Iedereen migrant! Wie moet dan aanpassen of wegwezen?

Februari in Mexico. Een combinatie van werk en plezier. Het is ondertussen mijn derde keer hier. Ik hou enorm van de knallende energie van Mexico City. Het doet me ook even mijn frustraties en angsten vergeten in eigen land.

Met eigen land bedoel ik België. Je zou er deze dagen kunnen over twijfelen. De angst om me te “misdragen” bijvoorbeeld, en dat ik dan zomaar het land zou kunnen worden uitgezet.

Mijn land dus, waar ik toe behoor. Ook al ben ik er niet geboren. Want ja, met die zopas goedgekeurde vreemdelingenwet is de stap van een “reëel gevaar” naar een “vermoeden van gevaar” beangstigend klein geworden. Mijn land heeft nogmaals bewezen dat mijn rechten als “nieuwe” Belg (na 30 jaar!) minder zijn dan die van een “oorspronkelijke” Belg. Is het niet gewoon een verbloeming voor “aanpassen of wegwezen”?

Wat is “misdragen” in een wereld die zichzelf niet in de spiegel durft te kijken en zijn verantwoordelijkheid afschuift op de “ander”.

Want wat is “misdragen” in een wereld met een hoge terreurangst en waanideeën? Wat is “misdragen” in een wereld waarin termen als goed en kwaad niet meer het échte goede van het échte slechte onderscheiden. Wat is “misdragen” in een wereld die zichzelf niet in de spiegel durft te kijken en zijn verantwoordelijkheid afschuift op de “ander”?

In het diepst van mijn gedachten misdraag ik mij een paar keer per dag. Moet ik me nu reële zorgen gaan maken?

En dan zijn er ook mijn frustraties over dat ene grote land, waar ik momenteel aan grens, met een oranje president die zichzelf het middelpunt van de wereld waant en waar ik plots niet meer welkom ben (want zo snel kan het gaan), omdat ik zomaar een mogelijke ‘terrorist’ zou kunnen zijn, enkel en alleen omwille van de willekeur van waar ik geboren ben. Je zou voor minder rebels worden.

De humor van mijn Mexicaanse vrienden hier stelt me gerust, doet me even vergeten. Hier voel ik me voorlopig veilig. Hoe zij op een moedige en ironische manier omgaan met de terreur van hun buurland, maar ook met die van hun eigen president, doet me weer beseffen dat er geen enkel land lijkt te bestaan waar de mensen hun regering unaniem steunen. En dat wetten dus niet altijd weerspiegelen waar mensen voor staan. Vaak staan ze alleen voor de angst en niet voor de hoop.

De staat kan niet iedereen vertegenwoordigen, en niet iedereen wenst zich ook te “normaliseren” en “aan te passen” aan de eisen van een staat of de president van het moment. De mensen waar ik me over de wereld mee verbonden voel, zijn net die mensen die zich ook door hun eigen staten genegeerd, opzijgeschoven voelen.

Die initiële herkenning in elkaar wakkert de vriendschap in ons aan. Zo heb ik dierbare vrienden in Iran, de Verenigde Staten, Libanon of Israël, maar evengoed in België, Nederland of Frankrijk, die zich niet gehoord en vertegenwoordigd voelen in eigen land. Autochtonen, zoals we ze wel eens durven noemen. Vele van mijn vrienden drukken zichzelf, hun (on)genoegen en hun kritische vragen dan ook uit door middel van kunst, muziek, theater, literatuur, film, etc…

Kunst brengt een gelaagdheid die politiek altijd zal missen. Kunst is én én. Politiek is óf óf.

Zo begrijp ik weer eens hoe belangrijk kunst kan zijn om meerdere stemmen hoorbaar te maken. Om een blinde vlek zichtbaar te maken en een ander licht te werpen op onderwerpen die hardnekkig gepoogd worden verborgen te blijven. We kunnen dat zo kleinschalig en grootschalig doen als we zelf willen, als onze onderwerpen ons toelaten.

Kunst brengt hierdoor een gelaagdheid die politiek altijd zal missen. Kunst gaat over het diepmenselijke, over al wat ons met elkaar verbindt, probeert de essentie te zoeken, de oorzaak. Kunst is én én. Politiek is óf óf. Politiek gaat over macht, over strategie, over overheersen, over verdelen. En net daarom hebben we nu zo een enorme noodzaak aan kunst. Want kunst voedt niet de angst maar juist de verbinding.

Vanaf onze eerste keer Mexico, hebben mijn vriend en ik een band met dit land. De taal zouden we snel genoeg onder de knie krijgen. Dachten we. Ondertussen, na 4 jaar, spreken we nog steed met mondjesmaat enkele woorden Spaans, die we blijven herhalen in de hoop dat ze ons hier wel zouden begrijpen. En dat doen ze wonderlijk genoeg ook. Maar dat heeft dan weer niet te maken met onze taalkundige virtuositeit, eerder met het feit dat ze, in tegenstelling tot bij ons in Vlaanderen, sneller van een woord een zin kunnen (willen?) maken.

Rodaan Al Ghalidi heeft dat in zijn boek Hoe Ik Talent Voor Het Leven Kreeg voortreffelijk beschreven. Toen hij net in Nederland was aangekomen en aan de bushalte stond en een “witte” Nederlander vroeg om het aankomstuur van de bus, met enkel het woord “boes” en wijzend op zijn pols, wist de verwarde burger hem niet te antwoorden. Hij wist zich geen enkele raad wat die rare meneer met zijn vreemde accent daar probeerde te vragen. Sterker nog, hij zal zich daarbij ook nog hebben afgevraagd of hij hem niet beter kon negeren, die vreemdeling kon hem zomaar plots, je weet maar nooit, bestelen.

Hier in Mexico voel ik nooit dat soort angst tegenover mezelf, als vreemdeling in dit land. Niet dat hier minder racisme is, daar wil ik niet op aansturen, maar er lijkt minder angst te zijn naar elkaar toe. Dat valt me overigens vaak op op reis, zoals bijvoorbeeld ook (en vooral) in het Midden-Oosten. Ik kan er mensen aanspreken zonder schrik te hebben dat ze me vreemd aankijken of weglopen zonder te antwoorden. Contact maken met vreemden is er normaal. Er is geen angst tegenover mensen die er anders uitzien (omwille van hun huidskleur, hun klederdracht of wat dan ook).

Juist hier besef ik weer hoe belangrijk het is om in contact te komen met andere denkwijzen. Om open te staan en verwonderd te zijn. Andere leefgewoontes te zien, andere talen te horen. Om geconfronteerd te worden met mijn eigen blinde vlekken en beperkte blik op dingen. Dingen waar ik altijd van uitging dat ze moeten zijn zoals ik ze heb aangeleerd, vanuit mijn perspectief.

Het omarmen van je tekortkomingen, je taalbarriëre bijvoorbeeld, bij het communiceren met mensen in hun taal, opent mogelijkheden, nieuwe zienswijzen.

Ik voel me graag een kameleon, pas me graag aan en stel mijn mening bij als het nodig is. Mijn mening beschouw ik niet als dé ultieme mening, althans dat probeer ik. Ik probeer mijn angst om te zetten in durf. Het omarmen van je tekortkomingen, je taalbarriëre bijvoorbeeld, bij het communiceren met mensen in hun taal, opent mogelijkheden, nieuwe zienswijzes. Durf te falen. Durf niet de beste te zijn, zelfs dom te zijn. Durf stappen te ondernemen om te communiceren met het vreemde, met ‘de vreemde’. Je krijgt zoveel terug als je angsten overwint.

Dit is ook hoe ik het woord “migrant” een nieuwe betekenis heb gegeven. Ik heb aanvaard een migrant te zijn en zal dan ook mijn best doen dat mijn hele leven te blijven. Een migrant is niet iemand die zich assimileert, die zichzelf wegcijfert, zich van zijn franjes ontdoet. Oh nee. Een migrant is iemand die zich openstelt, nieuwsgierig is, die iedere dag als een leerschool ziet. Iemand die alles als veranderlijk ziet, als een proces dat nooit constant is.

Een migrant is iemand die door allerlei situaties leert zwemmen, die iedere situatie in vraag stelt en zich afvraagt wat de andere kant van een verhaal is. Een migrant is iemand die zijn mening bijstelt als hij een betere mening aangeboden krijgt, maar evengoed iemand die bij zijn punt blijft als dat noodzakelijk is. Iemand die vecht voor de essentie, en anderen motiveert om dat ook te doen. Iemand die het woord “essentie” in vraag stelt. Die nederig blijft. Nederig naar de planeet toe, en naar zichzelf toe. Die zichzelf eerlijk in zijn eigen gezicht durft te kijken. Die zijn eigen angsten durft te overwinnen. Die beseft dat we allen dezelfde oorsprong hebben en daarnaar handelt. Met zichzelf worstelt om daarnaar te blijven handelen. Zijn hele leven lang.

In feite zouden we allemaal wat meer migrant moeten zijn. Alleen heeft nog niet iedereen dat door van zichzelf.