‘Wíé het verhaal vertelt, bepaalt natuurlijk het narratief’

'Het was een dag in mei, in het jaar 2020, we zaten volop in de pandemie. Mondmasker of niet, ik had me opgemaakt. Een feestelijke jurk aangetrokken, een tulband opgezet. Voor mij was het een overwinning, een viering, een feest om die winkel binnen te stappen, naar de toonbank te wandelen en te melden: “Hallo, ik ben op zoek naar Dochter van de dekolonisatie, het nieuwe boek van Nadia Nsayi.’ Zo deelt Bitshilualua Kabeya, podcastmaakster en oprichtster van Menji vzw, in het voorwoord van de herwerkte versie van dat boek hoe belangrijk het voor haar was. ‘Omdat het me iets deed een Congolese vrouw uit België bij de bronnen van een schrijfopdracht te kunnen zetten.’

Het klinkt herkenbaar voor Sandrine Ekofo, auteur en beleidsmedewerkster bij Broederlijk Delen. Ze las veel boeken over haar geboorteland Congo en de historische banden met haar thuisland België. Boeken als Congo. Een geschiedenis van David Van Reybrouck en Kobaltblues van Erik Bruyland hielpen haar antwoorden te vinden op de vragen die ze op de schoolbanken niet beantwoord kreeg. Ze is blij met de veran­dering die ook in haar boekenkast zichtbaar wordt. ‘Ik las vaak boeken van witte auteurs. Maar dankzij publicaties zoals die van Nadia Nsayi (...) kwam daar verandering in.’ Ekofo pakt dit jaar, nu Congo 65 jaar onafhankelijk is van België, zelf uit met haar eerste kinderboek: Kimia. In het hart van Congo.

Wakker geschud

‘Toen we in België 50 jaar Congolese onafhankelijkheid vierden, was de Congolese stem daarbij pijnlijk afwezig.’ Sibo Kanobana herinnert zich levendig de pijnpunten van die feestelijkheden in 2010. ‘Dat heeft veel mensen wakker geschud. Vijftien jaar later zie ik een groot verschil. Ik ben zelf bijna vijftig. Ik heb door mijn volwassen leven heen gezien dat de Afrikaanse stem ook meer een plaats kreeg.’

‘Want wíé het verhaal vertelt, bepaalt natuurlijk het narratief’, vindt ook Ekofo. Met haar kinderboek wil ze de menselijke impact op die miljoenen kinderen die de kolonisatie moesten meemaken, zichtbaar maken. Kimia. In het hart van Congo vertelt de gruwel van de kolonisatie door de ogen van een jong meisje. Ze schreef het boek samen met geschiedenis­leerkracht Benjamin Goyvaerts. ‘Dat hij dit boek niet alleen wilde schrijven, is ook wel een resultaat van dat proces dat door anderen mee in gang is gezet.’

Dit jaar vierde Congo niet alleen 65 jaar onafhankelijkheid maar is het ook precies honderd jaar geleden dat Congo’s eerste premier, Patrice Lumumba, geboren werd. Ook auteur en postkoloniaal denker Sibo Kanobana komt daarom met een nieuw boek. In Lumumba’s droom. Wat zijn gedachtegoed ons vandaag kan leren werpt hij een nieuw licht op de toespraken van de vermoorde Congolese premier. Hij wil de vele misvat­tingen en mythes over Patrice Lumumba doorprikken:

‘Honderd jaar na zijn geboorte is Lumumba meer een icoon dan een mens. Voor de een is hij een oproerkraaier en communist, voor de ander een verzetsheld. Iedereen heeft een mening over hem, maar haast niemand heeft gelezen wat hij te zeggen had.’

Daarom nam Kanobana de toespraken die Lumbumba tussen 1958 en 1960 schreef grondig onder de loep. Velen verbinden Lumumba met dat deel uit zijn toespraak op de onafhankelijkheidsdag waarin hij de misdaden uit de kolonia­le periode veroordeelt. Dat Lumumba in dezelfde toespraak de Belgen ook de hand reikte, is veel minder geweten. Maar wie luisterde nog?

Kleine stapjes

‘Vandaag zijn we nog steeds niet in het reine met ons koloni­aal verleden’, stelt Ekofo vast. ‘De parlementaire onderzoeks­commissie rond ons koloniaal verleden heeft nog maar in 2022 het werk neergelegd. De spijtbetuiging van koning Filip voor het leed berokkend door de kolonisatie kwam er ook pas in 2022. En recent was er zelfs het nieuws dat Etienne Davignon zich nog moet verantwoorden voor de medeplichtigheid aan de moord op Lumumba.’

De parlementaire commissie koloniaal verleden kon niet overgaan tot stemmen en een kritisch kunstproject bij het ruiterstandbeeld van koning Leopold II in Oostende werd onlangs opgeschort. Maar zulke tegenslagen kunnen Kanobana niet ontmoedigen: ‘Het is een proces van eeuwen geweest om de negatieve beeldvorming over zwarte mensen te construeren. Hopelijk zal het minder lang duren om die te ontmantelen. Ik zie het dus liever als allemaal kleine stapjes die me wat moed geven.’

Ook Ekofo kiest ervoor om hoopvol te blijven: ‘Ik denk dat de grotere veranderingen niet gestopt kunnen worden. Het boek Lumumba’s droom is er. Het boek van Kimia is er. Uiteindelijk hoop ik dat boeken als de onze ook kunnen wegen op het beleid.’