“‘Kan de hiv-epidemie worden ingedijkt? ’

Toen Artsen Zonder Grenzen in 1996 in Homa Bay begon te werken, had dit afgelegen plattelandsgebied te kampen met een dubbele, toenemende aids- en tuberculose-epidemie. Afgezien van de terminale patiënten die de ziekenhuisgangen blokkeerden, waren er geen precieze gegevens over de omvang van de epidemie. In die tijd bestond er nog geen behandeling voor hiv/aids, en gezien de schaarse screeninginfrastructuur werd er per test 500 Keniaanse shilling (vandaag ongeveer € 4,5) aangerekend.

15.000 Dollar

Artsen Zonder Grenzen lanceerde toen een aantal gratis diensten, onder meer een aidstest, geneesmiddelen voor andere seksueel overdraagbare aandoeningen of voor andere infecties als gevolg van een verzwakte afweer, en ook preventieacties. We kregen echter af te rekenen met een onoverkomelijk probleem: het gebrek aan betaalbare geneesmiddelen voor aidspatiënten. Die kostten toen immers tussen 10.000 en 15.000 dollar per patiënt per jaar.

Rond dezelfde periode lanceerde Artsen Zonder Grenzen haar campagne voor toegang tot basisgeneesmiddelen. Het eerste succes was de prijsdaling van antiretrovirale geneesmiddelen (ARV’s of aidsremmers) voor de behandeling van hiv/aids. Resultaat: in 2001 was het ziekenhuis van Homa Bay het eerste openbare ziekenhuis in Kenia dat gratis aidsremmers verstrekte. We redden niet alleen levens, maar probeerden ook aan te tonen dat het mogelijk was om patiënten te behandelen in plattelandsgebieden, waar de middelen beperkt waren. Op die manier hoopten we elders andere initiatieven te kunnen opstarten.

Voorrang aan zwaarste gevallen

Toen ik in 2003 in Homa Bay arriveerde, leerden we nog hoe we met het virus besmette patiënten zo goed mogelijk konden behandelen, en deden we al het mogelijke om meer zieken te verzorgen dan we eigenlijk aankonden. Aangezien we lange tijd de enige waren die een hiv-behandeling aanboden in de streek, had ons team geen andere keuze dan het aantal patiënten dat in aanmerking kwam voor een behandeling met aidsremmers te beperken, en voorrang te geven aan de zwaarste gevallen. Later op het jaar beslisten we om onze activiteit uit te breiden en er meer patiënten van te laten genieten, en tegelijk de zorg naar andere gezondheidsinfrastructuren in de regio te decentraliseren.

Ik verliet Kenia in 2005, maar toen ik er in 2012 terugkeerde, stelde ik met verbazing vast hoeveel vooruitgang de regering en haar partners hadden geboekt om veel meer patiënten toegang te bieden tot diagnose en behandeling. Vandaag is dat het geval voor 70% van alle personen die een behandeling nodig hebben, zoals blijkt uit de aidsenquête die in 2012 in Kenia werd uitgevoerd.

Alarmerend tempo

Maar ondanks alle energie en middelen die de voorbije jaren zijn besteed om de toegang van de bevolking tot diagnose, behandeling en preventie te verbeteren, blijft de aidsepidemie zich in sommige regio’s in Kenia in een alarmerend tempo verspreiden. Dat bevestigt trouwens onze studie “Ndhiwa HIV Population Survey” (NHIPS, studie over de impact van hiv bij de bevolking), die we in 2012 uitvoerden in Ndhiwa. We moeten uiteraard nog veel leren over hoe we het aantal nieuw besmette patiënten aanzienlijk kunnen doen dalen, vooral in gebieden met een hoge hiv-sterfte.

Daarom heeft Artsen Zonder Grenzen gekozen voor een andere aanpak. We zijn bijvoorbeeld begonnen met de overdracht van het beheer van het Homa Bay-ziekenhuis, dat gespecialiseerd is in hiv-behandeling, aan de regering. Die zal de behandeling vanaf december 2015 volledig in eigen handen nemen. In afwachting hebben we ook een proefprogramma gelanceerd om te proberen de epidemie in het dorp Ndhiwa tussen nu en vier jaar uit te roeien. Als dat programma goed draait, zal het in aangepaste versie kunnen uitgebreid worden naar andere delen van het land, waar de epidemie nog altijd sterk woedt.

Virale lading

De eerste stap bij het indijken van de hiv-epidemie is: ervoor zorgen dat de dragers van het virus gediagnosticeerd worden. Dat vereist een regelmatige screening, in sommige contexten minstens één keer per jaar, en voor sommige risicogroepen zelfs vaker.

De volgende fase is: deze patiënten sneller behandelen, nog vóór hun immuunsysteem geneutraliseerd is, meer bepaald op het ogenblik dat hun virale lading (d.w.z. het aantal virusdeeltjes in hun bloed) hoog is. Daarvoor moeten de huidige protocollen aangepast worden. Aangezien de groep mensen die gestart is met aidsremmers is gegroeid, zullen we hun virale lading moeten controleren, om het risico dat ze de ziekte overdragen zo veel mogelijk te beperken.

Tegelijk moeten we nieuwe methoden ontwikkelen en verspreiden om besmetting te voorkomen. Dat betekent dat we extra inspanningen moeten leveren om moeder-kindoverdracht te vermijden tijdens de zwangerschap of de bevalling.

Hiv kan overwonnen worden

In afwachting blijft de sterftegraad echter hoog bij patiënten die in het ziekenhuis behandeld worden. De zorgkwaliteit zou moeten worden verbeterd, maar momenteel gaan daar minder aandacht en financiële middelen naar.

De voorbije 20 jaar, sinds Artsen Zonder Grenzen actief is in Homa Bay, is er veel veranderd. Ondanks alle tot nog toe geboekte vooruitgang, de recente wetenschappelijke ontdekkingen en de nieuwe medische middelen, die laten verhopen dat de epidemie eindelijk zal kunnen worden uitgeroeid, zullen er blijvende inspanningen en extra investeringen nodig zijn om die hoop te verwezenlijken. Dat wordt een zware uitdaging, vooral in gebieden als Ndhiwa die zwaar getroffen zijn door de epidemie, maar we zijn ervan overtuigd dat hiv kan en moet overwonnen worden.