Stromen en aandelen van de wereldhandel

We schetsen de stroom van de wereldhandel, de groei doorheen de voorbije jaren, de aandelen van de verschillende landengroepen en het aandeel van de multinationale ondernemingen. Daarnaast geven we nog enkele vergelijkbare cijfers m.b.t. buitenlandse investeringen. Het is immers steeds moeilijker om een duidelijk onderscheid te maken tussen de categorieën ‘productie, handel en investeringen’. Neem nu bijvoorbeeld een VS-pensioenfonds dat belegt in een Koreaans bedrijf dat in Wales UK investeert om er wagens te produceren die nadien naar het Europese vasteland worden uitgevoerd. De grenslijn tussen een en ander is dan stilaan wel moeilijk te trekken.

1. Een overrompeling door derdewereldproducten?

We onthouden vooral dat handelsaandelen doorgaans niet met grote schokken verschuiven. Zelfs over een lange periode van 20 tot 30 jaar blijft het bij kleine percenten verschil. Binnen de blokken, en vooral binnen specifieke sectoren of productcategorieën, heb je af en toe wel eens grote uitschieters.

Eigenlijk is er alleen op het vlak van de inwaartse investeringen sinds enkele jaren een spectaculaire doorbraak te noteren. In enkele jaren tijd groeide het aandeel van de ontwikkelingslanden tot meer dan 30%, soms zelfs tot bijna 40% van het totaal. Ook de samenstelling van het exportpakket van de ontwikkelingslanden is sterk gewijzigd. Het aandeel van afgewerkte producten is spectaculair toegenomen. Vertellen we er wel bij dat zowel de investeringen in als de export van afgewerkte producten vanuit de ontwikkelingslanden zeer sterk geconcentreerd zitten in een handvol landen. Van de 128,7 miljard dollar directe buitenlandse investeringen uit 1996, stroomde 84,3 miljard naar Azië. Daarvan ging ruim 40 miljard naar China. De export van afgewerkte producten levert een gelijkaardig beeld op.

Groeicijfers en vergelijkingen tussen jaren en regio’s moeten altijd met de nodige reserve worden gehanteerd. Verschuivingen hebben bijvoorbeeld vaak meer te maken met schokken in de wisselkoersen dan met meer of minder verhandelde waar.

2. De wereldhandel in 1997

In de overzichtstabel hieronder vind je de cijfers m.b.t. de waarde van uitvoer en invoer voor verschillende regio’s in 1997.

Tabel : waarde van de wereldhandel per regio 1997

In miljarden $

Waarde export Regio Waarde import
5 295 Wereld 5 435
904 Noord-Amerika 1 100
280 Latijns-Amerika 319
110 Waarvan Mexico 113
2 269 West-Europa 2 236
2 100 Waarvan Europese Unie 2 045
89 Centraal- en Oost-Europa 115
120 Afrika 127
30 Waarvan Zuid-Afrika 32
163 Midden-Oosten 144
1 380 Azië 1 317
421 waarvan Japan 338
183 Waarvan China 142
548 Waarvan zes Aziatische Exportlanden* 581
Bron :WTO, persbericht, 19.03.98

* het gaat om : Hongkong/ Maleisië/ Zuid-Korea/ Singapore/ Taipei/ Thailand

Tegenover een wereldexport van goederen met een waarde van 5.295 miljard dollar in 1997, staat een handel in commerciële diensten van 1.295 miljard dollar. Ook in de dienstenhandel was er in 1995 een spectaculaire stijging met 15%. In 1996 haalde men nog 6% groei, in 1997 viel de groei terug tot een matige 2% (voor de goederenhandel ging het om respectievelijk 20%, 4%, en 3%).

Het volume van de wereldhandel nam in 1997 wel zeer sterk toe. Met een aangroei van 9,5% behaalde men - men na het recordjaar 1994 (10%) - het hoogste cijfer van de voorbije 20 jaar.

3. Aandelen in de wereldhandel

Als we enkel kijken naar de grove indeling ‘ontwikkelde markteconomieën’/ Ontwikkelingslanden/ landen in Oost-Europa, verschuiven de marktaandelen niet dramatisch doorheen de voorbije decennia. Ze nemen wel eens bokkensprongen op kortere termijn, maar die worden op langere termijn weer uitgevlakt. Wat de ontwikkelingslanden betreft is het aandeel eerder gezakt dan gestegen.

Opgesplitst in kleinere categorieën, onderscheiden we wel langetermijntrends. Zo is er de duidelijke terugval van Afrika, de opkomst van Japan na WO II, enz.

3.1 Uitvoer in %

3.1.1 De grote blokken

Regio 1950 1960 1970 1980 1990 1995
Ontwikkelde markteconomieën 60,7 65,9 71,5 63,3 71,4 68,7
Ontwikkelingslanden 33,0 23,9 18,9 29,0 23,7 27,7
Oost-Eur 6,4 10,2 9,6 7,4 4,9 3,6
Wereld 100 100 100 100 100 100
3.1.2 Ontwikkelde markteconomieën

Regio 1950 1960 1970 1980 1990 1995
Amerika 21,0 19,6 18,9 14,5 15,0 15,3
Europa 32,9 39,3 43,3 39,7 45,8 42,4
Azië 1,4 3,3 6,4 6,7 8,6 9,1
3.1.3 Ontwikkelingslanden

Regio 1950 1960 1970 1980 1990 1995
Amerika 12,1 9,9 5,5 5,4 4,2 4,4
Zuid 8,2 5,1 3,7 3,3 2,5 2,5
Ander 3,9 2,5 1,8 2,2 1,7 1,9
Afrika 5,3 4,2 4,1 4,6 2,3 1,5
Noord 2,0 1,3 1,6 2,2 1,1 0,7
Ander 3,3 2,9 2,4 2,5 1,2 0,8
Azië 15,2 11,5 8,5 18,4 16,7 21,4
West 3,3 3,3 3,1 10,4 3,8 2,8
Centraal .,. .,. .,. .,. .,. 0,2
Ander 11,9 8,2 5,4 8,0 12,9 18,3
Alle MOL’s 2,8 2,5 1,7 0,7 0,4 0,4
3.2 Invoer in %

Om de cijferregen wat in te dijken, geven we m.b.t. de invoer enkel de cijfers van 1950 en 1995, en laten we de opsplitsing binnen de derdewereldcontinenten achterwege.

Regio 1950 1995
Ontwikkeld met markt 65,5 67,3
Ontwikkelingslanden 28,9 29,1
Oost-Europa 5,6 3,5
Ontwikkeld Amerika 20,0 18,3
Ontwikkeld Europa 38,9 39,8
Ontwikkeld Azië 2,0 7,1
Ontwikkelings-Amerika 10,0 4,8
Ontwikkelings-Afrika 5,7 1,7
Ontwikkelings-Azië 12,6 22,0
MOL’s 2,4 0,6
Op basis van cijfers uit UNCTAD, Handbook of International Trade and Development Statistics, 1995

4. Belangrijkste importeurs en exporteurs

4.1 Goederenhandel: belangrijkste uit- en invoerders

In miljarden $ en in %

Rang Exporteur waarde Aandeel Rang importeur waarde Aandeel
1 VS 688.9 12.6 1 VS 899.2 16.1
2 Duitsland 511.7 9.4 2 Duitsland 441.5 7.9
3 Japan 421.1 7.7 3 Japan 338.4 6.0
4 Frankrijk 287.8 5.3 4 UK 307.2 5.5
5 UK 280.1 5.1 5 Frankrijk 266.8 4.8
6 Italië 238.9 4.4 6 Hongkong 208.7/ 48.0 3.7/ 0.9
7 Canada 214.4 3.9 7 Italië 208.6 3.7
8 Nederland 193.5 3.5 8 Canada 201.0 3.6
9 Hongkong/ China 188.1/ 27.4 3.4/ 0.5 9 Nederland 177.1 3.2
10 China 182.7 3.3 10 BLEU 155.5 2.8
11 BLEU 167.6 3.1 11 Z Korea 144.6 2.6
12 Z Korea 136.6 2.5 12 China 142.4 2.5
13 Singapore 125.0/ 72.4 2.3/1.3 13 Singapore 132.4/ 79.8 2.4/ 1.4
14 Taipei 121.9 2.2 14 Spanje 122.7 2.2
15 Mexico 110.4 2.0 15 Taipei 113.2 2.0
Bron : op basis van WTO persbericht 19.03.98

Voor Hongkong en Singapore geeft de tabel twee cijfers. Het eerste - en grootste - cijfer brengt ook de transithandel in rekening. Het tweede cijfer is de zuivere eigen import en export.

Ook hier stellen we vast dat er al bij al geen sprake is van een overrompeling door derdewereldlanden. Indien we de Europese Unie (met 15) als één handelsblok beschouwen, dan komt zij in het exporteurslijstje op de eerste plaats te staan met een aandeel van 19,7% . Aan de invoerkant staat ze op twee met 17,8% van de wereldwijde import.

4.2 Dienstenhandel: belangrijkste uit- en invoerders

In miljarden $ en in %

Rang Exporteur waarde Aandeel Rang Importeur Waarde Aandeel
1 VS 230.7 17.8 1 VS 151.4 12.0
2 UK 84.8 6.5 2 Japan 122.6 9.7
3 Frankrijk 81.9 6.3 3 Duitsland 116.3 9.2
4 Duitsland 72.3 5.6 4 UK 69.7 5.5
5 Italië 71.2 5.5 5 Italië 69.1 5.5
6 Japan 68.4 5.3 6 Frankrijk 61.4 4.9
7 Nederland 48.5 3.7 7 Nederland 43.4 3.4
8 Spanje 43.6 3.4 8 Canada 35.7 2.8
9 Hongkong 37.4 2.9 9 Z Korea 33.4 2.6
10 BLEU 33.3 2.6 10 BLEU 32.2 2.5
11 Oostenrijk 30.6 2.4 11 Oostenrijk 26.4 2.1
12 Singapore 30.1 2.3 12 Taipei 24.3 1.9
13 Canada 29.2 2.3 13 Spanje 23.8 1.9
14 Z Korea 28.2 2.2 14 China 23.8 1.9
15 Zwitserl. 23.9 1.8 15 Hongkong 22.9 1.8
Bron : WTO, persbericht 19.03.98

5. Directe Buitenlandse Investeringen

De directe buitenlandse investeringen waren lange tijd het privé terrein van de rijke driehoek VS/ Japan/ Europese Unie. Met z’n drieën stonden ze in voor zowat 90% van de inwaartse en uitwaartse stromen. Wat deze laatste categorie betreft blijft het overwicht van de triade nog ongeschonden. Met betrekking tot de inwaartse stromen is er wel een kleine aardverschuiving opgetreden.

Inwaartse stromen 1985 –1996, in miljarden $

Regio 1985 - 1990 1992 1994 1996

Wereld 141,9 173,8 238,7 349,2
Ontwikkelde markteconomieën 116,7 119,7 142,4 208,2
Ontwikkelingsl. 24,7 49,6 90,5 128,7
Afrika 2,9 3,2 5,5 4,9
Latijns Amerika 8,1 16,2 27,0 38,6
Azië 13,5 29,6 57,5 84,3
Centraal/ Oost- Eur. 0,4 4,4 5,9 12,3
M O L’s 0,6 1,5 1,0 1,6
Bron Unctad (1997)/ DFID, Development Implications of the Multilateral Agreement on Investment, EVK Fitzgerald, Department for International Development, Londen, maart 1998

6. De Zuid – Zuid handel

Het beperkte aandeel van de onderlinge handel tussen Zuidelijke landen in het geheel van de wereldhandel was jarenlang een bron van klacht en ergernis. De Zuid-Zuid handel was zelfs gering in verhouding tot de totale export van de Zuidelijke groep zelf. Die export was grotendeels op de koopkrachtige markten in het Noorden gericht. In de voorbije tien tot vijftien jaar is daarin toch wel verandering gekomen. De Zuid-Zuid handel is toegenomen, ook in verhouding tot de andere stromen. We geven u nog enkele cijfers.

De export van DW landen naar bestemming, in miljard $ (afgerond), en in %

Wereld Ontwikk. Markt Europa markt Ontwikkelingsl Oost-Europa Latijns-Amerika Afrika Azie ontwikkelingsl.
1980 586 401 186 155 23 44 15 92
1995 1362 789 275 539 23 69 24 440
1980 100% 68.4 31.7 26.4 3.9 7.5 2.5 15.7
1995 100% 57.9 20.2 39.6 1.7 5.1 1.8 32.3
Bron : op basis van: Handbook of International Trade and Development

Statistics 1995, Unctad, Genève,1997.

Uit de tabel kunnen we opmaken dat het aandeel van de export van de OL naar andere OL sterk is gegroeid, nl. van 26, 4 tot 39,6 % van hun totale exportpakket. Het relatieve belang van Europa als ‘klant’ van de ontwikkelingslanden is gedaald van 31,7 naar 20,2 %. De Aziatische ontwikkelingslanden (dus zonder Japan) nemen nu 32,3% van de export van de ontwikkelingslanden af. Het ziet er dus naar uit dat zij gedeeltelijk de rol van de westerse markten als doelwit van derdewereldexport hebben overgenomen. Men moet deze scijfers echter relativeren. Het gaat gedeeltelijk over producten wel die uit ontwikkelingslanden worden ingevoerd, maar die gebruikt worden in de aanmaak van nieuwe producten die uiteindelijk toch naar ontwikkelde markteconomieën worden uitgevoerd. Bovendien werd ook de handel tussen de Aziatische ontwikkelingslanden onderling in deze 32% opgenomen.

7. De handel van België

De handel van België lijkt misschien een voetnoot in het geheel. Toch is ons land globaal genomen goed voor een plaats in de top tien van de handelsmogendheden, en dit zowel aan import- als aan exportkant. In 1997 werd er voor 6.018 miljard Bfr uitgevoerd en voor 5.575 miljard ingevoerd (gegevens van de website van de ‘Belgische Dienst voor Buitenlandse Handel’).

Ruim 80% van onze uitvoer blijft in Europa. Het grootste deel daarvan zelfs in drie buurlanden (Duitsland, Nederland en Frankrijk). Azië is goed voor een kleine 10% van onze uitvoer, heel Amerika voor iets minder dan 7%, Afrika voor 2,15% en Oceanië staat nog voor 0,48%.

Ook de Belgische invoer is grotendeels een Europese aangelegenheid. In 1996 kwam 80% uit andere Europese landen; 7,2% uit Azië; 8,34% uit Amerika; 3,59% uit Afrika; en nog 0,42% uit Oceanië.

De handel met derdewereldlanden schommelt zowel voor uit- als voor invoer rond de 10 %. Een groot gedeelte daarvan is bovendien nog olieinvoer, diamant-transithandel met India enz.

8. De handel en de MNO’s

Met al deze statistieken over landen en continenten zou men bijna vergeten dat de handel niet echt door landen, maar grotendeels door bedrijven wordt gevoerd. Volgens Unctad gaat het zelfs voornamelijk om handel binnen en tussen multinationale ondernemingen. Volgens het World Investment Report van 1995 kan je de wereldhandel grofweg in 3 min of meer gelijke stukken verdelen:

- 33,3% intra firm trade of handel tussen filialen van eenzelfde bedrijf (bijvoorbeeld een filiaal van Toyota dat onderdelen verkoopt aan een ander filiaal van dat Japanse bedrijf);

- 32,6 % handel tussen MNO’s (bijvoorbeeld een filiaal van IBM dat computers levert aan Toyota);

- 34,1% overige handel (bijvoorbeeld IBM levert computers aan een buitenlandse overheidsdienst).

De auteur sprokkelde in dit overzicht een aantal basisgegevens bijeen uit verscheidene bronnen.