Tien jaar FMLN-regering in El Salvador: een balans

Blog

Een persoonlijke kijk van analyst Leonel Herrera

Tien jaar FMLN-regering in El Salvador: een balans

Tien jaar FMLN-regering in El Salvador: een balans
Tien jaar FMLN-regering in El Salvador: een balans

Zondag 3 februari kiezen de Salvadoranen een nieuwe president. De kans dat het linkse FMLN een derde mandaat krijgt is klein. Wim Leysens sprak hierover met Leonel Herrera, directeur van ARPAS, het netwerk van lokale radio’s.

© Wim Leysens

Leonel Herrera, directeur ARPAS, het netwerk van lokale radio’s.

© Wim Leysens

Leonel Herrera is directeur van ARPAS, het netwerk van lokale radio’s. In die positie volgt hij van nabij wat leeft onder de bevolking en in de sociale bewegingen in El Salvador. Hij heeft een duidelijke visie over de successen en de fouten van twee maal vijf jaar beleid onder een linkse FMLN-regering.

Grote verdiensten van het FMLN

Leonel Herrera: De twee FMLN-regeringen hebben duidelijk het verschil gemaakt op een aantal terreinen. Na jaren van politiek geweld, kunnen we nu zeggen dat de politieke repressie, intimidatie of censuur tegen sociale bewegingen is gestopt. Als er nog misbruiken zijn, dan komen ze van de rechtse economische elite. Zij hebben de belangrijkste tv-kanalen en de kranten in handen en gebruiken ze om de FMLN-regering te boycotten.

Het FMLN heeft ook de verdienste dat zij de verzuchtingen en de eisen van de sociale bewegingen in hun beleid hebben opgenomen. Om eerlijk te zijn, de laatste president van de rechtse partij ARENA, was deze weg al ingeslagen, maar dat was eerder een vorm van demagogie. De regeringen van Funes en Sáncho Cerén hebben de eisen van de sociale bewegingen structureel in hun beleid opgenomen. Een basispensioen voor iedereen, opvangcentra voor slachtoffers van seksueel misbruik,  gratis toegang tot de basisgezondheidszorg, enzovoort. Het zijn maar enkele voorbeelden.

In grote tegenstelling tot de passiviteit van de ARENA-regeringen heeft het FMLN de problemen van corruptie, straffeloosheid en achterkamerpolitiek in het politiek debat gebracht.  We hebben nu een wet op de openbaarheid van informatie. De wet is verre van perfect, maar gelijk wie kan nu achtergrondinformatie opvragen en het beleid kritisch bevragen. Voormalig president A. Saca is veroordeeld voor corruptie en zit opgesloten. Ook tegen M. Funes, die in 2009 onder FMLN-vlag president werd, loopt een onderzoek naar misbruik van overheidsfondsen.

Waar is het voor het FMLN misgelopen?

Leonel Herrera: Ik volg de algemene analyse die de Braziliaan Frei Betto maakte over links in Latijns Amerika. El Salvador past in dit schema. Links heeft nagelaten om de neoliberale ideologie te ontmantelen. In de hoofden van de bevolking blijven consumptie en concurrentie evidente waarden in onze samenleving. Door de uitbreiding van het aantal gezondheidscentra hebben de Salvadoranen nu een betere toegang tot de gezondheidszorg. Om alle drempels tot het onderwijs weg te werken, krijgen alle kinderen een uniform en een basispakket aan lesmateriaal. Maar de mensen consumeren gewoon deze diensten. In het onderwijs bijvoorbeeld werd het leerplan inhoudelijk niet gewijzigd. Om  de conservatieve krachten niet tegen het hoofd te stoten, werd geen werk gemaakt om seksuele opvoeding in het lespakket op te nemen. Het resultaat is dat het aantal tienerzwangerschappen weer is toegenomen.

‘Links heeft nagelaten om de neoliberale ideologie te ontmantelen.’

Een ander voorbeeld betreft de communicatiemedia. In El Salvador zijn de media in handen van een kleine groep ondernemers met sterke banden met het rechtse ARENA. Een te grote concentratie is een bedreiging voor de vrije meningsuiting. Het FMLN had op zijn minste de automatische verlenging van de uitzendvergunning kunnen opheffen en deze afhankelijk maken van duidelijk criteria van objectiviteit en onafhankelijkheid.

Op politiek vlak heeft het FMLN zich blind gestaard op de samenwerking met de rechtse oppositie. Het klopt dat het FMLN in het parlement telkens op zoek moest naar coalities om wetten goed te keuren. De fout is echter dat de regering de kracht van de sociale organisaties onvoldoende gebruikte en daarmee ook hun agenda uit het oog verloor. Het FMLN vond in het parlement wel een meerderheid om de begroting goed te keuren, omdat daar ook middelen in zitten waarmee ook rechtse mandatarissen hun achterban kunnen bedienen. Maar de rechtse oppositie gaat nooit zijn steun geven aan extra belastingen voor de rijken.

Een pijnlijk voorbeeld is de recente wet op de pensioenen. In plaats van een uitbreiding van het openbaar pensioenstelsel, koos de overheid voor een feitelijke privatisering. Dit leidde tot een grote ontevredenheid bij vakbonden.  Andere delen uit het sociale middenveld vonden dan weer dat ze een linkse regering toch niet openlijk kunnen afvallen. Maar het slachtoffer zijn wel de vele werknemers die hun gegarandeerd pensioen bedreigd zien.

‘De fout is dat de regering de kracht van de sociale organisaties onvoldoende gebruikte en daarmee ook hun agenda uit het oog verloor.’

De fundamentele kritiek op tien jaar FMLN-beleid gaat erover dat geen pogingen werden ondernomen om het neoliberaal economisch model te veranderen. De sociale bewegingen dringen al lang aan op een hervorming van de belastingen. Grote bedrijven en inkomensgroepen moeten rechtvaardigere bijdragen aan de sociale zekerheid betalen of belastingontwijking moet aangepakt. In plaats van het thema ten minste op tafel te leggen, stuurde de regering naar de sociale bewegingen de boodschap om over dit onderwerp te zwijgen. Reden: “er is geen draagvlak voor in het parlement en het brengt andere projecten in gevaar”.

Deze fouten hebben ertoe geleid dat de regering en de partij hun voeling met het volk compleet hebben verloren. Twee maanden voor de parlementsverkiezingen van maart 2018 waarschuwden we regeringsfunctionarissen dat onder de bevolking een grote ontevredenheid heerst. De reactie was: “er zal altijd kritiek zijn, maar die komt maar van enkele organisaties”. De uitslag van de verkiezingen was desastreus, met amper 23 FMLN-verkozenen het slechtste resultaat in 25 jaar. De partij verloor de helft van haar trouwe stemmers.

Nayib Bukele als uitlaatklep van de onvrede

Leonel Herrera: Nayib Bukele, in de peilingen de grote kanshebber om de presidentsverkiezingen te winnen, weet de ontevredenheid van de bevolking te capteren. Niemand wil een terugkeer van het rechtse ARENA aan de macht, maar ook  het FMLN heeft zijn krediet verspeeld. Bukele is met zijn 37 jaar jong en kan zich zo profileren als de kandidaat van een nieuwe politieke cultuur.  Het komt hem nu goed uit om in zin campagne afstand te nemen van het FMLN, de partij voor wie hij overigens twee burgemeestersmandaten heeft vervuld. Hij gaat zelfs zover dat hij het FMLN nu ARENA 2.0 noemt. Bukele heeft het gehad met de vastgelopen overheidsstructuren, die hem tot drie keer toe geprobeerd hebben te beletten om als presidentskandidaat op te komen. De bevolking kan zich in zijn figuur herkennen als slachtoffer van het systeem.

‘De weg naar een heropleving van links in El Salvador zal lang en moeilijk zijn.’

Bukele is een “indignado”, maar in een light-versie. Zijn nieuwe beweging Nuevas Ideas kan je niet vergelijken met Podemos in Spanje. Bukele is Pablo Iglesias niet. Bukele is verontwaardigd over de corruptie in het land, maar niet over de privileges van de rijken, niet over de ongelijkheid die het gevolg is van het neoliberaal model. Over de figuur van Bukele bestaan trouwens nog veel vragen. Door wie zal hij zich laten omringen? In zijn kring bewegen nu zowel mensen van links als rechts.

Hoe moet het nu verder met het FMLN?

Leonel Herrera: Links in El Salvador is toe aan een proces van herbronning. Het FMLN moet zichzelf opnieuw uitvinden, op de eerste plaats door het contact met de bevolking te herstellen en te voelen wat er onder de bevolking leeft. In dialoog en samenwerking met de sociale bewegingen moet de partij een nieuw progressief project opstellen. In haar politiek betoog moet opnieuw plaats zijn voor hoop op echte veranderingen.

Als de partij deze omschakeling niet maakt, zal er wellicht een nieuwe politieke beweging op gang komen. Dan ligt er een rol weggelegd voor historische figuren die eerder al afstand hebben genomen van het FMLN, voor leiders van jongerenorganisaties, voor kritische stemmen, voor de volksorganisaties, enzovoort.

Veel zal afhangen van het resultaat van de komende presidentsverkiezingen en van de reactie van de politieke leiding van het FMLN. Hoe dan ook, de weg naar een heropleving van links in El Salvador zal lang en moeilijk zijn.