Wat zullen we onze kinderen vertellen?

En ik had me nog zo voorgenomen het niet te hebben over de nieuwe president, de man wiens naam we niet gaan noemen…

Verbijstering en verstomming. Hevige lichamelijke reacties. En de verleiding om op een of andere manier in de val te trappen om haat met haat te beantwoorden.

Als ik eerlijk ben, moet ik zeggen dat ik in elke vezel van mijn lijf weerzin voel tegenover alles waar die man voor staat. Dat is de eerste reactie. Verontwaardiging, en ook een groot besef van de dingen die ik wil bewaren. Maar ook eenzaamheid en verdriet en pijn. Alsof die paar dingen waarop je dacht te kunnen vertrouwen zomaar onder je voeten weggetrokken kunnen worden.

Ik ben in omstandigheden als die van de voorbije dagen altijd een beetje verbaasd over de snelheid waarmee zoveel mensen grote woorden en verklaringen en analyses de wereld in kunnen sturen. Het is een heel normale reflex, heel begrijpelijk. Maar soms denk ik dat het ook goed is even te wachten. In dit geval even te rouwen, verdrietig te zijn, en dat om weer verbinding te krijgen met die plek in onszelf waar we mededogen kunnen voelen voor anderen en voor onszelf, voor iets als tederheid. Dat klinkt allemaal nogal zweverig, maar ik kan het even niet beter verwoorden.

De hoeveelheid haat die opgeroepen werd is beangstigend. Verpakt in een discours van scheiding. Wij tegen zij.

De campagne van de man wiens naam we niet gaan noemen was, letterlijk zelfs, angstaanjagend. Ik wil geen uitspraken doen over de mensen die voor hem gestemd hebben, en ik wil ook geen heilige maken van de andere kandidate. Maar de hoeveelheid haat die opgeroepen werd, is beangstigend. Verpakt in een discours van scheiding. Wij tegen zij. En die ‘zij’ is er in allerlei varianten. Zoveel groepen die nu het gevoel hebben dat zij het doelwit kunnen zijn van vormen van scheiding, dat men hen wil kwetsen. Je ziet dat allemaal gebeuren, je hoort die woorden, en je voelt, terwijl je ze hoort, hoe giftig ze zijn. En je voelt ook hoe verleidelijk het is om zelf te gaan haten. En je weet dat je dan zelf een demon zou worden.

Er is ook de verleiding van het snelle activisme. Ik zag al allerlei oproepen, enkele uren na de uitslag van de verkiezingen, om ‘nu nog meer dan ooit keihard te werken’. Veelal oproepen van mensen die al keihard werken om het goede in de wereld te brengen. In de stroom van de eerste wanhoop dacht ik iets als: nog harder werken, hoe zou ik dat moeten doen? Velen van ons die al jaren geëngageerd bezig zijn, zijn al een beetje moe af en toe (wat niet wil zeggen dat ze daarom minder overtuigd zouden zijn). Gewoon nog harder gaan werken, onszelf nog meer opjagen, dat kan ons misschien wel eens te moe maken. Ons terugtrekken uit de wereld heeft ook geen zin. We zouden dan misschien trouwens ook een vorm van scheiding doorvoeren…

Rouwen

Even een stapje opzij zetten, al is het maar voor een dag, dat kan misschien een klein beetje helpen. Een dag rouwen, een dag het verdriet en de angst over ons heen laten komen, en zo proberen die diepe gevoelens te laten zijn wat ze zijn. Niet weglopen van die pijn, die niet meteen omzetten in nog harder vooruit lopen, ze ook niet laten etteren tot een wanhoop die ons vleugellam maakt, en zeker nooit cynisch worden.

De boeddhisten zouden zeggen dat het goed is om met mededogen naar die pijn te kijken, om ze te laten stromen.

De boeddhisten zouden zeggen dat het goed is om met mededogen naar die pijn te kijken, om ze te laten stromen. (Ondertussen klinkt het misschien al helemaal prekerig of zweverig, maar ik denk dat hier een van de kleine sleutels ligt om om te gaan met de wanhoop die velen van ons voelden de voorbije dagen.)

Vanuit dat mededogen kunnen we misschien ook beter een echte verbinding maken met de pijn van al die groepen die zich nu (waarschijnlijk niet onterecht) bedreigd voelen door een aangekondigd beleid van scheiding. Maar ook met de pijn van zoveel mensen die zich verweesd voelden en in die pijn op een perfide en giftige manier werden aangesproken door een gevaarlijke populist.

Aan de basis van de vreselijke verkiezingsuitslag ligt mee de pijn van veel mensen, en het risico is reëel dat er nu opnieuw erg veel pijn zal worden aangedaan aan andere mensen. Verbinding maken met anderen wil ook zeggen dat we dat moeten proberen te doen op een manier die in een andere logica stapt dan die van haat en scheiding, anders zijn we zelf de demon geworden die we willen bestrijden.

Het is een ongelooflijk moeilijke opgave, want er liggen ons nog erg veel moeilijke gevechten te wachten. Dicht genoeg blijven bij dat mededogen kan ons blijvend de energie geven om rechtop te blijven staan, in verzet. Misschien is het wel een dagelijkse opgave om te voorkomen dat je hoofd niet vergiftigd wordt, maar het is de moeite. (En misschien wel de enige weg.)

Het zijn aarzelende, verwarde en rafelige woorden, maar ik denk dat ze iets aangeven van een mogelijk antwoord op de vragen waar zoveel ouders nu mee zitten. Wat moeten we aan onze kinderen vertellen? Ik hoorde verhalen de voorbije dagen van mama’s en papa’s die het ook even niet meer wisten. (En ik probeer me voor te stellen wat ik zou zeggen aan Julia, de dochter die ik niet heb.)

Geest uit de fles

De toestand is ernstig, ook nadat we alles binnen de juiste proporties hebben teruggebracht. Laten we in onze wanhoop eerst en vooral niet te arrogant zijn. Als we ons in vertwijfeling afvragen welke wereld we kunnen beloven aan onze kinderen, laten we dan niet vergeten hoe acuut die vraag moet zijn als je in Aleppo woont. Laten we proberen te begrijpen hoe het moet voelen voor een Mexicaanse mama die illegaal in de VS verblijft en niet weet wat haar te wachten staat. Laten we daarna tegelijk ook niet vergeten dat de toestand ernstig is.

Laten we er maar van uit gaan dat de nieuwe Amerikaanse president wel degelijk zal proberen om alle klimaatinspanningen terug te draaien.

Laten we er maar van uit gaan dat de nieuwe Amerikaanse president wel degelijk zal proberen om alle klimaatinspanningen terug te draaien. Laten we er maar op rekenen dat hij mensen nog meer tegen elkaar zal opzetten. Laten we maar beseffen dat – net als in de UK na de Brexitbeslissing – het aantal gevallen van xenofobie en racisme zal toenemen, nu de geest uit de fles is. En nog zoveel meer.

Haat kan ertoe leiden dat je bang wordt, vlucht, of zelfs in haat vervalt. In dat laatste geval heeft de haat al een beetje gewonnen. Verbinding maken met de pijn die er is, er niet van weglopen, je er niet door laten overspoelen, maar net daar de ruimte vinden voor de gave van mededogen, het kan ons helpen om echt verbinding te maken met anderen, en dat is meer dan ooit nodig.

Het kan mensen helpen om samen met anderen mee rechtop te gaan staan en het alternatief te zijn, niet even denken dat je er met een spitse tweet of quote op facebook al vanaf bent, en ook niet alleen maar kijken naar politici of anderen die het even in jouw plaats moeten doen. In die verbinding kun je de energie vinden om het nooit op te geven. Dat is de plek waar de haat van sluwe en gevaarlijke populisten geen macht kan hebben over wie je bent.

Als we een heel klein beetje van dat vertrouwen kunnen blijven geven aan onze kinderen, als we hen kunnen laten voelen dat er nog miljoenen mensen zijn die ook zo denken, die waardig, zonder haat, maar vastberaden staan voor die ene wereld, en niet voor een gescheiden wereld, dan hebben we misschien een antwoord op hun moeilijke vragen.