Een dijkbreuk van mensen stoppen

Wie heeft in Europa de massale migratiegolf zien aankomen, vraagt columnist Geert Van Istendael zich af. ‘We hadden het veel te druk met Griekse keien het vel af te stropen.’ Wie kan de moeilijke taak aan dit alles in goede banen te leiden?

  • © Brecht Goris ‘Zolang Syrië het vaderland blijft van bommen en puin en bloed, valt er niet veel in te dammen.’ © Brecht Goris

Het is wanhopig trappen in steeds woester water. Het is een kogelregen stoppen met je handen. Het is een dijkbreuk dichten met een zwarte hond.

Dat laatste vertellen oude sagen uit de waterige gewesten bij de Noordzee, van Damme tot in Oost-Friesland. Onze voorouders dachten dat magie kon helpen om hun voeten droog te houden. Warempel, het lukte, soms toch.

Wij zullen ze niet droog houden en de magie die ons zou moeten helpen, bestaat niet. Als de middeleeuwers niet uitkeken, raakten de draslanden overstroomd met zout water. Onze vaderlanden worden overstroomd door mensen en de toevloed lijkt niet te stoppen. Wij hebben dan ook niet goed uitgekeken.

In alle betrokken Europese deelstaten, het zijn er intussen meer dan een half dozijn, krijgen de bevoegde ministers of staatssecretarissen bakken kritiek naar het hoofd geslingerd.

‘Onze vaderlanden worden overstroomd door mensen.’

Ze hadden het niet zien aankomen.

Wie wel?

Ja, de Turken en de Libanezen en de Jordaniërs, die komen al tijden handen tekort. En op Griekse en Italiaanse eilanden, daar zag je het duidelijk genoeg. Maar in de rest van Europa, vooral in de immuun gewaande noordelijker gelegen deelstaten - wie? We hadden het immers veel te druk met Griekse keien het vel af te stropen, in naam van onze financiële superioriteit en pecuniaire deugdzaamheid.

Toen stonden ze daar en we schrokken we ons naar.

Ze rukten aan, ze drongen op, ze bestormden de grenzen, scharen, massa’s, roedels, horden.

De bewindslieden trapten wanhopig om zich heen om boven woelig water te blijven. Niet alleen in België, niet alleen ter rechterzijde, even radeloos in het centrum en ter linkerzijde. Denk aan Zweden.

Of neem onze eigen Theo Francken.

Voor links een hardvochtig soort onmens, bovendien hypocriet. Voor rechts staat hij te trappelen om een partijkaart te kopen van groenen of socialisten.

Ik hoef staatssecretaris Francken niet te verdedigen, wat zou het. Maar uit mijn nu al meer dan twintig jaar vervlogen journalistentijd meen ik me te herinneren dat, als én links én rechts je tegelijkertijd uitspuwen, de kans groot is dat je behoorlijk werk aan het leveren bent.

‘Als én links én rechts je tegelijkertijd uitspuwen, is de kans groot dat je behoorlijk werk aan het leveren bent.’

Er is één verschil en het is niet gering.

Franckens taak is zo onvoorstelbaar moeilijk en ingewikkeld en de gegevens wisselen in zulk razend tempo dat hij nooit echt behoorlijk werk zal kunnen leveren. Dweilen met de kraan open drukt het veel te terughoudend uit. Wie het beter meent te kunnen of liever, minder slecht, lijdt aan een ernstige vorm van zelfoverschatting. Hoe gaat die andere uitdrukking in onze lage landen aan de zee alweer? De beste stuurlui staan aan wal.

Nog twee opmerkingen:

  • Francken wil in zijn eigen gemeente (waarvan hij tot december 2014 burgemeester was) een paar honderd vluchtelingen opvangen.
  • Iemand zou hem zijn Twitteraccount moeten afhandig maken.

Wat voor Francken geldt, geldt even goed voor zijn collega’s in de andere landen die de vluchtelingen uit het Midden-Oosten moeten opvangen. Goede raad is duur. Niemand weet hoe het verder moet. Paniek slaat toe. Schril klinkt de kreet, sluit de Europese grenzen. Paniek is, zoals angst, de slechtst denkbare raadgever.

Er is één land waarvan de beslissingen de richting zullen aanwijzen voor alle andere landen eromheen. Ik bedoel natuurlijk Duitsland.

Omstreden is een zwak woord als je het hebt over het Duitse vluchtelingenbeleid.

De grote baas van Duitsland, ons aller grote baas, hoewel wij haar niet verkozen hebben, kunnen we dat maar beter erkennen, Angela Merkel dus heeft drie woorden uitgesproken die haar zwaar aangerekend worden. Talrijk zijn zij, in haar eigen land en ver daar buiten, die de drie woorden dom, roekeloos en gevaarlijk noemen.

Ik vind dat de drie woorden Merkel verheffen tot de groep van waarlijk grote staatslieden uit de Europese geschiedenis. Dat ene zinnetje is zo lapidair, zo helder, zo trefzeker, dat het nu al hoge literaire waarde heeft en zonder enige twijfel legendarisch zal worden. We moeten het situeren in de onmiddellijke nabijheid van Churchills blood, toil, tears and sweat en van De Gaulles On n’arrête pas Voltaire. Tienduizenden vluchtelingen die geen woord Duits spreken zo hoog als een huis, hebben feilloos begrepen wat Angela Merkel bedoelde toen ze zei: Wir schaffen das. Meer dan ooit willen ze naar Duitsland, naar Mama Merkel.

In eigen land en vooral in eigen partij verneemt men woedende kreten. Merkel heeft ethiek verward met politiek, roepen haar critici. Ze was niet goed bij het hoofd toen ze het zei. Het was een lokfluit voor miljoenen dompelaars die we niet moeten hebben in Duitsland. Ik bespaar u de scheldwoorden die haar werden toegevoegd.

‘De grootse woorden van Merkel kunnen nooit de oorzaak zijn van de toevloed.’

Het lokeffect is er zeker. Of noem het iets academischer: het multiplicatoreffect. Maar je kunt alleen hoeveelheden vermenigvuldigen die al bestaan. Al vermenigvuldig je nul met honderd miljoen, het blijft nul. De grootse woorden van Merkel kunnen dus nooit de oorzaak zijn van de toevloed.

Heeft ze goed nagedacht? In ieder geval heeft ze het allerdiepste van haar overtuiging laten spreken. Die overtuiging is voor deze domineesdochter Luthers-protestants. Wie daar smalend over doet, moet eens grondig nadenken over eigen ethische beginselen. Misschien zijn die niet zo voorbeeldig Europees als voorheen gedacht, laat staan dat ze iets met christendom te maken zouden hebben.

Ja, voor één keer heeft Merkel haar legendarische behoedzaamheid laten varen. Onopvallend de baas spelen, niemand die haar op dat punt kon evenaren. Maar deze ene keer sprak ze zich duidelijk uit, zij het zonder de stem te verheffen, en wat ze zei was zo zuiver, zo bewogen, zo rotsvast, dat ze ver boven de politici om haar heen uitsteeg, zowel in eigen land als in de rest van Europa.

Merkels richtsnoer is de parabel van de barmhartige Samaritaan (Lucas 10:30-37). De moeilijkheid bij de toepassing vandaag is deze: in het Lucasevangelie ontfermt de brave Samaritaan zich over één slachtoffer. Nu worden honderdduizenden in ellende gedompeld. Hoeveel Samaritanen heb je dan nodig? Bovendien sluipen de priester en de leviet niet lafhartig voorbij zoals de parabel het vertelt, nu vallen ze de slachtoffers woedend aan. Kijk naar Duitsland, kijk naar Zweden. Niet in België, het probleem is hier dan ook veel kleiner.

De praktische politiek slaat Merkel in het gezicht. Paniek loert om de hoek, zie boven.

Scheuren springen dwars door de eigen partij en door de coalitie. Het allerheiligste van de Duitse politiek, het begrotingsevenwicht, dreigt in het ongerede te raken. Vluchtelingen opvangen kost geld. Extreemrechts komt op straat. Verblijven van vluchtelingen worden aangevallen. Toch weigert Merkel af te wijken van haar christelijke beginselen. Tegelijkertijd blijft ze een politica die haars gelijke niet heeft in binnen- en buitenland.

Ze slaagt erin een min of meer coherent beleid uit te tekenen (vooral min, maar kan dat verbazen?) dat probeert een soort orde aan te brengen in de mensonterende chaos, een orde die een model zou kunnen worden voor heel Europa.

  • Duitsland stelt een bovengrens aan het aantal vluchtelingen die het wil opvangen.
  • De vluchtelingen komen niet terecht in transitzones aan de zuidelijke grens maar in centra verspreid over het hele land. Dat laatste was een eis van coalitiepartner SPD, het eerste was het standpunt van haar eigen christendemocraten. Ze heeft haar partijgenoten ervan kunnen overtuigen dat standpunt te verlaten. Je moet het maar doen.
  • Eerder was ze naar Turkije getrokken en op de knieën gezonken voor autocraat Erdoğan. Ik vond de vertoning iets tussen beschamend en potsierlijk, maar Europees geld voor een menswaardige opvang in Turkije is essentieel als je de stroom richting Duitsland en de rest van Europa wilt indammen.
  • En dan zijn er de buitengrenzen van de Europese Unie die draconische bewaking behoeven. Niet iedereen kunnen wij ontvangen. Maar wie de hel ontvlucht, móéten wij ontvangen. De plicht tot gastvrijheid is ouder en universeler dan het christendom of dan de Europese waarden.

Als je het zo op een rijtje zet, ziet het er allemaal heel ordentelijk uit. De vraag is: wat zijn de slaagkansen? Of anders gezegd: waarop heb je vat, zelfs als je de machtigste politica bent van het machtigste land van Europa?

Op niet zo heel veel, vrees ik.

Alles staat of valt met het indammen.

Zolang Syrië het vaderland blijft van bommen en puin en bloed, valt er niet veel in te dammen. Hoe dam je in, met andere woorden, hoe trek je Syrië omhoog uit de helletrechter? Zonder machtige verbonden met abominabele bloedhonden en sombere dictatoren zal het niet gaan. Met Assad, de Saoedi’s, de mollah’s van Iran, Poetin en aanverwante lieverdjes.

Misschien kan een beetje geschiedenis ons bijlichten. Om nazi-Duitsland te verslaan hebben de democratische geallieerden, vooral Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, een bondgenootschap gesloten met een der wreedste mensenslachters sinds mensenheugenis. Hij heette Jozef Stalin.

Stalin, dat is een andere divisie van diabolische wreedheid dan die van bovengenoemde heren. Als je het over Stalins bewind hebt, spreek je over miljoenen doden.

Het is echter uiterst onwaarschijnlijk dat de democratische geallieerden zonder hulp van deze aartsboef de barbarij van de nazi’s hadden kunnen vernietigen. Dat ze zonder de pletwals van het Rode Leger nazi-Duitsland ooit tot overgave zouden hebben gedwongen.

Het is een koud besef.

Vandaag woedt in het Midden-Oosten een andere barbarij. Maar barbarij.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijver & voormalig journalist

    Geert van Istendael (°Ukkel, 1947) studeerde sociologie en wijsbegeerte. Hij werkte bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, over ruimtelijke ordening.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.