Advocate Nani Jansen Reventlow: ‘Niets lijkt zoveel venijn op te roepen als de combinatie Zwart, vrouw en macht’

Glazen klif

Dat brengt ons als vanzelf bij de afgelopen presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten.

Ondergaat Kamala Harris nu wat u omschrijft als ‘het op een voetstuk plaatsen en vervolgens neersabelen’ van een Zwarte vrouw?

Nani Jansen Reventlow: ‘Er spelen hierbij twee elementen een rol. Harris kreeg enerzijds te maken met de “glazen klif” (een situatie waarin vrouwen of minderheden een leidinggevende positie krijgen aangeboden in een periode van crisis of grote uitdaging, waardoor hun kans op falen groter is, red.). Joe Biden is veel te lang blijven zitten en Harris heeft daardoor een veel te korte aanloop gekregen om op een realistische manier succes te kunnen boeken. Ze zat vast aan het beleid van haar voorganger, terwijl net veel kiezers verwachten dat je je verzet tegen of afstand neemt van wat die voorganger in het Witte Huis gedaan heeft. Al was het maar om het idee te geven dat er iets anders gaat gebeuren.’

‘Een standaard manier om Zwarte vrouwen te ondermijnen is iemand klaarstomen om te falen. Van een Zwarte vrouw verwachten dat ze ons gaat redden, maar dan niet de condities verschaffen waardoor ze ook daadwerkelijk kans van slagen heeft.’

‘Als je niet meer terugvecht, geef je alles per definitie uit handen.’

‘En daarnaast speelt die rassendimensie ook zeker een rol. Het is de witte suprematie die werkt zoals ze altijd werkt. Mensen verkiezen dus liever een witte fascist die veroordeeld is voor misdrijven en een hele rist aanklachten tegen zich heeft lopen boven een Zwarte vrouw. Dat is nog steeds de wereld waarin we leven.’

Bovendien zorgt de overwinning van Donald Trump ervoor dat 'radicale rechtvaardigheid' nagenoeg buiten bereik ligt. Wordt u daar niet cynisch van?

Nani Jansen Reventlow: ‘Ik heb op een gegeven moment voor mijzelf de duidelijke keuze gemaakt dat het altijd de moeite waard is om te blijven vechten. Het was mijn eerste baan als mensenrechtenadvocaat en ik verdedigde onder andere journalisten uit Azerbeidzjan. Maar in het bestuur van die organisatie woedde een hevige discussie over of we wel zaken moesten blijven doen in dat land, want het ging er zo slecht. Ik heb daar heel fel op gereageerd. Want als je niet meer terugvecht, geef je alles per definitie uit handen.’

‘Het kan trouwens al een overwinning zijn als je de dingen niet erger laat worden. Bovendien haalden de partners in Azerbeidzjan veel energie en steun uit het feit dat er elders in de wereld mensen waren die met hen meewerkten. Hen kunnen we toch niet laten zitten omdat wij de zaken hopeloos vinden?’

‘Het werk dat we nu doen, bouwt voort op het werk dat mensen voor ons gedaan hebben. De grote verandering die je voor ogen hebt, voltrekt zich niet altijd in je eigen leven.’

‘Daarnaast is er nog het feit dat we in zulke moeilijke omstandigheden toch af en toe kunnen winnen. Want er zijn echt wel zaken geweest waar ik de grootste twijfels bij had. En dan doet een rechter opeens iets onverwacht innovatiefs. Dus ja, het is altijd de moeite waard om te blijven vechten.’

Is het ook een morele plicht? Voor de komende generatie, bijvoorbeeld?

Nani Jansen Reventlow: ‘Zeker. Het werk dat we nu doen, bouwt voort op het werk dat mensen voor ons gedaan hebben. Maar de grote verandering die je voor ogen hebt, voltrekt zich niet altijd in je eigen leven. Dat wil niet zeggen dat het geen fantastisch werk is waarmee iemand anders iets later een enorme stap kan zetten.’

Hoe goed de wereld eruit kan zien

In de revolutie van Nani Jansen Reventlow is geen plaats voor een ‘middenweg’, er zijn ‘geen compromissen’ mogelijk. Het radicale, zo staat in het boek, zit in het feit dat ‘we ons moeten organiseren en een massabeweging opbouwen rondom onze visie op gemeenschap, land, mensenrechten; een wereld geworteld in antiracisme en sociale en economische rechtvaardigheid. Dit betekent dat we onze angst voor confrontatie en “polarisatie” moeten loslaten.’

Maar radicaliteit boezemt veel mensen net angst in, angst voor verandering maar ook voor geweld.

We leven in een heel explosieve wereld vandaag. Hoe kun je die radicale verandering geweldloos houden?

Nani Jansen Reventlow: ‘Ik weet niet of dat altijd nodig is. Het hangt van de context af.’

‘Maar ik heb het in dit boek bijvoorbeeld over de Hope-based Communications-methode van Thomas Coombes. Het delen van hoe goed de wereld eruit kan zien als we dingen anders doen. Dat is een heel andere aanpak dan de confrontatie aan te gaan. Het gaat erover dat je laat zien dat als we andere keuzes maken, er ook andere uitkomsten zijn.’

‘Radicaal zijn betekent ook: het erkennen van de kernoorzaken van het onrecht en de onrechtvaardigheid, en dat je heel ambitieus moet zijn in hoe je dat anders wil zien. Dat hoeft helemaal niet altijd door middel van geweld of confrontatie te gaan. In de plaats van mee te gaan in het narratief van rechts, wat heel het debat steeds meer naar rechts trekt, kun je ook zeggen: “Oké, prima, dat is jullie visie. Hier is die van ons, Kijk eens hoe mooi die is.”’

Morele reset van de media

De commerciële media spelen een belangrijke rol in die ruk naar rechts door extreemrechts te normaliseren. Maar ze dragen ook bij aan het witwassen van klimaatactivisme, schrijft u. Hoe kunnen die media binnen een radicale rechtvaardige wereld passen?

Nani Jansen Reventlow: ‘Er is een morele reset nodig. Wat populisten zeggen is vaak nieuwswaardig omdat het explosief is. Het geeft goeie televisie, een mooie quote, die dan nog eens gevoed en versterkt wordt door de clickbait van sociale media. Mensen worden er in die mate mee overspoeld dat ze zich op een gegeven moment geen vragen meer stellen of iets al dan niet normaal is.’

‘Als de kritische noot ontbreekt en de ene wordt tegenover de andere gezet onder het mom van een normaal politiek debat, draagt dat inderdaad bij aan de normalisatie. Maar ben je dan nog met journalistiek bezig? Het is toch net de rol van de journalist om dingen te bevragen? Heel het idee van neutraliteit in de journalistiek is voor mij vreemde fictie.’

‘Het enige wat je kan doen, is meer investeren in die platforms en initiatieven die wel energie steken in het dieper naar de dingen kijken, in een ander geluid te laten horen zodat het meer tractie kan krijgen.’

‘Het gaat om een balans vinden tussen diepgaand werk en dat ook toegankelijk maken. Niet iedereen leest longreads in het weekend. Niet iedereen heeft de luxe om dat te doen. Die vertaalslag moet dus wel degelijk gemaakt worden. Dat betekent dat er binnen deze organisaties capaciteit moet worden toegevoegd, waar je dan weer fondsen voor nodig hebt. En die moeten komen van instellingen die zich druk maken om een echt pluralistisch medialandschap.’

Weggegomd

Na haar rechtenstudie ging Jansen Reventlow aan de slag bij een advocatenkantoor. Ze werd er geconfronteerd met een cultuur van racisme en seksisme. Daarop verliet Jansen Reventlow het kantoor en ging ze werken bij een non-profitorganisatie waar ze journalisten en bloggers van over heel de wereld verdedigde.

Maar tot haar grote ontsteltenis bleek ‘de wereld van mensenrechten en maatschappelijke organisaties niet veel beter dan die van de advocatuur. Hoewel de manifestaties van witte suprematiecultuur vaak beter verborgen bleven, waren ze niet minder gevaarlijk’, schrijft ze in het boek.

In 2017 stichtte ze haar eigen organisatie, Digital Freedom Fund, die zich richt op mensenrechten in de digitale context. Maar ook daar stuitte ze op een muur van witte, cishetero, niet-gehandicapte mannen. Het werd Jansen Reventlow duidelijk dat ‘de manier waarop de traditionele advocatuur werkt niet in dienst staat van gemarginaliseerde gemeenschappen en groepen.’ Na vijf jaar droeg ze, zoals ze zelf gepland had, de organisatie over, maar moest ze wel vechten om haar naam vermeld te zien als stichtend lid.

Veel (Zwarte) vrouwen zijn weggegomd uit de geschiedenis. Het overkwam u nagenoeg ook. Hoe keek u daar tegenaan?

Nani Jansen Reventlow: ‘Het was niet verrassend, wel teleurstellend. Het is het witte suprematistische systeem waar we nog steeds in opereren en dat werkt zoals het hoort. Of zoals de Amerikaanse auteur en activist Ijeoma Oluo het zegt: “It works according to design.” Het is geen vergissing. Het is intentioneel. Maar het komt extra hard binnen in een sector waarin iedereen beter zou moeten weten omdat ze er meer bij stilstaan.’

‘Is het de moeite waard wat ik doe? Uiteindelijk wel. Maar ik denk beter na over hoe ik mezelf kan beschermen, omdat ik dit op lange termijn wil blijven doen.’

U schrijft dat we hoop moeten creëren, en dat we de verbeelding nodig hebben om een nieuwe wereld voor te kunnen stellen. Spelen kunst en kunstenaars daar een belangrijke rol in?

Nani Jansen Reventlow: ‘Ja, absoluut! Al wil ik het niet alleen maar aan de creatievelingen overlaten, maar ze spelen er wel een hele grote rol in. Ze kunnen dingen visualiseren die voor mensen te lastig zijn om uit te drukken. Ze kunnen letterlijk een droomwereld tot leven laten komen, en op die manier kun je dan die toekomstvisie op een heel ander niveau met elkaar delen.’