‘Ik moet optimistisch blijven, om Hongkongers weer een vrij land te kunnen geven’

Finn Lau, een twintiger die in Londen woont, is een van de acht Hongkongers voor wie een internationaal arrestatiebevel is uitgeschreven. De jongeman is nochtans geen crimineel, maar wel een vervelende luis in de pels van de Hongkongse regering. Sinds de massale protesten in 2019 is hij een van de — onverwachte — leiders van de Hongkongse protestbeweging. ‘Het zijn moeilijke tijden, maar ik blijf hoopvol.’

‘Eigenlijk ben ik per ongeluk activist geworden’, steekt Finn Lau van wal. ‘In 2019, toen ik net in Londen woonde, nam ik daar deel aan verschillende protesten. Telkens dacht ik: “Er moet toch meer zijn dat Hongkongers kunnen doen dan demonstreren aan de Chinese ambassade?”’

Het was toen dat Lau het idee kreeg om iets te ondernemen tegen Hongkongs diplomatiek personeel en pro-Beijing buitenlandse overheden. Hij wilde overheden overal ter wereld oproepen om Hongkongse diplomaten en hun gezin geen paspoort meer te geven.

Lau maakte zijn idee publiek op een prominent Hongkongs online forum, LIHKG, en kreeg daar meer dan 2000 antwoorden op. ‘Ik had geen geld of netwerk, maar mijn idee was praktisch en het gaf hoop.’

Dit jaar is de 25ste verjaardag van de overdracht van Hongkong. Het gezag over Hongkong ging van het Verenigd Koninkrijk naar China. ‘Er werd beloofd dat Hongkong minstens 50 jaar autonoom zou zijn, burgerrechten zou behouden en een eigen rechtssysteem zou hebben’, zegt Lau. ‘We zijn nu 25 jaar later en we hebben al alles verloren. Hongkong is verwoest door de CCP.’

China verstevigde de voorbije drie jaar stevig zijn greep op Hongkong. Met onder andere de beruchte uitleveringswet in 2019, waardoor Hongkongse dissidenten kunnen worden uitgeleverd aan en berecht in China. En een jaar later met de nationale veiligheidswet, die gebruikt wordt om opposanten, journalisten, activisten en andere dissidenten te arresteren.

Uit de berichten op het online forum selecteerde Lau een team op basis van skills, tijdzones en achtergrond, dat hij bijeenbracht in de organisatie Hong Kong Liberty. Een maand later richtte hij ook Fight for freedom, stand with Hong Kong op. Die eerste organisatie is wereldwijd actief, de andere richt zich uitsluitend op campagnewerk en beleidsbeïnvloeding in het Verenigd Koninkrijk.

Op hun piek hadden de twee organisaties samen meer dan 100 mensen die zich engageerden voor de mensenrechten en de democratie in Hongkong. ‘Voornamelijk Hongkongers, maar we zitten wel verspreid over heel wat landen: Japan, Canada, de VS en verschillende Europese landen. We zijn een diasporagroep die zich specifiek op Hongkong richt.’

Met eigen ogen

Door zijn ondernemerschap kreeg Lau de Chinese Communistische Partij tegen zich. In september 2019 hield de Chinese regering een persconferentie waarin ze mij en mijn team veroordeelden. Ik had begrepen dat ik een doelwit was geworden.’

Toch riskeerde Lau zijn leven en keerde hij vanuit het VK terug naar Hongkong. ‘Ik was zo wanhopig, ik wilde echt naar Hongkong om met mijn eigen ogen te zien wat er gebeurde. Ik wilde deelnemen aan de betogingen.’

Op 1 januari 2020 werd Lau gearresteerd door de politie tijdens een vreedzame mars in het zuidelijke deel van Hongkong, op Hongkong Island. ‘Honderden van ons werden opeens opgepakt.’

‘Ze brachten ons naar een halfopen parkeerplaats, terwijl het winter was’, herinnert hij zich. ‘Om het toilet te gebruiken moesten we vier tot vijf uur aanschuiven, en er was één mobiele telefoon voor meer dan 200 mensen. We bleven 50 uur lang aangehouden. Dat waren echt onmenselijke omstandigheden.’

‘De dokters hadden bijna zes uur nodig om mijn bloedingen te stoppen.’

Lau had het geluk dat de politie zijn identiteit niet kon achterhalen en hem daarom weer vrijliet. ‘Mijn initiële plan was om een of twee maanden in Hongkong te blijven, maar na mijn arrestatie bedacht ik me.’ Een dag na zijn vrijlating vloog Lau weer naar Londen. ‘Sinds die dag ben ik informeel in ballingschap.’ Officieel mocht hij nog wel terug, maar veilig was dat niet.

Overvallen en gezocht

Tijdens de pandemie en de bijhorende lockdown in mei 2020 volgde een nieuwe tegenslag voor Lau. ‘Op een avond deed ik mijn dagelijkse wandeling (in London, red.) en werd ik overvallen door drie gemaskerde mannen. Ze zeiden niets racistisch, ze namen geen persoonlijke bezittingen af maar vielen me fysiek aan. Ze bleven me slaan en schopten tegen mijn hoofd. Ik was de dood nabij.’

Lau verloor het bewustzijn en bloedde hevig toen hij weer bijkwam. Met moeite wandelde hij naar huis en belde hij een ambulance en de politie. ‘De dokters hadden bijna zes uur nodig om mijn bloedingen te stoppen.’

Door de aanval belandde de jonge activist in een depressie, kreeg hij een posttraumatische angststoornissen leed hij aan slapeloosheid. ‘Ik durfde zelfs niet meer op straat te komen uit vrees voor andere mensen.’ Twee maanden voor de aanval, zo zegt Lau, waren er geruchten in Hongkong dat er een hoge prijs op zijn hoofd zou staan.

In augustus 2020, twee maanden nadat Lau op straat werd aangevallen, stond al zijn persoonlijke informatie zomaar in de Hongkongse kranten. ‘Mijn identiteit, mijn echte naam, mijn achtergrond, wat ik deed, wanneer ik Honkong had verlaten, alles.’ De kranten beweerden ook dat Lau “misdaden” tegen de nationale veiligheidswet had begaan. ‘Er was nu een officieel arrestatiebevel van de Hongkongse regering.’

‘Tegenwoordig zijn zelfs ngo’s bang van China. Dat heeft grote gevolgen voor Hongkongers die nog steeds vechten voor democratie en mensenrechten.’

De veiligheidswet, van kracht sinds 30 juni 2020, verbiedt onder andere ‘elke openlijke toespraak, verbale promotie of intentie tot de afscheiding van Hongkong van China’. Lau is een van de 8 Hongkongers voor wie een internationaal arrestatiebevel is uitgeschreven. ‘Sinds 11 augustus 2020 ben ik dus formeel in ballingschap.’

Mensenrechten en identiteit

Sinds 2019 hebben meer dan 50 mensenrechtenorganisaties, waaronder Amnesty International, Hongkong verlaten, vertelt Lau. ‘Vroeger bevond hun hoofdkwartier zich in Hongkong, maar tegenwoordig zijn zelfs ngo’s bang van China. Dat heeft grote gevolgen voor Hongkongers die nog steeds vechten voor democratie en mensenrechten.’

‘Je zou dat zelfs kunnen zien als een fatale klap voor Hongkong. Het zijn immers belangrijke organisaties die toezicht houden op de draconische beleidsmaatregelen in Hongkong. Anderzijds inspireert het ons ook om steeds meer te doen. We proberen onze stem van buitenaf te laten horen. Bij de Verenigde Naties, in verschillende nationale parlementen, enzovoort.’

In Hongkong is het bijna onmogelijk om als activist iets te verwezenlijken, zegt Lau. ‘Of tenminste toch onder je echte naam en identiteit. Het gebeurt wel online, maar dan loop je het risico dat de regering je opspoort.’

‘En toch is er nog één openbare ruimte waarin we ons kunnen manoeuvreren: de geschiedenis.’ Lau vindt die een niet te onderschatten element in de identiteit van Hongkongers. ‘We proberen onze geschiedenis te herontdekken en hem als een megafoon te gebruiken. Voor het collectieve geheugen van alle Hongkongers.’

Kennis van de geschiedenis, zegt Lau, is een schild tegen de verregaande censuur waarmee de bevolking te maken krijgt.

Er zijn drie elementen die iemands identiteit bepalen, somt Lau op: taal, geschiedenis en cultuur. ‘Wij doen verschillende dingen om die in leven te houden. Zo zijn er groepen die in het Kantonees onderwijzen, hoewel de regering die taal probeert uit te roeien. Ze dwingt scholen en leraren om het Mandarijn (de officiële taal van China, red.) te gebruiken. Maar dat is niet onze moedertaal.’

‘De regering begrijpt ook heel goed hoe belangrijk het historisch narratief is. Ze probeert de waarheid te verbergen over wat er de laatste 200 jaar is gebeurd in Hongkong.’ Lau vermoedt dat de Hongkongse regering op die manier het uniek-zijn van de Hongkongers wil wegvagen.

‘Ook cultuur is ontzettend belangrijk’, benadrukt Lau. Hij organiseerde betogingen in Londen om de manifestaties in Hongkong te herdenken en schrijft regelmatig artikelen over de Hongkongse cultuur. ‘Dit jaar, op 11 en 12 juni, organiseerden we een expositie in Oost-Londen met meer dan 200 kunststukken, foto’s en filmpjes.’

Geen nieuws, amper journalisten

De media-aandacht voor Hongkong in het Westen is sinds de massale protesten in 2019 sterk afgenomen. ‘Dat komt vooral doordat de regering alle betogingen de kop indrukt’, weet Lau. ‘Enerzijds was er de covid-19-pandemie, maar anderzijds ook die strenge nationale veiligheidswet. Die schrikt misschien wel een aantal media af om over Hongkong te berichten.’

‘We geloven dat Hongkong opnieuw een grote stad kan worden als de wereld eenmaal doorheeft wat China allemaal wil bereiken.’

‘Nu er veel minder protesten zijn in Hongkong, zijn er ook niet veel verhalen meer waar media verslag over kunnen uitbrengen. Regelmatig worden er wel politieke figuren of activisten gearresteerd, maar dat is dan ook het weinige nieuws dat uit Hongkong komt.’

Daarnaast zijn bijna alle onafhankelijke nieuwsmedia in Hongkong opgedoekt, voegt Lau toe. ‘En daardoor zijn er ook geen politiek correspondenten meer. In China zijn alle kranten een spreekbuis voor de Chinese Communistische Partij. Het is een kwestie van tijd dat de kleinschalige onafhankelijke media in Hongkong er ook mee stoppen. Er zijn nauwelijks journalisten die niet bang zijn om vervolgd te worden. Het spreekt voor zich dat we dat niet willen zien gebeuren.’

‘De situatie in Hongkong is een wake-upcall voor de wereld’, stelt Lau. ‘Vroeger waren democratische landen naïef genoeg om te denken dat China ook democratisch zou worden naarmate het meer rijkdom en macht vergaarde. Maar China is zo ambitieus op het internationale vlak dat het probeert de markten te domineren en te infiltreren in verschillende besluitvormende instanties in veel verschillende landen.’

Voor Hongkong is het al te laat, denkt Lau. ‘We zitten in een neerwaartse spiraal: we worden onderdrukt en hebben de democratie en alle burgerlijke rechten verloren. Maar misschien is dat dan maar de pijn die we moeten doorstaan om wereldwijd de alarmbellen te doen afgaan.’

Toch verliest Lau de moed niet. ‘Ik denk dat we in zekere zin ook op de goede weg zijn. We geloven dat Hongkong opnieuw een grote stad kan worden als de wereld eenmaal doorheeft wat China allemaal wil bereiken. Vergelijk het met de Sovjet-Unie in de jaren ‘80: wie toen zei dat die ooit ineen zou stuiken, zou als repliek gekregen hebben dat hij uit z’n nek kletste.’

Graan uit Oekraïne, chips uit Taiwan

‘Hetzelfde gebeurt nu in Oekraïne’, weet Lau. ‘De Russische invasie heeft de wereld wakker geschud wat betreft haar energieafhankelijkheid. Dat is ook waarom ik, in verschillende landen, zo hard pleit om minder afhankelijk te worden van China. Dat beschouw ik als mijn belangrijkste missie op dit moment.’

‘Er waren berichten dat China Taiwan zou binnenvallen als Rusland de Oekraïense hoofdstad Kiev binnen de tien dagen had kunnen bezetten. Zo’n worstcasescenario had de westerse wereld nooit kunnen verwerken.’

Anderzijds lijken westerse media nu wel aandacht te schenken aan conflictsituaties, maar enkel als er economisch of strategisch iets te rapen valt. ‘De vergelijking tussen Oekraïne en Taiwan is dan snel gemaakt’, zegt Lau.

‘Ook politiek heeft de wereld het moeilijk. De kloof tussen links en rechts wordt steeds groter op heel veel vlakken. Dat is geen goed teken.’

‘Zowel Oekraïne als Taiwan krijgt te maken met een buurland met een gigantisch en assertief regime. Taiwan is de wereldleider voor de productie van semiconductoren.’ Die computerchips zitten in al onze elektronische toestellen.

‘We zien nu al een tekort aan elektronische chips. Als Taiwan in handen van China valt, zouden al onze toestellen een stap terug moeten zetten op het vlak van technologische vooruitgang. Dan gaat het over je laptop en telefoon, maar evengoed over levensbelangrijke medische toestellen.’

‘Oekraïne heeft een van de meest belangrijke tarweproducten ter wereld’, vergelijkt Lau. Het is een van de redenen waarom we nu door zo’n crisis gaan en een hoge inflatie hebben. ‘Dat de prijs van gas en olie in twee of drie maanden met 60% stijgt, is ongezien’, stelt Lau vast.

‘Ook politiek heeft de wereld het moeilijk. De kloof tussen het politieke links en rechts wordt steeds groter, op heel veel vlakken: abortuswetten, lgbtq+-rechten en ga zo maar verder. Dat is geen goed teken.’

Lau is ervan overtuigd dat voor democratie, mensenrechten en autonomie een compromis nodig is tussen alle politieke actoren. ‘Maar we zitten in een heel complexe situatie waar ik eerlijk gezegd geen oplossing voor heb.’

Terug naar Hongkong

‘Ik zou mezelf niet beschrijven als iemand die voor eeuwig in ballingschap zit.‘

‘Volgens mij was de overdracht aan China de grootste diplomatieke fout van de eeuw’, zegt de activist. ‘Dat was echt het begin van het einde. Maar toch blijf ik hoopvol tijdens deze moeilijke tijden.’

Als een van de leiders van de protesten in Hongkong voelt Lau zich daartoe verplicht. ‘Ik moet optimistisch en pragmatisch blijven om Hongkongers een vrij Hongkong, een land zonder angst, terug te kunnen geven.’

‘In tegenstelling tot andere activisten zou ik me niet beschrijven als iemand die voor altijd in ballingschap zit. Met de juiste mentaliteit, met visie en met de wil om actie te ondernemen, zal ik ooit terugkeren naar Hongkong. Dat is mijn uiteindelijke doel.’