Weiter So? Meer van dat?

De verkiezingen in Duitsland hebben niet meteen geleid tot radicale veranderingen. Angela Merkel verlaat dan wel het politieke toneel, maar, schrijft MO*columnist en Duitslandkenner Geert Van Istendael, dat betekent geenszins dat alles anders wordt ten oosten van Eupen. Toch worden de komende jaren nog spannend voor Duitsland. Bijgevolg voor Europa. Bijgevolg ook voor ons.

Weiter so.

Door de hele Duitse verkiezingscampagne heen kaatsten die twee woorden als korte echo’s heen en weer. Ze betekenen: meer van dattum, lees, wij willen dat alles bij het oude blijft.

Jazeker, Angela Merkel gaat weg en komt niet weer. Dit is het einde van een tijdvak. Laten we niet overdrijven, het was een kort tijdvak. Wat betekent zestien jaar in de geschiedenis van een land? Maar kijk uit, het Merkeliticum kan best nog uitdijen. Dat Angela Merkel zich terugtrekt tussen wouden en meren van de idyllische Uckermark of in haar Berlijnse appartement betekent geenszins dat alles anders wordt ten oosten van Eupen.

Even terzijde deze uitweiding.

Angela Merkel verlaat vrijwillig het pand en dat heeft sinds 1949 geen enkele bondskanselier haar voorgedaan. Zijzelf heeft de oppermachtige kolos Helmut Kohl van zijn troon gestoten, met één welgemikt artikel in de Frankfurter Allgemeine. De kreten vadermoord en nestbevuiling weergalmden t’allen kant. Maar heimelijk waren heel wat christendemocraten opgelucht dat eindelijk iemand het hoge woord had gelost, een ongevaarlijk iemand, ze bedreigde niemands carrière, deze jonge vrouw, buitenstaander uit het oosten en geheel afhankelijk van Kohl zelf, zijn Mädchen. Wellicht was Kohl een van de enigen die snapte welk politiek talent in haar schuilging.

Terug naar de hoofdlijn. Nee dus, alles wordt niet anders tussen Aken en Görlitz.

Hela, wacht eens, Merkels partij, die van de christendemocraten, heeft toch een klopping van jewelste gekregen. Haar eigen CDU verliest een kwart van haar aanhang en haalt het slechtste resultaat ooit, nog geen twintig procent. Haar kiezers vluchtten in drommen weg, vooral naar de sociaaldemocraten. Het christendemocratische zusje in dirndl, ik bedoel de CSU, krijgt net iets minder slaag, maar haar opperhoofd Markus Söder trok op de avond van de verkiezingsdag een zéér bedenkelijk gezicht en dat zijn we niet gewend van hem. Toch verwacht ik niet dat Merkels opvolger alles nieuw zal maken.

Wel leren de nieuwsberichten me dat de winnaars van de verkiezingen, de sociaaldemocraten, de groenen en de liberalen, pogingen ondernemen om een nieuwe regering te vormen. Zal die regering veel veranderen? Ik vraag het me af. Om maar iets te noemen, ze zal centrum-links zijn, zoals de vorige.

In het trio dat nu onderhandelt, zitten de liberalen op rozen. Zonder hen geen meerderheid. Daarbij vertoont hun programma opvallende overlappingen met het programma van de christendemocraten en die staan dan weer voor, zie hierboven, weiter so.

Nu kun je opperen, ja maar, ook de groenen zijn nodig om een meerderheid te vormen. Onbetwistbaar. Echter, als de groenen de onderhandelingstafel verlaten, waar stappen zij dan heen? Naar de christendemocraten. Een andere keuze is er niet. Mocht dat gebeuren, en het ís al gebeurd, in de deelstaat Sleeswijk-Holstein bijvoorbeeld, dan zitten op hun beurt de groenen op rozen. Het valt paradoxaal genoeg niet uit te sluiten dat een regering van christendemocraten, liberalen en groenen meer verandering brengt dan een regering van sociaaldemocraten, liberalen en groenen.

Na Mutti Merkel, Papa Scholz. Bijna twee miljoen liepen over naar de SPD, één zesde van de sociaaldemocratische stemmen.

Dat heeft ook te maken met de winnende Spitzenkandidat. Olaf Scholz, hoe zullen we hem beschrijven? In de laatste Merkelregering was hij vice-kanselier en minister van financiën. Hij hoort niet thuis in de linkervleugel van de sociaaldemocratie, hij zou dat zelf bevestigen, maar hij is verstandig genoeg om die linkervleugel speelruimte te laten. Hij weet donders goed dat er enkele tientallen rode meisjes en jongens het parlement komen binnen stormen die zijn kinderen zouden kunnen zijn (hij heeft geen kinderen), aangevoerd door de wel degelijk linkse jongerenvoorzitter Kevin Kühnert.

Karige, kale Scholz – in zijn jeugd was hij een krullenbol — heeft bijnamen gekregen als Scholzomat of nog de rode notaris. Zakelijk, terughoudend, rustig, in Duitsland noemen ze die eigenschappen hanseatisch, tja, Scholz was in een vorig leven burgemeester van de hanzestad Hamburg. Daarnaast noemt men hem betrouwbaar, ook al werd hij als minister ondergedompeld in een paar fikse, hm, gigantische financiële schandalen – wat de kiezer hem overduidelijk niet kwalijk heeft genomen. Misschien de treffendste vergelijking is deze, ik weet niet meer op welke Duitse zender ik ze gehoord heb: Olaf Scholz is een acteur die op zeer overtuigende wijze Angela Merkel imiteert.

Meteen weet je hoe het komt dat de SPD tegen alle tendensen van de jongste jaren in deze verkiezingen gewonnen heeft. Na Mutti Merkel, Papa Scholz. Bijna twee miljoen liepen over naar de SPD, één zesde van de sociaaldemocratische stemmen. Daar vonden ze blijkbaar betere garanties voor hun verlangen naar weiter so, bitte.

Sta me dus toe te twijfelen aan het veranderingspotentieel van een Ampelkoalition zoals dat heet in Duitsland, een verkeerslichtcoalitie, rood, groen en geel – dat laatste is de kleur van de Duitse liberalen. Ik zou zeggen dat de ideeën uiteen lopen, ware het niet dat ze zo hard botsten. Er is heel veel blikschade denkbaar. Noem het maar op, de lijst is lang. Belastingen, minimumlonen, de krachtige schuldenrem, ook genoemd schwarze Null, zwarte nul, voor de overheid, het hatelijke uitkeringssysteem dat bekend staat als Hartz IV, enzovoort.

Kom, nog eentje, lach niet te hard, Belgische lezer, een snelheidsbeperking op autowegen. De groenen willen 130 km per uur (nogmaals, lach niet te hard), de liberalen willen ongeremd kunnen razen. Wat de overige tegenstellingen aangaat, dat is niet moeilijk, je kunt de schier onverzoenlijke standpunten haast blindelings invullen.

En toch.

In de debatuitzending Maischberger – die Woche, vorige woensdagavond, 6 oktober, op ARD, zei de oud-voorzitter van de Groenen Cem Özdemir, nog steeds een invloedrijk parlementslid, dat een regering met rood, geel en groen, goed werk kan leveren, op voorwaarde dat de drie partners elkaar ruimte laten voor ieders eigen hoofdthema. Bij de sociaaldemocraten is dat sociale rechtvaardigheid, bij de groenen klimaatbescherming, bij de liberalen modernisering.

Inzake klimaatbescherming bestaat over de grond van de zaak geen onenigheid, over bijna alle partijgrenzen heen in het parlement. Alleen bij de AfD zul je enkele hardnekkige ontkenners vinden en dan nog.

Is het niet opvallend hoe diep groene ideeën zijn doorgedrongen tot in alle geledingen van de democratische politiek? Tijdens de geschiedenis van de Bondsrepubliek hebben de groenen nationaal zeven jaar op tweeënzeventig jaar meegeregeerd. Niet eens 10 procent. In veel andere landen, België bijvoorbeeld, zie je iets gelijkaardigs. Nauwelijks groene deelname aan de macht, maar overal groen gedachtegoed.

Duitslands digitale achterstand wordt zo langzamerhand alarmerend.

Ik schrijf wel: over de grond van de (klimaat)zaak. De onenigheid, vooral tussen Groenen en liberalen, gaat over de middelen die nodig zijn om (heel misschien) het ergste af te wenden. Willen de Groenen weg van de auto, zelfs de elektrische, dan zetten de liberalen in op synthetische brandstof zonder CO2 uitstoot. Voor de liberalen moet de inventiviteit van ondernemers de opwarming binnen de perken houden of zelfs stoppen. De Groenen willen meer sturende overheidsinterventie. Voor de liberalen zetten de Groenen met hun verbodsbepalingen een domper op de creativiteit van de bedrijven. De groene kanselierskandidate Annalena Baerbock is ervan overtuigd dat juist beperkingen de creativiteit aanwakkeren.

Iets waar de liberale voorzitter Christian Lindner in ieder debat op hamert is dat Duitsland dringend aan modernisering toe is. Telkens opnieuw wijst Lindner op de digitale achterstand. Geef hem eens ongelijk, in een land waar gemeentebesturen en bedrijven vandaag nog steeds overvloedig gebruik maken van de fax. Nee, echt, Duitslands digitale achterstand wordt zo langzamerhand alarmerend. Ook op dat punt zullen de drie elkaar wel vinden.

Blijft het geld.

In Frankrijk en Italië begint men nu al te sidderen voor Christian Lindner.

Zowel Christian Lindner als de groene co-voorzitter Robert Habeck vlassen op het ministerie van financiën. Reken maar dat Lindner zijn liberale beginselen niet wil afzwakken, integendeel. Een CDU/CSU in de oppositie zal hem nauwlettend op de vingers kijken en mocht hij wat te kwistig omspringen met geld, zullen de christendemocraten hem opportunisme, gebrek aan soliditeit en verraad van Duitse belangen verwijten (Die Zeit, nr. 41, 7 oktober 2021, blz. 3, mijn vertaling). Daarbij is Lindner uit overtuiging een kampioen van de minimale staat.

Indien Habeck de Duitse financiën gaat beheren, zal hij een tegengesteld beleid voeren. Zijn devies luidt: de bezuinigingsmaatregelen van vandaag zijn de schulden van morgen (Die Zeit, ibidem). Alleen, die opvatting vindt bij de Duitsers bijzonder weinig instemming.

Het Duits heeft, zoals het Nederlands, slechts één woord voor morele schuld en schuld in centen. Verwante woorden (Verschulden, Verschuldung) behouden dezelfde stam. Dat heeft verstrekkende gevolgen voor de overheid. Die moet nu eenmaal met belastinggeld werken. Maar wie geld opdoet en daarvoor moet gaan lenen, heeft schuld, dit wil zeggen is schuldig, dit wil zeggen is een slecht mens. Wie geld oppot is deugdzaam.

Het financiële, doch enigszins met nostalgie beladen ideaal voor de Duitser blijft nog steeds de legendarische zuinigheid van de schwäbische Hausfrau, de huisvrouw uit Zwaben, een even historische als mythische landstreek tussen Straatsburg en Augsburg. De huisvrouw uit Zwaben is ernstig, proper, ordelijk, netjes en vanzelfsprekend op de penning.

In Frankrijk en Italië begint men nu al te sidderen voor Christian Lindner. Maar wie ook minister van financiën wordt, liberaal of groen, Duitsland heeft hoogdringend investeringen nodig: spoorwegen, hoogspanningslijnen tussen de windmolens in het noorden en het nijvere zuiden des lands, scholen, woningbouw, te veel om op te noemen. Laat het nou net dát zijn waar de liberalen niet over kunnen zwijgen. Maar investeringen kosten geld. Hopen geld. Het lijkt me de kwadratuur van de liberale cirkel.

De komende jaren worden nog spannend voor Duitsland. Bijgevolg voor Europa. Bijgevolg ook voor ons.