Mode is waardeloos als gids om de samenleving te begrijpen

MO*columniste Bieke Purnelle las vorige week met stijgende verbazing de meest recente column van Geert Van Istendael. ‘De strijd voor gelijke rechten is nog niet gestreden’, reageert ze. ‘Integendeel. Vandaag worden verworven rechten opnieuw in vraag gesteld.’

Als feminist sta ik altijd wat verbaasd te kijken wanneer ik lees wat mensen over feministen schrijven, wat feministen volgens hen doen en denken. Ik weet nooit over welke feministen het gaat, want over mij gaat het zelden. Dat is niet erg. Ik ben goddank opgevoed met de prikkelende gedachte dat niet alles over mij hoeft te gaan, een van de wijzere levenslessen die ik heb meegekregen.

Met een vertrouwd soort vervreemding las ik de column van Geert Van Istendael over genderclichés. Ik moet bekennen: ik heb hem drie keer moeten lezen om te begrijpen wat hij bedoelt en helemaal zeker weet ik het nog altijd niet.

Een uiterst lenig stukje is het, gevaarlijk stretchend van een schijnbaar neutrale observatie over de hedendaagse mode naar fulminerende en dwalende feministen. Lenigheid komt al eens van pas, maar overstrekken is niet zonder risico.

Staakt de strijd, oh zusters, want alles is al lang volbracht.

Het klopt dat mode ons een en ander vertelt over de tijdsgeest. Mini in tijden van onrust, maxi in tijden van crisis. Soms drijft ze mee op het sentiment van de straat, soms is ze dat sentiment jaren vooruit. Over wat mode zegt over onze gedachten is veel interessants geschreven. Hoe ze initieel enkel de gegoede klasse bereikte, maar radicaal democratiseerde met dank aan lage loonlanden en sweatshops is dan weer een ander verhaal.

Hoe je uit het feit dat vrouwen tegenwoordig liefst broeken en sneakers dragen kan afleiden dat we de facto in een genderneutraal walhalla leven is geen verhaal, maar een sprookje.

Wat mensen dragen zegt doorgaans weinig over wat ze denken en doen. Mode is vluchtig, en na elke golf van ingetogen en comfortabele codes, volgt er eentje vol glitters en uitbundigheid.

In ieder geval is mode waardeloos als gids om de samenleving te begrijpen.

Geert vraagt zich af waarover mensen het hebben als ze stellen dat speelgoed en hobby’s voor meisjes en jongens sterk verschillen. Zelf heeft hij namelijk wel eens onder een appelboom vertoefd met daarin vrolijk klimmende kinderen van beide seksen. Bovendien had hij een buurvrouw die als kind voetbalde en een schoonvader die dweilde. Kijk eens aan. Staakt de strijd, oh zusters, want alles is al lang volbracht.

Wie wil weten hoe vrijelijk men kon genderbenden in de jolige jaren zestig en zeventig moet maar eens vragen aan eender welke homoseksuele medeburger uit pakweg Zwevegem

Je vraagt je af waar we meters onderzoek en literatuur voor nodig hebben als we ook gewoon op Geert z’n anekdotes kunnen vertrouwen.

Er was geen probleem.

Er is geen probleem.

Iedereen is gelijk.

Einde.

Elke socioloog weet dat anekdotes compleet onbruikbaar zijn om maatschappelijke dynamieken, mechanismen en tendenzen te duiden. Anekdotes kunnen illustreren in de marge, maar zoomen nooit uit.

Zelf ben ik opgegroeid in de jaren zeventig en tachtig, een eind na Geert. Mijn eerste basisschooljaren sleet ik in een meisjesschool bij de zusters van ergens, waar wij moesten leren ons voornaam te gedragen. Altijd je knieën tegen elkaar klemmen bij het zitten, je handen keurig gevouwen in je schoot. Nooit roepen of rennen. Zwijgen tijdens het eten.

In mijn eerste jaar in de gemengde middenschool belandde ik halverwege het jaar in het kantoor van de directrice omdat ik een jongen uit mijn klas een lel had verkocht, een weinig stichtende actie waar ik vast goede redenen voor had. De straf die volgde werd niet gekaderd met de boodschap dat geweld fout was, maar dat meisjes niet vechten.

Het zijn anekdotes. Statistisch onbeduidend.

Beroepshalve ben ik bovengemiddeld op de hoogte van de genderregels en normen uit Geert z’n kindertijd. In de archieven van onze bibliotheek bevindt zich heel wat inzichtelijke literatuur die de geplogenheden tussen de seksen in de recente geschiedenis illustreert.

Zo kreeg ik onlangs een schoolboek uit de jaren zestig onder ogen, met daarin een hoofdstukje Hoe word ik een goede echtgenote?.

‘Wanneer hij klaar is met eten, ruim de tafel snel af en doe vlug de afwas. Zet hem aan zich aan zijn favoriete activiteiten te wijden. Toon je interesse zonder hem het gevoel te geven dat je op gelijke voet komt.’ ’Als je man je voorstelt om te paren, aanvaardt met nederigheid, maar houdt steeds in het achterhoofd dat het plezier aan de man is besteed en veel belangrijker is dan dat van de vrouw.’

Het is een illusie dat vooruitgang altijd in een stijgende lijn rechtdoor gaat.

Wie wil weten hoe vrijelijk men kon genderbenden in de jolige jaren zestig en zeventig moet maar eens vragen aan eender welke homoseksuele medeburger uit pakweg Zwevegem of Wommersom hoe openlijk en onbekommerd zij in die tijd konden flirten en liefhebben.

Vrouwen waren handelingsonbekwaam tot 1956. Ze konden dus geen eigen bankrekening openen en beheren. Koersen, m’n favoriete sport om naar te kijken, mochten ze trouwens ook niet. Van eind jaren dertig tot 1955 gold immers een internationaal wedstrijdverbod voor vrouwen omdat de goegemeente wielrennen geen sport voor vrouwen vond. Ik was al een tiener toen ik mijn vader, die vakbondsdélégué was, aan de telefoon hoorde briesen omdat de inrichtende macht weigerde een vrouwelijke leerkracht rechtmatig te benoemen na een scheiding.

Het is een illusie dat vooruitgang altijd in een stijgende lijn rechtdoor gaat. In de jaren tachtig kwamen vrouwenrechten onder vuur te liggen door de neoliberale zuinigheidspolitiek die wereldleiders als Thatcher en Reagan, wiens erfenis tot vandaag voelbaar is.

Vandaag worden verworven rechten opnieuw in vraag gesteld door extreemrechts en autoritaire leiders als Poetin, Órban, Bolsonaro en Erdogan. Achter dit soort leiders schuilen aartsconservatieve krachten die in vrouwenemancipatie en feminisme het einde van de traditionele gezinswaarden zien. Op heel veel plekken worden de rechten van vrouwen en LGTBQI+- stelselmatig aangevallen en afgebouwd.

Geloof me vrij als ik stel dat broeken en stiletto’s het laatste van onze zorgen zijn.

Moet ik voorts écht nog toelichten hoe endemisch seksueel grensoverschrijdend gedrag en gendergerelateerd geweld zijn, overal ter wereld, ook hier bij ons?

Ja, er is een lange weg afgelegd. Juridisch leven we intussen in een van de meeste gendergelijke landen ter wereld. Niet omdat meisjes gingen voetballen of omdat vrouwen broeken gingen dragen, maar omdat ze hard en koppig gevochten hebben voor gelijke rechten. Maar doen alsof alles peis en vree is en feministen zich knus onledig houden met een spookstrijd tegen stiletto’s en rokjes is flagrante onzin en gaat compleet voorbij aan wat er nog te bevechten valt. Het is niet omdat jij iets niet ziet, of ergens geen last van hebt, dat het er niet is.

Geloof me vrij als ik stel dat broeken en stiletto’s het laatste van onze zorgen zijn. Het is niet omdat media zich als uitgehongerde gieren op elk persbericht met het woord ‘genderneutraal’ storten, vermits ze daar Mia, Mark en Joren mee kunnen triggeren, dat wij er onze kostbare tijd en energie aan besteden. Wij hebben helaas en heus andere en nuttiger dingen te doen.