“‘Mannelijk meervoud’

Trump, een echte man?

Het is altijd moeilijk geweest voor mij om te vatten wat een bepaald soort mannelijkheid doorheen de eeuwen en vandaag de dag nog steeds heeft aangericht aan lijden en vernietiging. Gewelddadige en vernietigende mannelijkheid voelt soms aan als een soort erfzonde die je te dragen hebt.

Ik heb altijd het gevoel gehad dat te weinig mannen daar actief tegen in gingen, alsof we dat stuk van het werk aan de vrouwen en het feminisme overlieten. Ik ben de feministen ongelooflijk dankbaar voor wat ze al bereikt hebben. Het is volgens mij een wereld die ook voor de meeste mannen een betere wereld is, al staan de feministische verworvenheden momenteel weer zwaar onder druk.

Ik kan niet bij benadering beschrijven hoeveel weerzin en walging ik voel, als ik zie of lees hoe iemand als de oranje man uit de VS functioneert. Ik kan moeilijk uitleggen hoeveel woede ik voel als ik zie hoeveel leed mannen als diezelfde Trump of zijn vriendje Poetin aan de wereld aanrichten, en dat vanuit een bepaald idee van mannelijkheid.

Dat alles zegt iets over mijn persoonlijke pijn, maar het zegt ook iets over die bepaalde vorm van mannelijkheid, en het zou wat mij betreft ook actiever zo mogen benoemd worden. Door mannen.

Ik ben verbijsterd wanneer ik hoor of lees dat sommige mannen sinds de verkiezing van Trump het gevoel hebben dat ze “eindelijk weer man” kunnen zijn. Ik zou niet weten in welk sterrenstelsel of in welk universum The Donald ook maar op enige wijze een voorbeeld zou kunnen zijn voor een na te streven vorm van mannelijkheid.

Als je denkt aan klassieke mannelijke deugden als trouw, plichtsbewustzijn, werken aan het algemeen belang, eerlijkheid, intrinsieke waarden die ook in moeilijke momenten centraal blijven, dan zie je dat hij aan geen enkele daarvan beantwoordt. Het gaat alleen over wreedheid, vernietiging, vernedering, misprijzen, wraak, vrouwenhaat.

De akelige mannen uit zijn entourage en achterban vertalen het tot een discours waarin aan vrouwen wordt gezegd dat ze moeten inzien dat hun plaats er een is van dienstbaarheid en ‘zachtheid’ en waarschijnlijk vooral zwijgzaamheid, gecombineerd met de bereidheid om een soort broedmachine te zijn. Influencers uit de manosphere herhalen dat alles in hun echokamers.

Wat mij altijd fascineert, is dat er achter al die wreedheid een immense onzekerheid moet schuilgaan. En een al even immense angst om die onzekerheid recht in de ogen te kijken.

Veranderde verhoudingen

In zijn erg goede boekje The Descent of Man zegt de Britse kunstenaar Grayson Perry dat elke man waarschijnlijk een ‘department of masculinity’ in zijn hoofd heeft. Een soort stem die de hele tijd zegt wat je zou moeten zijn als man, of die je er minder of meer subtiel op wijst dat er iets als een na te streven vorm van mannelijkheid zou bestaan waaraan je eigenlijk zou moeten voldoen.

Ik heb altijd geweten dat ik er niet aan voldoe. De jongens die zeggen dat ze “vooral geen meisje” willen zijn, kennen die blijkbaar ook.

Het onderliggende idee van die mannelijkheid lijkt me inderdaad een ‘terug’. Bij traditionele mannelijkheid horen dingen als: altijd “sterk” zijn, geen emoties laten zien, succesvol, dominant, agressief, van niemand afhankelijk, hard. En dat alles uit zich in symbolische domeinen zoals fallische objecten en een na te streven lichaamsideaal. Als die dingen al kwaliteiten waren, hoorden ze toch vooral bij een tijd die nu voorbij is.

Het was een vooruitgang dat we zijn geëvolueerd naar een internationale rechtsorde waarin je sterk kunt zijn door samen te werken, niet door de ander te bedreigen. (Het is veelbetekenend dat mensen als Trump en Poetin net die wereldorde ongedaan willen maken.) In de moderne, vaak stedelijke wereld, moet je eigenlijk heel andere kwaliteiten hebben om goed te overleven dan in de wereld van eeuwen geleden. Dankzij onder meer zoveel actieve en dappere vrouwen is de maatschappij grondig veranderd, wat dus ook betekent dat rollen van mannen zijn veranderd.

Het zou zo mooi zijn als er een gamma aan mannelijkheden zou zijn.

Dat privileges verdwijnen, is een goede zaak. Klassieke industriële maatschappijen kregen een heel andere economische structuur, en gecombineerd met meer opleidingskansen voor vrouwen en kwetsbare groepen veranderden ook de verhoudingen. Mannelijkheid die leeft van nostalgie of een terug naar een tijd die achter ons ligt, is gedoemd om tot nog meer innerlijke onzekerheid te leiden, of zal zich enkel kunnen in stand houden door systemisch geweld tegen mensen en de rest van de natuur.

Verschillende versies van jezelf

Een mannelijkheid die niet teruggaat maar die met een open vizier naar de toekomst kijkt, zou volgens mij alles te winnen hebben door net wel rustig te kijken naar die onzekerheid en die toe te laten. Het is een vorm van mannelijkheid die wel dingen in zich toelaat die door angstige jongens als ‘vrouwelijk’ worden omschreven. Gedragingen die gevoelig zijn, zorgzaam en de planeet waar wij een deel van zijn herstellen. Het zou zo mooi zijn als er een gamma aan mannelijkheden zou zijn.

Waarom moet “sterk” altijd vertaald worden als “niet zwak”? Misschien kan sterk zijn dat je als man niet bang zwijgt en afwacht wanneer je voelt dat er iets niet oké is in je lichaam. (Mijn vader zou misschien nog jaren langer hebben geleefd als zijn keelkanker eerder gezien was.)

Misschien kan stoer zijn dat je als man een verpleger of leraar of kinderverzorger bent.

Misschien zouden we net blij zijn bij de beelden van die man die bij het einde van de recente veiligheidsconferentie in München in tranen uitbarstte en zouden we vermoeiende uitspraken van macho’s over hoe onaanvaardbaar het was dat die man zijn zwakte liet zien belachelijk vinden.

Misschien zouden mannen de woorden vinden om het te hebben over hun lichamelijke onzekerheid wanneer ze niet het gevoel hebben dat ze in bed steeds moeten kunnen “presteren” en zou er een ander soort conversatie mogelijk worden over kwetsbaarheid en veiligheid.

Misschien kan vechten voor klimaatrechtvaardigheid en tegen racisme net wel heel mannelijk zijn?

Misschien moeten we 'kunnen praten over emoties' net voorstellen als een heel mannelijk ideaal, en is het dan minder bedreigend.

Om jezelf te zijn, om “iemand” te zijn, heb je geen dikke SUV nodig. Om een man te zijn, heb je het niet nodig om anderen onderuit te halen. Je mag kwetsbaar zijn. Je mag twijfelen. Je mag jezelf schamen. Je hebt geen “eer” nodig. Je mag verschillende versies van jezelf zijn.

Te veel mannen zwijgen

Ik weet niet of ik zelf ooit de behoefte zal hebben om mezelf eenduidig te definiëren als “een man”. Het hoeft niet. Ik kan ook leven in afwezigheid. Van alle onhebbelijkheden die vaak aan mannen worden toegeschreven heb ik er zelf ongetwijfeld ook een heleboel. Ik modder verder ook maar wat aan, faal de hele tijd, en maak een hoop fouten.

Mijn droom is wel dat de conversatie over die meervoudige vormen van mannelijkheid die wel aangepast zijn aan deze tijd en die zich meer richten op tederheid dan op geweld meer wordt gevoerd door mannen, en niet langer wordt overgelaten aan vrouwen.

De meeste mannen die ik ken, zijn helemaal geen macho’s. Ze voelen zich ook helemaal niet goed in die stereotiepe beelden van die verstikkende mannelijkheid. Maar – naar mijn aanvoelen – te veel mannen zwijgen nog altijd. En dan wordt de ruimte ingevuld door wat mij betreft foute mannen met een fout mannelijkheidsideaal dat mannen net niet zal helpen.

Het kan echt anders. Mannen hebben daarbij een wereld te winnen.