Ik ben geen antikapitalist

Noreena Hertz studeerde economie en filosofie aan de universiteit van Cambridge, waar ze momenteel docent en adjunct-directeur is. Niet mis voor een 35-jarige. Bovendien is het een mooie vrouw, wat haar de spot – zeg maar afgunst – van nogal wat mannelijke recensenten opleverde. Met een pak zeer kritische recensies als gevolg. Helemaal onterecht is die kritiek misschien niet: Hertz vertelt inderdaad weinig nieuws, ze betreedt niet echt nieuwe paden. Maar daarom moet je haar natuurlijk nog niet als een ‘babe’ omschrijven.

Hertz en Klein
Noreena Hertz wordt trouwens veel te vaak vergeleken met de Canadese journaliste Naomi Klein, die andere jonge, vrouwelijke goeroe van de andersglobalisten. In No Logo beschrijft Klein vooral hoe bekende merken de samenleving infiltreren en domineren. Een vlot verhaal, makkelijk te slikken. Het relaas van Hertz is natuurlijk een flink pak moeilijker en saaier. Maar ze slaagt er moeiteloos in om die erg complexe materie naar een behoorlijk breed publiek te vertalen.
Wat Hertz en Klein wel delen, is hun innemende persoonlijkheid. Hertz koppelt een vlotte en ongedwongen omgang ook moeiteloos aan een grote intelligentie en een zeldzame professionaliteit. En dat verklaart meteen haar snelgroeiende status.

Trojaans paard
Als vooraanstaande econome krijgt Hertz bovendien toegang tot kringen waarvan een doorsnee andersglobalist – in het beste geval – alleen de buitenkant van de deur te zien krijgt. Zo was ze eind januari te gast op het World Economic Forum in New York. Al was ze zelf wel liever in Porto Alegre geweest. “Vorig jaar stond ik met de demonstranten in de sneeuw buiten aan het World Economic Forum in Davos. Dit keer stond ik binnen op de geheiligde grond van het Waldorff Astoria Hotel. Ik had getwijfeld of ik nu wel of niet mijn benoeming moest accepteren als één van hun ‘Global Leaders of Tomorrow’. Ik was van plan geweest om in plaats daarvan precies wél naar Porto Alegre te gaan, naar het alternatieve World Social Forum. Maar de kans om van binnenuit de confrontatie aan te gaan met de ondernemingskant van de globalisering was uiteindelijk veel te aanlokkelijk. Liever als Trojaans paard dan ingelijfd – zo keek ik er tegenaan. En in dit geval als een heel boos paard. Gewapend met een lijst van ‘onaanvaardbare feiten’ – de 34.000 kinderen jonger dan vijf jaar die elke dag sterven door oorzaken die te maken hebben met de armoede; het feit dat vier vijfde van de rijkdom van de wereld nu in handen is van slechts één vijfde van de wereldbevolking; het feit dat terwijl de VN moeite doet een jaarlijkse budget van 1,25 miljard dollar bij elkaar te krijgen, Amerikanen 29 miljard dollar per jaar uitgeven aan snoep … – besloot ik het Forum te gebruiken als een mogelijkheid om discussies los te weken. Ervoor te zorgen dat de stem van de stemlozen werd gehoord, en de belangrijkste kwestie voor het voetlicht te krijgen: namelijk dat globalisering, in zijn huidige vorm, niet werkt voor de meerderheid van de wereldbevolking.”

Citroen, azijn en een zakdoek
Vandaag staat Hertz dus onmiskenbaar aan de kant van de andersglobalisten. Gewapend met een citroen, azijn en een zakdoek tegen het traangas was ze erbij in Praag en Genua. Dat is echter niet altijd zo geweest. Hertz was oorspronkelijk een klassieke econome, met een haast heilig geloof in het kapitalisme. Ze was echter té slim om niet snel in te zien dat dat systeem ook een minder fraaie ommekant heeft.
Dat verhaal schreef ze neer in een omstandig boek: ‘De Stille Overname. Globalisering en het einde van de democratie’. De voorloper van dat boek was haar essay ‘Why We Must Stay Silent No More’. Dat verspreidde zich vanaf april 2001 razendsnel via websites en e-maillijsten over heel de wereld. En het was een katalysator voor de wereldwijde acties van de andersglobalisten.
Als we vandaag in Vlaanderen al van een lichte Hertz-hype kunnen spreken, was die er in haar geboorteland Engeland overigens al veel vroeger. Daar had ze in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 1997 al een eigen tv-programma: Politics isn’t working, waarin ze grote mijnheren als Simon Peres, Ted Turner en … Tony Blair duchtig voor de billen gaf.

De volgende onheilsprofeet
In ons taalgebied duurde het tot midden 2001 vooraleer ze haar neus aan het venster stak. “De volgende onheilsprofeet”, titelde de oude getrouwe ‘Groene Amsterdammer’ in augustus vorig jaar. Een slechte titel boven een overigens erg lezenswaardig stuk van Sander Pleij. Want een onheilsprofeet is Noreena Hertz alleszins niet. Ze kaart de problemen van vandaag haarscherp aan, ze maakt snoeiharde analyses van wat er in de wereld gebeurt. En over het resultaat van die analyses laat ze geen enkele twijfel bestaan: “De overheden zijn hun controle over het systeem volledig kwijt, de multinationale ondernemingen hebben het roer overgenomen. En ze hebben het heft stevig in handen. Van de honderd grootste economieën ter wereld zijn er 51 in handen van ondernemingen, slechts 49 worden door nationale staten gevormd.”
Volgens Hertz is dat proces al bezig sinds de oliecrisis van begin de jaren zeventig van de 20ste eeuw. “De jaartelling van deze wereld, de wereld van de Stille Overname, begint met de komst van Margaret Thatcher, de Ijzeren Dame met de haarlakhelm. Samen met haar maatje Ronald Reagan bekeerde ze zich tot een soort kapitalisme dat buitensporig veel macht toebedeelde aan grote bedrijven.”

Feestje van Verhofstadt
Maar een onheilsprofeet is ze dus niet, want ondanks haar verwijt aan de staten dat ze volstrekt onmachtig zijn, ziet ze nog wel een toekomst voor de politiek. Op voorwaarde dat je die op dezelfde schaal organiseert als de economie. Op wereldschaal dus. “Je moet de Verenigde Naties versterken. Het unilateralisme van de Verenigde Staten is een verschrikkelijke bedreiging voor het milieu, de vrede en de sociale rechtvaardigheid in de hele wereld. ECOSOC, de Sociaal-Economische Raad van de Verenigde Naties, kan een embryo zijn voor een Global Balance-organisatie. Maar als die een echt tegenwicht wil vormen, moet die evenveel handen en voeten krijgen als de Wereldhandelsorganisatie.”
Bovendien ziet ze nu al het een en ander bewegen. “De retoriek van de politiek in Europa is alvast veranderd. Zelfs al was het Gentse feestje van premier Guy Verhofstadt met de andersglobalisten een PR-stunt, het blijft toch een significant initiatief.”
En ze ziet ook de tegenmacht groeien. Dat die van vakbonden en NGO’s komt, is prachtig, maar onvoldoende. “Die zitten mee aan tafel met de politiek. Dus heb je ook de civiele maatschappij nodig, dat is essentieel.”

Kapitalisme?
“Bent u een antikapitaliste?”, vroeg Dirk Barrez haar in Gent op de vrouw af. “No”, zegt ze met veel klem, “I’m not an anticapitalist, I’m a reformist.” Voor haar moet het kapitalisme worden hervormd. “Het kapitalisme verwerpen, is de baby met het badwater weggooien. Er is niets mis met kapitalisme, op voorwaarde dat …”

Stef Boogaerts

Noreena Hertz, De stille overname. Globalisering en het einde van de democratie, Contact Uitgeverij, Amsterdam/Antwerpen, 2002, 256 p. i.s.m. 11.11.11-uitgeverij, Brussel.
Het is een absolute aanrader voor wie zich andersglobalist voelt. Verkrijgbaar bij de 11.11.11-uitgeverij, www.11.be/uitgeverij