WTO schrapt cruciale top door coronavirus

Het is stilaan duidelijk dat het coronavirus de meest verzwakte organisaties extra hard treft. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) schrapte plotseling een cruciale top in Kazachstan.

De WTO heeft beslist dat de top van 8 tot 11 juni in Nur-Sultan, de hoofdstad van Kazachstan, niet kan doorgaan.

Genève telt enkele multilaterale instellingen die ondanks hun hoge leeftijd nog goed draaien, zoals de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), die 101 jaar oud is, en de Internationale Telecommunicatie-unie (ITU), die in mei 155 jaar wordt.

De Wereldhandelsorganisatie behoort niet tot dat kransje. Ze is van veel jongere datum. De WTO werd opgericht door de handelsministers die op 15 april 1994 in het Marokkaanse Marrakesh samenkwamen. Het volgende jaar ging de organisatie van start aan de oevers van het Meer van Genève.

Verbroken beloftes

De WTO blinkt ook niet uit in daadkracht. Een paar weken geleden werd de WTO vijfentwintig, maar er viel weinig te vieren. De geschiedenis van de organisaties is er vooral een van verbroken beloftes.

De start in Marrakesh was mogelijk omdat de geïndustrialiseerde landen toen alles kregen wat ze wilden, onder meer een verlaging van de tarieven op goederen, strenge intellectuele eigendomsrechten, meer vrijheid van handel in diensten, en hervormingen om de economie te liberaliseren.

In ruil daarvoor beloofden ze in 2001 onderhandelingen te beginnen over de liberalisering van de landbouw, een cruciaal punt voor de ontwikkelingslanden.

Subsidies verminderen

Deze landbouwonderhandelingen begonnen ook in 2001, maar vanaf het begin was het duidelijk dat de geïndustrialiseerde landen niet zouden toegeven om hun grenzen open te stellen voor producten uit de arme landen, of de subsidies aan de eigen inefficiënte landbouwers te verminderen.

Het enige wat ze toestonden, zij het met lange tanden, was de afschaffing van hun landbouwexportsubsidies.

Om die verbroken beloftes goed te maken, beloofden de rijke landen in 2001 tijdens een top in het Qatarese Doha een ontwikkelingsvriendelijke handelsagenda.

9/11

Maar de internationale context was toen sterk veranderd. In datzelfde jaar vonden de 9/11-aanvallen plaats, gevolgd door de invasie in Afghanistan in december en in Irak twee jaar later.

De Doha-agenda werd uiteindelijk aangenomen, met enkele doelstellingen die gunstig zijn voor ontwikkelingslanden maar waarvoor nog geen definitieve overeenkomsten zijn bereikt. Het meest opmerkelijke resultaat van Doha was de verklaring dat gezondheid boven handel gaat.

Sindsdien helde de balans in de WTO altijd over naar de kant van de geïndustrialiseerde landen, met enkele vorderingen, zoals het versnellen van grensprocedures.

Onverzettelijkheid

De ontwikkelingslanden zagen hun ambities stuk lopen op de onverzettelijkheid van de geïndustrialiseerde landen. De toenemende wereldwijde onzekerheid vertroebelde het algemene onderhandelingsklimaat verder.

Twee andere mijlpalen voor de WTO waren de toetreding van China, in 2001, en de verkiezingen van Donald Trump tot president van de VS, eind 2016.

China bracht vernieuwing in de handel, met voordelen voor zowel rijke als arme landen. De komst van Trump vergrootte de onzekerheid in de handelsbetrekkingen en legde kerntaken van de WTO, zoals het systeem voor geschillenbeslechting, lam.

Aanval van Trump

De Verenigde Staten hebben nooit veel oog gehad voor de ambities van andere landen, vooral niet die van het Zuiden. Europa streeft dezelfde doelen na, al gebruikt het in de WTO vaak minder botte methoden.

De Verenigde Staten hebben nooit veel oog gehad voor de ambities van andere landen, vooral niet die van het Zuiden

Maar de aanval van Trump in de afgelopen drie jaar heeft iedereen in de war gebracht. Zo slaagde hij er in de beroepsinstantie, de hoogste rechtbankinstantie, in december vorig jaar te blokkeren. Tot nog toe bood hij geen alternatief voor de instantie die gedurende meer dan twintig jaar tot een zekere harmonie had geleid in het handelssysteem.

Trump past ook protectionistische praktijken toe, onder meer tariefverhogingen voor goederen uit China, Europa en Zuid-Amerika.

Industriële dominantie

Voor sommige delen van zijn handelsbeleid staat Washington niet alleen. Met de Europese Unie en Japan heeft ze de alliantie die de economische activiteiten na de Tweede Wereldoorlog domineerde, nieuw leven ingeblazen.

Wat hen verenigt is de ambitie om de industriële dominantie te herwinnen, niet alleen op China maar ook op opkomende economieën als India, Rusland, Brazilië en Zuid-Afrika.

GATT

De Europese Unie steunt ook de plannen van de Verenigde Staten om een einde te maken aan de voorkeursbehandeling van ontwikkelingslanden die geërfd is van de voorganger van de WTO, de Algemene Overeenkomst inzake tarieven en handel (afgekort tot GATT in het Engels).

Die regeling voor ontwikkelingslanden werd in wetteksten gegoten die de rechtsbasis vormen voor de multilaterale overeenkomsten van de WTO.

De VS hebben de steun van enkele ontwikkelingslanden, waaronder Brazilië en Costa Rica. De Braziliaanse president Jair Bolsonaro steunt Trump in ruil voor diens invloed om Brazilië te laten toetreden tot de club van rijke landen, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO).

Visserijsubsidies

De WTO zag ook de onderhandelingen mislukken over het verbod op bepaalde subsidies die moeten bijdragen aan SDG14, de Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling over leven in het water.

Die doelstelling wil ‘tegen 2020 bepaalde vormen van visserijsubsidies afschaffen die bijdragen tot overcapaciteit en overbevissing, een einde maken aan subsidies die bijdragen tot illegale, niet-aangegeven en ongereguleerde visserij en geen nieuwe vergelijkbare subsidies invoeren.’

Grote vissersvloten

Deze WTO-onderhandelingen moeten leiden tot ‘een speciale en gedifferentieerde behandeling voor ontwikkelingslanden en de minst ontwikkelde landen’, iets wat de Verenigde Staten, de Europese Unie en anderen nu proberen te vermijden.

Aan de ene kant heb je landen die miljoenen kleinschalige vissers hebben, zoals China en India, aan de andere kant de geïndustrialiseerde landen, vooral uit de Europese Unie, die subsidies voor grote vissersvloten verdedigen.

Het probleem is dat de termijnen in deze Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling allemaal verstreken zijn. Daarom hoopte de WTO op de ministerconferentie van Nur-Sultan tot een nieuwe overeenkomst te komen.

Top in Kazachstan

De agenda voor de top in Kazachstan was dus meer dan stevig gevuld. Maar verrassend genoeg kondigde WTO-directeur-generaal Roberto Azevêdo vorige donderdag aan dat de top in juni ‘niet haalbaar’ is.

Azevêdo en de Nieuw-Zeelandse WTO-voorzitter David Walker zijn overeengekomen ‘zo spoedig mogelijk’ een vergadering van de Algemene Raad bijeen te roepen om de afspraken over de organisatie van de ministeriële conferentie te herzien.