“‘Het fruit van de Cerrado’
Tien jaar geleden was het achterlijk om in Brazilië over de Cerrado te spreken. Cerrado was iets van het verleden, zoals 'De Kempen' in Vlaanderen alleen maar aan Bokrijk deed denken. Onvruchtbaar, arm: om zo vlug mogelijk te vergeten. Getuige de protserige villa's en fermettes die je nu al enkele decennia in de Kempen vindt. Het is alsof ze willen uitroepen: “Nee, wij zijn geen achterlijk volk dat op de zandgrond gedoemd is arm te blijven.”
Van gêne naar fierheid
Eenzelfde fenomeen voltrok zich in de 11 deelstaten van Midden-Brazilië. De Cerrado wekte weerzin op, totdat het gebied van 2 miljoen vierkante kilometer door de agrobusiness ontdekt werd: makkelijk ontginbaar en de grond met kalk corrigeerbaar. Exportlandbouw in dienst van de wereldmarkt, gestoeld op veel energie weliswaar. Sindsdien is het ordewoord: ontbossen. Weg die kronkelige, rare bomen!
Tegelijk voltrekt er zich de laatste jaren iets vreemds: overal duikt terug de naam Cerrado op. Supermarkt Cerrado; benzinestation Cerrado; apotheek Cerrado. Al wordt in de supermercado niets specifieks van de Cerrado verkocht, wordt er in de apotheek alleen maar chemie en worden er amper medicinale planten van de Cerrado aangeboden. Alleen in het benzinestation wordt ethanol versast, vermoedelijk van het overvloedig aanwezige suikerriet in deelstaat Goiás. Maar laat suikerriet nu juist één van de hoofdoorzaken van de vernietiging in dit hart van Brazilië zijn.
De merknaam Cerrado wordt dus in de handel handig ingezet. Mensen zijn immers op zoek naar authentieke producten ‘van bij ons’. Veel is leugen en commerce. Newspeak. In Vlaanderen is het niet anders: ‘vlees van bij ons’, terwijl het veevoer van de andere kant van de oceaan komt. 12.000 km ‘van bij ons’-verborgen in de kippen-en-varkens-zonder-grond, maar dat wil de Vlaamse propagandamachine niet horen.
En toch zijn er in deze regio ook heel wat baanbrekende initiatieven en opbloeiende economieën. Ze zijn meer dan het vermelden waard. Neem nu ‘Trem do Cerrado’. Zij slagen erin om allerlei types brood in de markt te zetten. Pão integral met baru bijvoorbeeld. Of koekjes met dezelfde barunoot. Het is een typische Cerradoboom, die tot 25 meter hoog kan worden. Hij brengt noten voort met hoge concentraties aan ijzer en zink. Een beetje te vergelijken met de ijzer-zink-verhouding in Teff van Ethiopië.
‘Trem do Cerrado’ verdient de nodige aandacht. De initiatiefnemers willen duidelijk het sociale en het ecologische aan elkaar koppelen. De verdediging van wat aan Cerrado rest, met de enorme diversiteit aan leven, is hun hoofddoel.
Pequi en co
Het meest opvallende zijn de picolés/de frisco’s van ‘Frutos do Cerrado’. Niet zomaar ijs, maar frisco’s van: graviola, cajá-manga, cajuzinho, mamacadela, mutamba, mangaba, araticum, brejaúba, taperebá, umbu, tamarindo, pequi, araça, cagaita, gabiroba, jatobá, murici, seriguela. Verder nog heel wat vaste waarden van Braziliaanse vruchten: buriti, goiaba, cupuaçu, jabuticaba, jaca, mamão, maracujá, açaí en zoveel meer. Brazilië kent meer dan 320 vruchten, die onmiddellijk kunnen gecommercialiseerd worden. Sommige studies spreken zelfs over 775 soorten, die zouden kunnen verwerkt en gecommercialiseerd worden. Waar wachten de Brazilianen eigenlijk op?
‘Frutos do Cerrado’ krijgt alleszins de vruchten niet voldoende aangedragen. De laatste jaren groeit het bedrijf tot 20 % per jaar. Het zou meer kunnen zijn, maar daar ontbreekt de ‘grondstof’ voor. Hopelijk zien de boeren van de gezinslandbouw tijdig in dat met de soortenrijkdom van de Cerrado een sterke en waarachtig duurzame economie kan opgebouwd worden, in plaats van in de sojamaalstroom meegezogen te worden. Clóvis, de initiatiefnemer van het bedrijf beweert dat er per hectare tot dertig keer meer kan verdiend worden met de teelt en de verwerking van Cerradovruchten, dan wel met domweg soja in te zaaien. Bovendien is er geen gif mee gemoeid en is er dus geen afhankelijkheid van de chemische industrie.
Frisco’s overzee?
Clóvis verdient goed zijn boterham. Het bedrijf heeft nu al meer dan 80 verkooppunten in Brazilië. Toch zegt hij het op de eerste plaats uit passie voor de natuur te doen. Voor het behoud van de Cerrado en in dienst van de opbouw van een duurzame economie. Op hun website kan je hem lezen: “En ja, wij moeten zorg dragen voor heel die rijkdom, haar bewaren en de kennis doorgeven. Aandacht hebben voor het hele netwerk: van de mier en de bij tot het vogeltje. Allen zijn afhankelijk van dezelfde vruchten, die tot bij jou komen. De vruchten van Brazilië die verzameld zijn, ook voor jouw degustatie, worden hier op een (frisco)houtje geserveerd. We hopen dat het een natuurlijk en smaakvol moment wordt. Dat je een goede dag mag hebben.”E nós temos que cuidar de toda essa riqueza, preservá-la e levar esse conhecimento adiante. Ficar atento a toda uma rede: da formiga e da abelha até o passarinho. Todos dependem dos mesmos frutos que chegam a você. Frutos do Brasil que foram colhidos, também, para sua degustação – aqui oferecida no palito. Esperamos que seja um momento natural e gostoso. Como o seu dia, que seja muito bom!”
De eerste containers met frisco’s richting Portugal en Duitsland staan klaar. Zouden er niet wat dozen in Brussel kunnen afvallen? Om bijvoorbeeld in Mundo B aan te bieden? Is dat dan nog wel ‘duurzaam’ te nemen? Zelf hoor ik liever dat ze op de eerste plaats voor de binnenlandse markt produceren, maar wat is er tegen enkele containers richting Europa? In verhouding tot de 39 miljoen ton die Europa aan soja importeert, is dit peanuts. Om nog maar te zwijgen over de tonnenmaat van ingevroren rundvlees dat de wereld rond moet. Belgisch wit-blauw vlees bijvoorbeeld naar China. Opgefokt met soja uit Brazilië.
Tinteling in de ogen
Ik vraag hem de verpakkingen van de grote diversiteit aan picolés. Om er mee uit te pakken tijdens de toespraken voor 200 jongeren in de federale universiteit en 220 andere jongeren in de katholieke universiteit PUC. Interessant om zien hoe velen die vreemde namen nog kennen. Én fier kunnen zijn op de vruchten zelf. Animatie verzekerd. Tinteling in de ogen. Heel wat gezinnen schijnen nog oorspronkelijke Cerradovegetatie in hun leefomgeving te kennen. De gringo bevestigt hen in de enorme rijkdom en diversiteit die er voor het oprapen ligt. In zijn soortenarme heimat komt zulks niet voor.
Zal deze jonge generatie tijdig de klik maken om op deze veelbelovende, maar nog op te bouwen economie in te zetten? Of lokt de verleiding van het sojaparadijs? Ten dienste van China, Monsanto, Cargill en co?