“‘De luis in de pels van de NSA’

Toegegeven: toen ik hoorde dat Glenn Greenwald een voordracht zou geven op de derde dag van de conferentie in Rio, heb ik er alles aan gedaan om mijn hoofdredacteur te overtuigen dat MO* daar ook aanwezig moest zijn. En afgaande op de horde journalisten uit alle continenten die na de lezing op de man afstormde, was ik duidelijk niet de enige die hem wilde interviewen.

‘Oké dan, ga maar’, zei Gie Goris uiteindelijk. ‘Maar dan verwacht ik wel dat je thuiskomt met een hoop goeie contacten, zodat we in MO* de beste verhalen van overal ter wereld kunnen brengen.’ Deal.

Intuïtie

‘Ik heb in Hongkong elf dagen doorgebracht in het gezelschap van Edward Snowden’, zegt Greenwald voor een overgeladen auditorium. De Nederlandse journaliste Margo Smit, directeur van de VVOJ, leidt het gesprek in goede banen.

‘Na een eerste spervuur aan vragen, zes uur lang, wist ik dat Snowden te betrouwen was. Je moet afgaan op je oordeel en intuïtie. Een wiskundige methode om de betrouwbaarheid van bronnen te meten, bestaat immers niet.

‘De hele interactie met Snowden was trouwens radicaal anders dan wat je meestal hebt bij gevoelige bronnen. Doorgaans willen die anoniem blijven, maar Snowden wilde zelf naar buiten treden met het verhaal, hij wilde er zijn naam aan verbinden. We hebben hem kunnen overtuigen om de eerste dagen nog uit beeld te blijven. Het verhaal moest immers over de onthullingen zelf gaan, niet over de klokkenluider.’

‘Snowden is geen idioot’

Toch kwam de focus ook al snel op Snowden te liggen. En de kritiek bleef niet uit. Dat hij met zijn lekken terroristen zou helpen. En dat hij uitgerekend in Rusland belandde, niet bepaald een land dat geroemd wordt om zijn persvrijheid.

Greenwald: ‘Eigenlijk wilde Snowden in Hongkong blijven, omwille van verschillende redenen. Rusland was helemaal niet zijn doel. Maar als je tienduizenden documenten lekt over het machtigste land ter wereld, dan weet je dat je keuzevrijheid beperkt is. Hij is in Rusland beland omdat hij daar een tussenstop moest maken, op weg van Hongkong naar Latijns-Amerika. De enige reden waarom hij er momenteel blijft, is omdat Rusland hem beschermt.’

‘De kritiek luidt dat Rusland de burgerlijke vrijheden niet respecteert. Waarom hoor je dat nooit zeggen over de Verenigde Staten wanneer mensen daar asiel gaan aanvragen? Snowden is niet de idioot die sommigen van hem willen maken. Ik vind hem nobel en moedig. Snowden moet niet de gevangenis in, hij moet asiel krijgen. Ja, ik steun wat hij deed en ik geef om hem als persoon. Ik ben geen robot.’

Bellen naar de abortuskliniek

Over de toekomst van de journalistiek is Greenwald optimistisch, met dank aan vernieuwende initiatieven. Maar tegelijkertijd vreest hij wel voor de impact van de wereldwijde surveillance op de persvrijheid. ‘De surveillance-staat maakt journalistiek kapot. Journalisten willen hun bronnen beschermen maar in een surveillance-staat is dat onmogelijk. Daarom zeg ik: je moet als journalist écht leren hoe je je communicatie beter beschermt. Het is onverantwoord als journalisten vandaag niet vertrouwd zijn met encryptie en andere tools.’

De surveillance-staat heeft volgens Greenwald het evenwicht tussen de overheid en het volk compleet veranderd. ‘De dynamiek is compleet omgedraaid: de overheid weet meer en meer over ons terwijl het volk minder en minder over de overheid weet. Ik wil dat mensen wereldwijd beseffen wat er met hun privacy gebeurt. Als jij een abortuskliniek of een hiv-centrum belt, dan wordt dat bijgehouden. De metadata die geheime diensten over jou opslaan, leggen veel bloot over de contacten die je hebt.’

Nog meer onthullingen

Over zijn plan-B (wat als er “iets zou gebeuren” met Snowden of hemzelf?) wil Greenwald niet te veel kwijt. ‘Over voorzorgsmaatregelen treed ik liever niet in detail. Ik zal Snowden citeren: “De waarheid komt eraan en ze zal niet worden tegengehouden.” De informatie zit niet alleen bij Snowden en mijzelf, maar ook bij andere personen verspreid over de wereld.’

Greenwald belooft dat er nog onthullingen aankomen. ‘Dat zeg ik niet om een hype in stand te houden. Het is gewoon zo. Er liggen nog choquerende onthullingen op de plank. Hou Le Monde de komende weken maar in de gaten.’

En hou ook MO.be in de gaten. Binnenkort brengen we een lang interview met Greenwald, en dat niet alleen op basis van zijn voordracht in Rio. Ik heb hem uiteindelijk zelf ook een aantal vragen kunnen stellen. Opdracht dus al een stukje volbracht, Gie. Nu verder buitenlandse collega’s aanklampen, visitekaartjes uitwisselen en straffe verhalen sprokkelen.