Deze burgers oogsten energie uit het landschap en houden het lokaal

Deze burgers oogsten energie uit het landschap en houden het lokaal

Deze burgers oogsten energie uit het landschap en houden het lokaal
Deze burgers oogsten energie uit het landschap en houden het lokaal

Isabelle Vanhoutte, Jonathan Debeer

18 april 2017

In de schaduw van een enorme opslagplaats voor aardgas, bundelden de burgers van het Drenthse plattelandsdorpje Langelo de krachten, en startten ze met hun energie lokaal op te wekken - én te verdelen.

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

Susanne en Richard Ton wonen in een zonnig houten huis in Langelo, Drenthe, met een weids uitzicht. Door het keukenraam zie je het dak van een grote schuur, donkerzwart van de zonnepanelen. Door het raam van de woonkamer zie je door de bomen de contouren van een gasinstallatie. Boven de weidse velden waait de wind. Er zit energie in het landschap.

Van thuis uit, midden in dat weidse landschap, besturen Susanne en Richard de Energiecoöperatie NoordseVeld, de grootste lokale duurzame energieorganisatie van de provincie.

De coöperatie is ontstaan uit Dorpsbelangen Langelo, een dorpsvereniging die al jaren actief is. Zoals vele andere “Dorpsbelangen” is die organisatie een vehikel waarmee de de burgers van Langelo bouwen aan een leefbaar dorp - én weerstand bieden tegen plannen waar ze het mee oneens zijn. ‘Tijdens één van de vergaderingen van Dorpsbelangen Langelo, zo’n zes jaar geleden, bespraken we wat we konden doen om duurzamer met energie om te gaan’, vertelt Richard.

Gasopslag

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

‘Het onderwerp kwam niet uit het niets aanwaaien’, vervolgt Susanne. ‘Langelo biedt al jaren weerstand tegen een enorme gasopslagplaats hier vlakbij. Die ligt niet ver van ons huis - je ziet de vlammen van de fakkelpijpen soms branden van hieruit.’

‘Langelo biedt al jaren weerstand tegen een enorme gasopslagplaats hier vlakbij. Die ligt niet ver van ons huis - je ziet de vlammen van de fakkelpijpen soms branden van hieruit.’

De opslagplaats kwam er in de jaren ‘90, als antwoord op de schommelende vraag naar aardgas doorheen het jaar. Het aardgas in Langelo is afkomstig van het gasveld in Groningen. De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) - voor de helft eigendom van Shell en voor de helft van ExxonMobile - is beheerder van de aardgaswinning in Groningen en beheert ook de opslagplaats bij Langelo.

Het Groningse gas wordt opgepompt en met een leiding naar Langelo overgebracht, waar het ondergronds ligt opgeslagen. In totaal is er plaats voor ongeveer 7 miljard kubieke meter aardgas. Tijdens de winterpieken wordt het gas gebruikt om Nederlandse gezinnen mee te bevoorraden.

‘In de streek is er altijd hevig protest geweest tegen die grote opslagplaats’, vertelt Susanne. ‘Af en toe beweegt de grond hier in de buurt, met schade aan de gebouwen als gevolg. We vermoeden dat het één iets met het ander te maken heeft - net als de bevingen in Groningen.’

‘In ieder geval’, vervolgt ze, ‘we besloten vanuit de dorpsbelangen een werkgroep op te richten om die duurzame energie te onderzoeken. Met een aantal enthousiastelingen gingen we op bezoek in Ameland, bij de bouwers van het grootste zonnepark van Nederland - opgezet door de Amelander Energie Coöperatie (AEC).’

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

Kabel doorknippen

Ameland is een waddeneiland met zo’n 1.500 huishoudens, dat streeft naar volledige zelfvoorziening in energie. ‘Liefst zouden ze de kabel doorknippen die hen verbindt met het vasteland’, grinnikt Richard. ‘Johan Kiewiet, de voorzitter van de AEC, toonde ons hoe ze de opbouw van hun zonnepark hadden aangepakt en inspireerde ons om hetzelfde te doen hier in Drenthe. Tijdens het hele proces bleef hij een grote steun.’

‘We wisten wat we wilden: lokale, schone energie, gedragen door de burgers.’

‘We namen de statuten van de AEC over en zochten - naar hun voorbeeld - steun in de omgeving. We besloten onze actieradius vast te leggen op de gemeente Noordenveld, een grote gemeente met 26 dorpskernen, waar Langelo deel van uitmaakt.’

‘“Noordse Veld” is de naam van een prachtig natuurgebied hier vlakbij, met grafheuvels en een hunebed. We wisten wat we wilden: lokale, schone energie, gedragen door de burgers.’

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

Energiewinkel en bemiddelaar

‘In 2011 startten we met een energiewinkel in de oude school in het dorp Roden - de grootste dorpskern van Noordenveld. Daar gaven we tijdens ons “spreekuur” energieadvies aan inwoners.’

‘In het begin kwam er veel volk over de vloer’, vertelt Susanne, ‘Maar na een tijdje kenden de mensen ons wel en hadden ze de weg naar informatie over energiebesparing gevonden. De advieswinkel werd overbodig.’

‘We hielpen burgers daarna meer en meer bij de plaatsing van zonnepanelen op hun woning’, vervolgt ze. ‘We werkten als een soort bemiddelaar tussen particulieren en bedrijven. Dat deden we een hele poos, en doen we nog altijd.’

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

‘In 2013 wilde de gemeente een aanbesteding doen om zonnepanelen op de daken van de gemeentegebouwen te plaatsen, voor eigen gebruik’, vertelt Richard. ‘Gezien het om een grote investering ging, was de gemeente verplicht een Europese aanbesteding uit te schrijven. Maar daar waren wij niet mee akkoord. Uiteindelijk hebben we de gemeente kunnen overtuigen om die opdracht op te splitsen in vijf daken. Opnieuw werkten we als bemiddelaar en adviseerden we de gemeente bij de keuze van lokale bedrijven, die zo’n 700 zonnepanelen plaatsten.’

‘In die periode leverden we de opbrengsten van onze zonne-energie aan, en werden ook wederverkoper bij energiebedrijf Greenchoice. Dat leverde ons jaarlijks enkele duizenden euro’s budget op. Dat geld gebruikten we om onze activiteiten te financieren en investeringen mee te maken.’

Lokaal investeren

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

‘We werken uitsluitend met vrijwilligers’, vertelt Richard. ‘Op de jaarlijkse algemene vergadering wordt door onze coöperanten beslist wat er gebeurt met de winst die we dat jaar verdienden. We investeren die in maatschappelijke projecten.’

‘In 2014 plaatsten we voor het eerst zonnepanelen op publieke daken. We schonken zonnepanelen aan een plaatselijke voetbalclub, enkele dorpshuizen en een verwarmd openluchtzwembad in de buurt.’

‘Natuurlijk helpt het ons dat we zo bekender worden in de buurt’, merkt Susanne op. ‘De dorpshuizen haken vaak mee in op onze acties door extra panelen te plaatsen, of zelf activiteiten op te zetten rond energiebesparing. We werken ook best goed samen met Buurkracht, een energiebesparingsinitiatief van netbeheerder Enexis.’

‘Recent kochten we met onze winsten een goede infrarood-warmtescanner. Die gebruiken we bij huisbezoeken. We kunnen er de slecht geïsoleerde, zwakke plekken van de huizen mee opsporen en mensen zo doelgericht advies geven over hoe beter te isoleren.’

Postcoderoos

In januari dit jaar ging op het dak van de schuur tegenover het huis van de Tons een eerste gedeeld zonnedak in gebruik voor de inwoners van Langelo en aangrenzende dorpen. ‘We zijn zelf geen eigenaar van dat dak. We spraken met de boer af dat we het dak mochten gebruiken in ruil voor de opbrengst van tien zonnepanelen,’ licht Richard toe. ‘De andere 140 panelen die er liggen, zijn aangekocht door particulieren.’

‘We willen 2250 zonnepanelen plaatsen - een veelvoud ons eerste project, hier aan de overkant van de straat.’

Met de “postcoderoosregeling” moedigt de Nederlandse regering lokale energie-initiatieven aan. De naam van de regeling verwijst naar het gebied waarbinnen deelnemers aan energie-initiatieven in aanmerking kunnen komen voor een korting op hun energiebelasting.

‘We zijn al volop bezig aan ons volgende postcoderoosproject’, vertelt Richard. ‘Rond de terreinen van de gasopslag van de NAM willen we 2250 zonnepanelen plaatsen - een veelvoud ons eerste project, hier aan de overkant van de straat.’

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

Coöperaties versterken elkaar

Op dit moment bestaan er zo’n 60 officiële coöperaties in de drie noordelijke provincies - Friesland, Groningen en Drenthe. ‘Samen met negen andere energiecoöperaties uit de provincie Drenthe maken we deel uit van een koepelorganisatie, Drentse KEI. Die coöperatie ondersteunt lokale energiecoöperaties’, vertelt Richard.

‘Voordeel is dat we onafhankelijk zijn van minder duurzame energieleveranciers uit binnen- en buitenland. En dat de winst lokaal blijft circuleren.’

‘In Groningen zijn de energiecoöperaties verenigd in de GrEK en in Friesland is dat Ús Koöperaasje. De Drentse KEI, GrEK en Ús Koöperaasje zijn dan weer de drie coöperaties die sinds 2013 samen Noordelijk Lokaal Duurzaam (NLD) vormen, ook een coöperatie. NLD is een eigen energiebedrijf, dat de energie uiteindelijk bij de klanten levert. Daarmee hebben we de touwtjes dus helemaal in handen, van energieopwekking tot levering’, lacht Richard.

‘Voordeel is dat we onafhankelijk zijn van minder duurzame energieleveranciers uit binnen- en buitenland. En dat de winst lokaal blijft circuleren.’

© Jonathan Debeer

© Jonathan Debeer​

Windmolens

‘Waar ik van droom?’ Richards ogen blinken. ‘Een windmolen lijkt me een prachtige volgende stap voor de coöperatie. Het is een symbolisch voorwerp, een grootse vlag die vertelt over hoe we samen aan energie werken. Helaas is Drenthe is een provincie die een groot deel van zijn inkomsten haalt uit toerisme, en zijn de burgers hier erg sceptisch tegenover windmolens - die zouden het landschap aantasten. Terwijl er zo veel wind over dit platte land waait, en windmolens in vergelijking met zonnepanelen veel meer energie kunnen opleveren voor de oppervlakte die ze innemen. Maar voorlopig lijkt het wel onmogelijk om de inwoners van onze provincie warm te krijgen voor windenergie.’

‘Voorlopig lijkt het wel onmogelijk om de inwoners van onze provincie warm te krijgen voor windenergie.’

Het engagement van Susanne en Richard, en van het hele bestuursteam is groot, en onbezoldigd. Toch is het werk niet steeds even dankbaar.

‘Vaak voel ik me Don Quichotegewijs vechten tegen de molens’, zegt Richard. ‘Regelmatig geef ik presentaties in de buurt. Soms zitten de zaaltjes vol, maar soms komt er ook bijna niemand. En de reacties van de mensen verschillen van dorpskern tot dorpskern - van enthousiast tot wantrouwend.’

‘Het is moeilijk om te begrijpen dat niet iedereen staat te springen voor ons lokale project, terwijl het ons zo volstrekt logisch en voordelig lijkt. We botsen ook op tegen de gemeente zelf, die niet pro-actief is en vaak verwrongen zit in regelgeving. Af en toe overweeg ik om er helemaal uit te stappen.’

‘Die momenten, als we het helemaal gehad hebben, gaan we naar Ameland’, zegt Susanne. ‘Dan halen we er diep adem en komt de kriebel om hetzelfde in Drenthe te doen, vanzelf weer terug. Er is hier nog veel energie om samen aan te boren.’

Dit artikel van Isabelle Vanhoutte verscheen eerder op haar website Kleine Revolutie.