de EU koste wat het kost tegenhouden. Waarnemers denken dat dit in het slechtste geval op een handelsoorlog kan uitdraaien

China is eveneens bezorgd over de staaloorlog die de VS willen beginnen. Een recente Amerikaanse wapenlevering aan Pekings aartsvijand Taiwan is bij Chinees president Xi Jinping ook in het verkeerde keelgat geschoten. Verder is het water diep tussen China en de VS om een eigendomstwist over de Zuid-Chinese Zee. Vietnam, Taiwan en de Filipijnen stellen dat hun territoriale wateren bedreigd worden door de Chinese aanspraken, de VS steunen hen daarin.

Sluw schaakspel

De meeste media-aandacht zal dit weekend ongetwijfeld gaan naar de ontmoeting tussen Trump en Russisch president Poetin. Het Amerikaans staatshoofd heeft op z’n minst een dubieuze verhouding met zijn Russische tegenhanger. Tijdens zijn verkiezingscampagne kon Trump zijn bewondering voor Poetin bijna niet verbergen. Nu ligt de VS in de clinch met Rusland op zoveel vlakken. Er is de vermeende Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen. Twee weken geleden stemde de Amerikaanse Senaat nieuwe sancties tegen Rusland om die reden, en vanwege de Russische agressie in Oekraïne.

Trump kan zich niet veroorloven zich zacht op te stellen tijdens de ontmoeting. Er loopt namelijk een onderzoek tegen hem en zijn omgeving wegens verdachte contacten tussen Trumps entourage en Russische diplomaten. Trump deed daarom vandaag zijn eerste zet. Tijdens een toespraak in Polen vroeg hij de Russen te stoppen met hun ‘destabiliserende activiteiten in Oekraïne en elders in de wereld en hun steun aan vijandige regimes zoals Syrië en Iran stop te zetten’.

Deze week liet Poetin weten dat hij ‘zou kijken of hij nog een gaatje vindt in zijn agenda voor de Amerikaanse president.’

Maar terwijl de Amerikaanse president zich eerder onhandig gedraagt tijdens zo’n gesprekken, is Poetin veel sluwer in het diplomatieke schaakspel. Deze week liet hij weten dat hij ‘zou kijken of hij nog een gaatje vindt in zijn agenda voor de Amerikaanse president.’

Beide heren zullen alleszins genoeg hebben om over te praten. In Syrië groeit de dreiging van een botsing tussen Russische en Amerikaanse strijdmachten. Moskou dreigde er twee weken geleden nog mee om Amerikaanse gevechtsvliegtuigen neer te halen nadat de Amerikaanse strijdkrachten een straaljager van Assad hadden neergehaald. Trump zal Poetin in geen geval kunnen overtuigen om zijn Syrische bondgenoot te laten vallen.

Het is twijfelachtig dat er dit weekend vooruitgang zal geboekt worden op vlak van klimaat, migratie of handel. Wat is de G20 dan nog waard in zo’n omstandigheden?

‘Het wordt één van de moeilijkste G20’s ooit’, denkt ook professor Van Kerckhoven. ‘Maar het blijft wel een mogelijkheid voor al die leiders om samen te zitten. Zelfs al worden er enkel standpunten geuit en informatie uitgewisseld, dat is op zich ook al iets waard.

De concrete verwezenlijkingen van zo’n top zijn vaak onduidelijk. De voormalig Duitse bondskanselier Helmut Schmidt zei ooit: ‘Veel wordt op zo’n top niet bereikt, maar wel wordt voorkomen dat het erger wordt.’