Vrouwenemancipatie in de islam, het bestaat wel degelijk

Denemarken bouwde zijn eerste moskee in 2014 in Kopenhagen. Amper twee jaar later opent eveneens in de hoofdstad de moskee Al Mariam – genoemd naar Maria, de vrouw aan wie een volledig soera (hoofdstuk) in de Koran is gewijd.

Het initiatief haalde de internationale pers omdat de moskee een gebedsplaats is voor en door vrouwen.

Om even een beeld te schetsen van onze eigen situatie: België erkende de eerste moskee in 1976 maar de vertegenwoordiging van vrouwen in bestuursfuncties van moskeeën is nog steeds ondermaats.

De oprichtster, Sherin Khankan, verklaart dat de behoefte voor een eigen gebedsplaats voortkomt uit een gevoel van ongemak in de “reguliere” moskeeën. Zij ervaart de moskee als een door-mannen-gedomineerde ruimte. Ik denk dat veel moslimvrouwen, inclusief mezelf, dit gevoel herkennen. Met Al Mariam, waar de imams exclusief vrouw zijn en ook het gebed leiden, hoopt ze de patriarchale structuren in moskeeën uit te dagen.

We kunnen onszelf natuurlijk de vraag stellen of een aparte moskee voor vrouwen de oplossing is om op lange termijn een structurele en gelijkwaardige participatie van vrouwen binnen religieuze instituties te garanderen, maar een reactie zoals de voorzitter van het Deense moskeeënverband dat moskeeën voor mannen ook niet zou kunnen, is natuurlijk absurd. Wanneer je in de machtspositie bent, heb je helemaal geen nood aan een eigen ruimte.

Bij het horen van islam en feminisme in één zin ontstaat er een kortsluiting in de hersenen.

Volgens Khankan zijn er islamitische bronnen die aangeven dat vrouwen het gebed mogen leiden en dat zij als imams kunnen optreden. Het is kenmerkend voor het reformistisch-georiënteerd religieus feminisme om bronnen opnieuw te lezen vanuit een ander perspectief dan de manier waarop exclusief mannen dat eeuwenlang hebben gedaan.

Europa zit op dat vlak nog steeds in een ontkenningsfase. Bij het horen van islam en feminisme in één zin ontstaat er een kortsluiting in de hersenen. De begrippen worden beschouwd als elkaar uitsluitend, zelfs omgekeerd evenredig: hoe meer islam, hoe minder vrouwenrechten.

Het idee van een vrouwenmoskee werd toegejuicht en beschreven als een bewijs dat er zich een nieuwe, (superieure) Europese islam ontwikkelt, die zich in tegenstelling tot anderen, dergelijke innovaties kan permitteren. Dat klopt natuurlijk niet. Het initiatief om imamopleidingen voor vrouwen te organiseren werd enkele jaren geleden voor het eerst door Marokko genomen en vrouwenmoskeeën bestaan al enkele honderden jaren in China.

Vrouwenemancipatie in de Arabische wereld is al decennia aan een opmars bezig en het zou van een grote naïviteit getuigen als we de essentialistische houding aannemen dat het feminisme zoals het in West-Europa gegroeid is de enige vorm van succesvolle vrouwenemancipatie kan zijn. Feminisme hoeft niet identiek zijn aan het Westers feminisme. Verlichting moet niet identiek zijn aan de Europese Verlichting. Democratisering moet niet identiek zijn aan de onze. Dat laatste hebben we al meermaals proberen te exporteren naar andere landen, voorlopig zonder veel succes.

In mijn ogen is Khankan een feministe, omdat ze strijdt voor gendergelijkheid, en is Khankan moedig, omdat ze ondanks de sociale druk tegen de norm in durft te gaan. Ik bewonder zulke vrouwen, ongeacht of ik het volledig eens ben met hun denkwijze.

De ware islam bestaat niet. Ze is één van de meest heterogene levensbeschouwingen ter wereld.

Ik vind het alleen jammer dat deze begrippen, feminisme en moed, in de media en in de publieke debatten over islam en vrouwen exclusief gereserveerd worden voor niet-hoofddoekdragende vrouwen. Moedig is voor mij eveneens de vrouw die er voor kiest om een hoofddoek te dragen in een maatschappij die haar geloofsovertuiging beschouwt als het symbool van onderdrukking en in een klimaat waarbij islamofobische aanvallen op moslima’s met hijab blijven toenemen.

De ware islam bestaat niet. Ze is één van de meest heterogene levensbeschouwingen ter wereld. Het verhaal van Khankan bewijst nogmaals hoe divers interpretaties van dezelfde bronnen kunnen zijn.

We kunnen hier op twee manieren op reageren: of we blijven roepen dat een bepaalde denkwijze of handeling niet overeenkomt met de mythe die de ware islam is, of we erkennen de diversiteit binnen een religie alsook het zelfbeschikkingsrecht waarbij elk individu vrij is om te geloven en te praktiseren op zijn of haar eigen manier. In het eerste geval zouden we aansluiten bij die groepen die wij als radicaal en fundamentalistisch beschouwen; een groep met een obsessie om te homogeniseren. In het tweede geval doen we onze liberale democratie eer aan. Ik heb alvast besloten waar ik voor wil staan.