Voorbij het natie-idee

Een paar weken geleden kwam ik in de Albanese ambassade in Brussel. Ik nam plaats in de kleine wachtzaal en wachtte mijn buurt af.

Albanezen praten graag. Twee jonge vrouwen switchten vlot tussen het Albanees en het Frans. Een moeder met haar twee kinderen hield een lange preek in het Frans. Een oude koppel sprak in een Albanees dialect van het noorden.

Twee meisjes waren druk aan het praten in het Grieks. Ik dacht zelfs dat ze Grieks waren totdat ze werden opgeroepen en opeens Albanees begonnen te spreken. Een ander koppel sprak Engels. De vrouw was Albanees, de man kon ik niet plaatsen. Iemand stond te bellen in het Italiaans.

Op een bepaald moment stond ik ook te bellen. Ik sprak Nederlands.

Had iemand vijfentwintig jaar geleden gezegd dat in Brussel Albanezen tussen zes talen zouden switchen, was die persoon voor gek verklaard. En toch, hier zit ik tussen tien Albanezen die tussen zes talen heen en weer gaan. Niemand die daar bij stilstaat, behalve ik misschien.

De talen die we spreken zijn verbonden aan identiteiten. Een taal staat niet los van een stad, land of cultuur. Door ons een nieuwe taal eigen te maken nemen we ook andere aspecten en gevoeligheden van een cultuur mee.

Beetje van alles

Het feit dat we kiezen om in taal X te spreken of tussen X en Y talen te switchen zegt iets over onze identiteit. Waarom spreken twee Albanese meisjes met elkaar in het Grieks in Brussel, in de Albanese ambassade nota bene?

Een taal staat niet los van een stad, land of cultuur.

Ik sprak een van de meisjes aan hierover. Ze was geboren in Albanië, ging naar school in Griekenland en werkt sinds een aantal jaren in België. ‘Ik sta niet echt stil bij welke taal ik spreek. Ik praat in de taal die spontaan rolt’, zei ze. ‘Met mijn zus is dat het Grieks, met mijn ouders het Albanees en met collega’s is dat het Frans.’

Ik kon het niet laten om haar te vragen welke identiteit ze had. ‘In Albanië zien me als de Griekse, in Griekenland grappen ze met de Belgische, hier ben ik de Griekse met Albanese roots. Ik ben een beetje van alle drie’, voegde ze er met een glimlach aan toe.

Meervoudige identiteiten

Een antwoord dat mij niet verraste. Ik heb zes jaar geleden veld- en theoretisch onderzoek naar identiteit gedaan en daaruit heb we kunnen concluderen dat steeds meer jongvolwassenen, zeker diegene die in steden zoals Brussel wonen, hun identiteit als meervoudig omschrijven. Er zijn nieuwe woorden ontstaan om deze identiteiten te beschrijven: van Afro-Vlaming, en Belgo-Turk tot Maroxellois.

Het onderzoek werd theoretisch uitgediept in het boek Identiteit en Interculturaliteit. Naast het boek heb ik toen ook een documentaire gemaakt Bxl stad zonder eigenaar, een soort verslag van het parcours en de gesprekken met de Brusselse jongeren.

Zowel het boek als de documentaire heb ik op tientallen plaatsen in België voorgesteld. Twee jaar later kreeg ik steeds vaker dezelfde reactie van vooral jongeren tussen 16 en 21 jaar. Ze vonden de docu interessant, maar begrepen niet waarom de jongvolwassen erin het zo vaak hadden over ‘natie’ en ‘trots zijn op een nationaliteit’.

Van Eurovision tot de Wereldbeker

Het concept natie wordt ons constant en overal opgedrongen, binnen het onderwijs, op het werk, door de media en politici maar ook in entertainment en sport, van Eurovision tot de Wereldbeker.

Deze jongeren echter voelden weinig voor het natie-idee. Ze voelden zich eerder verbonden met hun wijk of stad en, wie de kans had om te reizen, met Europa of Afrika voor de Maghrebijnen en jongeren van Afrikaanse origine.

Behalve de meervoudigheid van identiteit was een tweede conclusie van mijn onderzoek dat identiteiten dynamisch zijn. Het gaat soms snel. Dat begreep ik na de gesprekken met en de feedback van jongeren. Ze hebben gebroken met vaste identiteiten en willen graag ook komaf maken met natie-identiteit.

Ze hebben gelijk. Al denkt de meerderheid er anders over want die laat zich steeds bedienen door het heersend discours.

Brusselaar

Een aantal jaren geleden sprak ik over identiteit voor een groep Albanezen in Hasselt tijdens een inburgeringsklas. Ze vroegen of ik mij Albanees of Belg voelde. ‘Ik voel me vooral Brusselaar en dan volgt de rest.’ Ik heb een uur nodig gehad om uit te leggen waarom ik mij Brusselaar voelde en waarom het mogelijk was om me daarnaast ook nog Albanees, Belg en Europeaan te voelen.

Dezelfde discussie heb ik ook vaak gehad met Vlamingen tijdens mijn lezingen doorheen Vlaanderen, soms tot in kleine dorpjes.

Het is hoog tijd dat we voorbij het concept en de grenzen van naties kijken.

Hiermee wil ik niet zeggen dat het idee van naties geen rol meer hoeft te spelen. Maar het is hoog tijd dat we voorbij het concept en de grenzen van naties kijken. We weten dat naties een historische constructie zijn die tot op de dag van vandaag voor verdeeldheid en conflicten zorgen.

Er zijn steeds meer mensen in onze samenleving die hun identiteit bepalen op een kleinere schaal binnen die naties, op niveau van steden en zelfs van wijken. Daar waar hun dagelijks leven zich afspeelt.

Om onze steden beter te maken moeten we niet neerkijken op deze stadsidentiteiten, noch ze uitsluiten, maar moeten we ze omarmen. Ze omarmen zal ons helpen om de burgers te engageren op lokaal niveau; om samenleven aangenamer te maken en zaken te veranderen.

Solidariteit als fundament

Hetzelfde geldt voor de identificatie voorbij de landsgrenzen. Dat het project van de Europese Unie aan het mislukken is, heeft veel te maken met het falen van politici omdat ze nog steeds op niveau van landen en diens eigenbelang denken en handelen.

Ons identificeren op kleinere en bredere schaal dan die van een land betekent solidariteit en eenheid ontwikkelen met mensen in onze wijken, maar ook mensen van een andere taal, cultuur, religie, kleur en land. Solidariteit is hier het sleutelwoord. Solidariteit dient het fundament te zijn voor deze identiteiten en niet uitsluiting en superioriteit zoals nu het geval is.

Een dergelijke identificatie betekent ook dat we niet langer onze samenlevingen laten vergiftigen met het zieke discours van nationalisme. In plaats van het nationalisme maken we ruimte voor de echte problemen en uitdagingen van de mensen waar dan ook in Europa, in de wereld.

Het verscheurde land

Dat het mogelijk is, zagen we begin vorig jaar in Bosnië-Herzegovina, een land dat verscheurd is geweest en nog steeds gevangene is van nationalistische politici.

Begin 2014 kwamen duizenden mensen overal in dat land op de straat en organiseerden democratische volksvergaderingen (plenums) om hun ongenoegen te laten horen over de corruptie en de sociale miserie in hun land. Deze protesten en plenums waar mensen van elke origine en religie bijeenkwamen, kregen de steun van ongeveer 90% van de mensen in alle delen van het land. Het was een krachtig signaal van de burgers die zich niet langer willen laten verdelen door het discours van nationalisme, maar oplossingen willen voor hun dagelijkse problemen.

Een voorbeeld dat weinig aandacht kreeg in de Europese media, maar gezien de situatie en de geschiedenis van het land hoop gaf.

Bleri Lleshi is politiek filosoof en auteur van o.a. De neoliberale strafstaat, EPO, 2014. Momenteel werkt hij aan een boek over racisme. Zijn blog vind je hier en je kan hem volgen op Facebook enTwitter.