De morele last van het Westen
“‘Schuld en schaamte’
Vanuit Burkina Faso kijkt MO*-blogster Amée Zoutberg door een nieuwe bril naar de westerse samenleving en haar soms bedrukkende normen. Over luidkeels zingen op de fiets en dikke buikjes in strak shirt.
Een buurman
Foto van de auteur
Zelf ben ik absoluut niet religieus opgevoed. Mijn ouders wel. Zij zijn respectievelijk ‘katholiek’ en ‘protestants’, maar in Amsterdam houdt zoiets eigenlijk nooit stand. Ze zijn bovendien ook nooit getrouwd geweest. Als interchristelijke bastaard heb ik dus vooral geluk dat dit de 21ste eeuw is, en de kerken steeds minder de dienst uit maken.
Althans, dat zou je denken. Vooral in grote delen van de Benelux en Duitsland zit de christelijke moraal er nog goed in, cultureel gezien. Dit is hetzelfde morele erfgoed dat ‘ons’ eeuwen geleden (en eeuwenlang) bewoog tot kruistochten en missionarisposten. Want de rest van de wereld – die was toch wel erg zondig. ‘Donker’ Afrika dan al helemaal. Hoe je het ook wendt of keert.
De beschamende beschaving
Wat namen we mee naar de verre windstreken op dat soort missies? Virussen, onderdrukking, kapitalisme en ‘beschaving’. Vooral dat idee van beschaving blijft me interesseren. Wie heeft dat woord ooit bedacht? En hoe zorg je dat jouw idee deel uitmaakt van het beschaafde leven?
In ieder geval een deel van onze huidige morele norm valt terug te leiden naar onze Judeo-Christelijke achtergrond. Vooral niet te veel en te ongezond eten, hard werken anders kom je er niet, homoseksualiteit is toch wel raar (afhangende van hoe je de boeken interpreteert), trots zijn mag eigenlijk niet, en wanneer je hiervan afwijkt, word je verwacht je te schamen.
‘Wanneer je berouw niet als oprecht genoeg wordt ervaren, krijg je er al helemaal van langs’
Kinderen worden bijvoorbeeld gecorrigeerd met: ‘Doe je zo tegen je zusje? Schaam je!’. Iedereen kan zich wel een moment indenken waarbij we iets ‘fouts’ hadden gedaan en daarna moesten doen alsof we ons schaamden, al meende je het niet. Wanneer je berouw niet als oprecht genoeg wordt ervaren, krijg je er al helemaal van langs.
Je schamen is zo onpraktisch. Waarom eigenlijk? Dat is een vraag die ik mezelf al vaak gesteld heb in Burkina Faso. De mensen hier zijn niet bang om lawaai te maken, te dansen, vals te zingen, (te) strakke of opvallende kleding aan te trekken of hun boosheid te uiten. In Nederland zou dat absoluut niet kunnen. Het feit dat ik vroeger, onderweg naar school, zong op de fiets werd me al erg kwalijk genomen. Vooral door mijn broertje en zusje. Verder was het weidelandschap langs de Amstel nagenoeg leeg. Dus waarom moet ik me dan schamen? Waarvoor?
Zingend op de fiets
Het gaat nog verder. Door het ‘gebrek’ aan schaamte bij voor ons ‘onbehoorlijke’ dingen lijken de mensen veel gelukkiger. Veel vrijer, vooral. De sociale controle hangt hierbij niet als een onzichtbaar zwaard boven je hoofd. Je buurvrouw zal je waarschijnlijk niet vies aankijken als je op straat ruziemaakt. Ook als je vals zingt word je niet uitgelachen.
Het meest interessante voor mij als koude Nederlander misschien: wanneer je wél wordt uitgelachen, zit er bijna nooit een kwade bedoeling achter. Je doet gewoon gek. Da’s grappig. Niks om je voor te schamen. Volgende act.
Ik merk dat ik op sommige momenten bijna ongemakkelijk word van de vrijheid en onbezorgdheid waarmee mensen zich bewegen. Het meest schrijnende moment vond plaats naast een emmer bierflesjes. De serveerster die de drankjes zojuist had gebracht was, op z’n Nederlands, een beetje fors. Haar roze glittershirt spande strak om haar ‘buikje’. Er stak ‘zelfs’ een stukje huid onderuit.
Mijn ouders, broertje, zusje en vrienden hadden mij nóóit, maar dan ook nooit zo naar buiten laten gaan. Laat staan naar mijn werk. En toch, hier stond ze, licht glimlachend en schijnbaar compleet tevreden met zichzelf. Mijn mond viel open. Daarna begon een vriend van ons met haar te flirten.
Een klein voorbeeld van de ontzettend stijlvolle Afrikaanse vrouwen
© Amée Zoutberg
Pashokje
Er zijn vele momenten uit mijn jeugd die ik huilend in een pashokje heb doorgebracht –en daar ben ik echt niet de enige in. Op dat moment besefte ik me pas hóé erg mij was aangeleerd me te schamen voor mijn eigen lichaam. En met mij de helft van de Europese bevolking. Dat is pas ‘beschaving’.
‘Ik besef nu pas pas hóé erg mij is aangeleerd me te schamen voor mijn eigen lichaam. En met mij de helft van de Europese bevolking. Dat is pas beschaving’
Natuurlijk zijn er wel acties waarbij je tegen de sociale lamp loopt. Over het algemeen zien de Burkinese vrouwen er juist tip-top uit! De grenzen lijken echter anders te liggen dan ik gewend ben, door mijn culturele achtergrond. Voor zover ik kan zien lijken die grenzen wijder op de juiste plekken – je mág hier van het leven genieten, en dat vooral ook laten merken.
Godzijdank is de Westerse morele ‘beschaafdheid’ in Burkina Faso nooit gaan regeren. Dit land heeft mij en mijn ‘buikje’ wat dat betreft zeker een stukje verlossing gebracht.