Alarm in uw darm: inwendige biodiversiteit verschraalt

U stelt zich wellicht zelden voor als Homo sapiens. Binnen de bende van sapiens lijkt dat overbodig. En toch. De jongste jaren werd duidelijk dat de fraaie opeenstapeling van cellen die u als Marie of Kevin voorstelt, eerder een samenwerkende vennootschap is. Of Homo sapiens werkelijk de hoofdaandeelhouder is, is maar de vraag. Uw lijf huist immers minstens zoveel cellen van vreemde origine als cellen van uw eigen volk.

Exotische interne keuken

Een zekere portie van uw lichaamsgewicht draagt geen authentiek sapiens-label. Moeten we onze kijk op wie we echt zijn bijstellen? U bent eerder een boom van een man of vrouw. Een eik herbergt ook meer leven dan alleen maar eikenhout, eikenbladen en een stel eikels. Een eik biedt een draagvlak voor veel levend grut. Van insecten tot vogels. Wie aan een forse eik schudt, kan tot honderden insectensoorten tegenkomen.

Er heerst geen simpele wiskunde binnen het geheel aan soorten van een ecosysteem. Het geheel blijkt wel meer dan de som van de delen.

Een boom vormt een complex ecosysteem; een geheel van fascinerende interacties tussen die bewoners. Verschillende exemplaren van een soort werken samen of tegen elkaar. Er wordt ook samen- of tegengewerkt met andere soorten. Eten en gegeten worden bijvoorbeeld. Relaties tussen soorten etaleren een bruisende dynamiek. Een netwerk van actie en reactie. Er heerst geen simpele wiskunde binnen het geheel aan soorten van een ecosysteem. Het geheel blijkt wel meer dan de som van de delen. De ene verandert de andere, en omgekeerd. Co-evolutie, weten biologen.

Laten we terugkeren naar uw persoonlijke tempel. Uw lijf zeult dus een flinke portie aan levensvormen van andere origine mee. Toegegeven, ze zijn klein. Verwacht niet meteen insecten en vogels; al ga ik er voor het gemak vanuit dat u luisvrij bent. De bonte beestenboel op en in uw lijf omvat erg veel organismen. Ik heb het over micro-organismen. Bacteriën, gisten en dat soort levensvormen. Ze floreren op uw huid en in uw darmen. Ze werken samen of tegen elkaar. Ze kennen populatiegroei of verval. Er zijn overnames, al dan niet vijandige. Er zijn invasieve inpalmers en bedreigde soorten. Winnaars en losers.

Met moderne genetische methoden kan de aanwezigheid van die schijnbaar “zonevreemde” cellen beter in kaart worden gebracht. Wetenschappers blijken zich zorgen te maken over de recentste microbiële statistieken. Het klinkt eerder als alarm in de darm.

Hof van Eden wordt kale tuin

De flora in onze darmen blijkt hoe langer hoe meer op een keurig, aangeharkt voortuintje. Netjes, dat wel, maar geen beest wordt er gelukkig van. Met onze zelfdomesticatie veranderde ons intern wildpark aan micro-organismen al tot een boerderij. Nog steeds beestig, maar minder divers en minder wild. Met onze urbane, cleane levensstijl weg van een biodiverse omgeving wordt nu ook onze interne boerderij verder ontmanteld tot een saai, levensarm voortuintje. Maar wel eentje waar enkele lastige onkruiden blijven opduiken.

De flora in onze darmen blijkt hoe langer hoe meer op een keurig, aangeharkt voortuintje. Netjes, dat wel, maar geen beest wordt er gelukkig van.

We hebben de gifspuit al in de aanslag onder de vorm van een rijkelijke antibiotica-consumptie en desinfecterende middelen. In verstoorde ecosystemen zien we wel vaker een enkele lastige soort moeilijk doen en de boel verpesten. In stabiele, soortenrijke ecosystemen zien we veel minder vaak de weelderige wildgroei van enkele dominante lastpakken. In zulke gemeenschappen kan niemand het laken helemaal naar zich toe trekken dankzij de complexe wisselwerking van al die soorten.

Er groeit inzicht in de relatie tussen de toestand van ons lijfelijk ecosysteem en het opduiken van gezondheidsproblemen, al valt er nog veel te leren. Het aandeel mensen – kinderen op kop – dat lijdt aan diverse allergieën swingt in de Westerse wereld de pan uit. Er wordt in de vakliteratuur ook gewezen naar auto-immuunziekten en obesitas.

Besmetten en bacteriën zitten in het hoekje van de banbliksems, maar een beter begrip en beheer van onze microbiële fauna of flora dringen zich op. Gezondheidszorg richtte zich te lang exclusief op biochemische oorlogsvoering tegen woekerende lastigaards. Bombarderen alleen helpt niet. Bovendien blijken micro-organismen niet alleen onze fysieke gezondheid gunstig te beïnvloeden. Hun impact reikt tot in ons brein, tot hoe we ons voelen en hoe we ons gedragen. Gut feeling blijkt zowaar een wetenschappelijke werkelijkheid. Er zijn meervoudige wisselwerkingen en communicatieroutes tussen uw darmflora en de werking van de hersenen.

Stress, depressie en andere gevoelens blijken meer met biodiversiteit in je lijf te maken dan gedacht.

Experimenten met muizen die opgroeien onder kiemvrije laboratoriumomstandigheden tonen diverse negatieve effecten op hun geheugen en leervermogen. De afwezigheid van een goed ontwikkelde microbiële bende in het darmkanaal doet muizen ook fout reageren op stressprikkels. Stress, depressie en andere gevoelens blijken meer met biodiversiteit in je lijf te maken dan gedacht.

Die microbiële biodiversiteit hangt af van het milieu, de voeding, het fysiologisch functioneren van je lichaam, je genen en je sociale contacten. Een boorling krijgt zijn eerste portie microben van moederlief. De reis door het geboortekanaal staat garant voor het enten van de baby met lokale bewoners. Bij een keizersnede mist de baby dit geboortecadeau. Insmeren met het moederlijk microbieel slijm strekt naar verluidt tot aanbeveling.

Natuurbeheerplan voor lijf en leden

Onze lichamen blijken behoefte te hebben aan een herintroductieplan. Er wordt nu al geëxperimenteerd om kuddes micro-organismen te transplanteren van gezonde naar zieke mensen. Maar voorkomen is beter dan genezen. De vraag naar meer contact met omgevingen die rijk zijn aan diverse micro-organismen klinkt steeds luider, zeker voor jonge kinderen. Vaker rondhangen op de boerderij of in de natuur. Een portie wilde natuur op doktersvoorschrift.

Natuurgebieden leveren dus belangrijke ecosysteemdiensten aan onze eigen mini-ecosystemen op en in ons lijf. Het verband tussen een rijke biodiversiteit in de omgeving en menselijke microbiële diversiteit werd een tijdje geleden in Finland getoond. Daar lopen nu projecten om kinderopvang in de natuur te organiseren. Weg van de steriele klas en iedere dag meerdere uren klooien en slapen in de schoot van moeder natuur.

Deze grensverleggende inzichten scheppen kansen voor nieuwe samenwerkingsverbanden. Natuurbeschermers, ecologen, microbiologen, artsen en andere gezondheidswerkers, stadsplanners, onderwijslieden en diverse beleidsmakers kunnen vaker slim samenwerken om opnieuw meer biodiversiteit in de dagelijkse leefwereld van de mens te brengen. Ja, ook in de stad. Biodivers groen dat fijn is om te beleven, in te rusten, een koeler klimaat te bieden in de warme stad, en dus ook een levensnoodzakelijke bron van klein grut dat we onbewust opnemen en adopteren tot een deel van ons geheel in dienst van lichaam én geest.

You never walk alone. Uw microbiële kompanen blijken meer dan een vinger in uw pap te hebben. Ze verdienen een betere behandeling. Terugverdieneffect gegarandeerd.