Afrikaans boekencafé opent de deuren in Antwerpen Noord

‘Afrika is erg rijk aan verhalen, en wij willen ruimte maken om die te vertellen’

© Lieve Van den Bulck

‘Als je een geheim wil bewaren, schrijf het op in een boek. Dat zal niemand ooit lezen’, zegt een Congolees spreekwoord. Met een Afrikaans boekencafé in Antwerpen Noord willen Lucie Maboma en Steve Nzitunga dat spreekwoordelijke boek van Afrikaanse literatuur, geschiedenis en kennis openslaan voor elke nieuwsgierige boekenwurm.

Ik snuister door de boekenkast van Khepera, een nieuw boekenwinkeltje in Antwerpen Noord, niet ver van de Permeke-bibliotheek.

Afrikaanse hedendaagse auteurs (Chimamanda Ngozi Adichie) staan er naast klassiekers van Afro-Amerikaanse (James Baldwin, Angela Davis) en Caraïbische (Aimé Césaire, Joseph Zobel) pennen, fictie naast non-fictie, kinderboeken naast boeken voor volwassenen, werken over spiritualiteit en tastbare realiteit. De collectie is voorlopig nog beperkt, maar tegelijk erg breed. Weinig boeken over veel onderwerpen, van auteurs met heel uiteenlopende achtergronden. Met één continent dat al deze boeken verbindt: Afrika.

‘De meeste Afrikanen bekijken het Afrikaanse continent door een Europese bril. Zo zijn we opgevoed.’

Precies die verbinding is het doel van de oprichters van deze plek, Lucie Maboma en haar man Steve Nzitunga. Zij woonde tot haar zestiende in Kameroen, hij komt uit Burundi. De naam van hun bescheiden zaak, Khepera, is oud-Egyptisch voor ‘wederopstanding’. ‘We vertrekken vanuit een besef dat wij, Afrikanen, elkaar niet goed kennen’, vertelt Lucie.

‘De meeste Afrikanen bekijken het continent door een Europese bril. Zo zijn we opgevoed. Met deze winkel wilden we een ruimte creëren waar Afrikanen elkaar ontmoeten en leren kennen.’ Uitbaatster Lucie vertelt hoe ze zelf op de Kameroense schoolbanken les kreeg over de Champs Elysée en de Eiffeltoren in Parijs, maar veel minder leerde over haar eigen land.

Steve bekent: ‘Ik zal het maar toegeven: het is een beetje egoïstisch begonnen. We zijn allebei mensen voor wie lezen belangrijk is. Recreatief, maar ook om intellectueel te groeien. Met een voorliefde voor boeken uit Afrika, ook. Maar we hadden geen plek waar we heen konden, dus hebben we die maar zelf gecreëerd.’

‘We staan nog helemaal aan het begin’, zegt Lucie. ‘We zijn nog open sinds het begin van de zomer. Eigenlijk starten we pas nu echt.‘

Prille leescultuur, grote mondelinge traditie

Een Congolees spreekwoord zegt: als je een geheim wil bewaren, schrijf het op in een boek. Dat zal niemand ooit lezen. Afrika zit tjokvol verhalen, maar heeft een nog erg prille leescultuur. Die verschilt natuurlijk van land tot land, en hangt zeker niet noodzakelijk samen met de alfabetiseringsgraad.

© Lieve Van den Bulck

Lucie Maboma: ‘Afrika is erg rijk aan verhalen, en de orale literatuur is er vaak een belangrijke pijler van cultuur.’

Lucie en Steve openden eind juni de deuren van Khepera, niet ver van het De Coninckplein, waarrond ook een aantal Afrikaanse winkeltjes, kapperszaken en cafés gevestigd zijn. Maar hoe bouw je duurzaam een boekhandel op in een buurt waar mensen andere financiële prioriteiten hebben dan boeken kopen? Waar heel wat inwoners nieuwkomers zijn die, zo snel ze kunnen, elders gaan wonen?

En waar waar velen ook laaggeschoold zijn. De buurt heeft volgens de laatste cijfers van Stad Antwerpen het op een na hoogste percentage laaggeschoolde inwoners: in 2011 had 26% van de mensen in de wijk hoogstens een diploma lager onderwijs.

‘Afrika is erg rijk aan verhalen, en de orale literatuur is er vaak een belangrijke pijler van cultuur.'

Hoe gaan deze twee Afrikaanse boekenliefhebbers daar mee om? ‘We beseffen erg goed dat we in een context zitten waarin lezen niet evident is’, zegt Lucie. ‘Niet iedereen in deze buurt en in deze maatschappij is even hooggeschoold. We willen dat opvangen door veel ruimte te maken voor het vertellen van verhalen, onder meer door voorleessessies te organiseren.’

‘Afrika is erg rijk aan verhalen, en de orale literatuur is er vaak een belangrijke pijler van cultuur’, stelt Lucie. ‘Afrikaanse sprookjes en verhalen zullen ook deel uitmaken van onze werking.’ Daarvoor kan het boekenminnende koppel ook rekenen op de enthousiaste medewerking van hun dochter. Het meisje leest elke week voor uit een jeugdboek, en de filmpjes daarvan worden ook verspreid via de Facebook-pagina.

© Lieve Van den Bulck

‘Afrika is bij uitstek een omgeving waar kennisoverdracht niet per se via boeken verloopt’, vertelt ook Steve. ‘Griots spelen een grote rol’, zo wijst hij op de traditionele muzikant-dichters die verhalen, geschiedenis en tradities overleveren, voornamelijk in West-Afrika. ‘Wel, we willen hen ook bij onze werking betrekken en regelmatig concerten organiseren.’

‘Ook het palaver is erg belangrijk in Afrika’, vertelt Steve. Hij verwijst daarmee naar de overlegcultuur die op vele plaatsen op het continent gangbaar is, waarbij gemeenschappen een probleem uitgebreid bespreken voor men tot een oplossing komt. ‘Dat is een levende traditie die we ook hier een plaats willen geven.’

Zo nodigt het koppel deze vrijdagavond de Belgisch-Senegalese diversiteitsconsulent Omar Ba uit onder de spreekwoordelijke palaverboom, voor een gesprek over het verleden, het heden en de toekomst van de Afrikaanse gemeenschap in Antwerpen en Vlaanderen.

Band met de bib en met de buurt

‘We dromen ervan om met een kleine groep mensen naar de bib te gaan, op zoek naar aanknopingspunten met hun leefwereld en interesses.'

Ik ken de buurt Antwerpen Noord zelf niet goed. De zichtbare hyperdiversiteit ervan overtreft mijn verbeelding. Buiten Somalië had ik nog nooit een Somalisch restaurant gezien, hier vond ik er meteen drie. Daartussen onder meer Ethiopische, Syrische en Senegalese eetgelegenheden, een Afghaanse bakker en supermarkt, en vooral veel volk op straat.

Om de hoek van het boekenwinkeltje ligt de hoofdbibliotheek van de stad, Permeke. ‘Daarin ligt een belangrijke opportuniteit’, vindt Lucie. ‘De bibliotheek is erg benaderbaar en wil wel met ons samenwerken, zo bleek tijdens een eerste, informele ontmoeting.’

© Lieve Van den Bulck

‘Zo dromen we er bijvoorbeeld van om op regelmatige basis met een kleine groep mensen naar de bib te gaan voor een zeer gericht bezoek, begeleid door een bibmedewerker, op zoek naar aanknopingspunten met hun leefwereld en interesses. Met mensen die zelden lezen, nooit in bibliotheken komen of zich geen boeken kunnen veroorloven. Het zou interessant zijn om op die manier de drempel te verlagen, niet alleen voor ons maar ook voor de bib.’

Steve en Lucie dachten ook na over hoe ze klanten over de eigen vloer zouden krijgen in een buurt met weinig lezers: ‘We hebben er daarom een boekencafé van gemaakt met koffie en thee aan democratische prijzen.’ En ja, ook de koffieblends zijn Afrikaans.

‘Oplossingen staan niet per se in boeken’

© Lieve Van den Bulck

Een duidelijke lijn in het boekenaanbod is op dit moment moeilijk te onderscheiden. Lucie is zich hiervan bewust: ‘Natuurlijk willen we meer boeken. We willen op termijn een referentie worden voor boeken over Afrikaanse geschiedenis, met veel aandacht voor de prekoloniale geschiedenis. En binnen vijf jaar willen we deel uitmaken van het culturele landschap rond het Afrikaanse boek en de Afrikaanse cultuur.’

Ik vraag me af of de uitbaters ook aansluiting zoeken met de bredere Black Lives Matter-beweging en het Decolonize the mind-debat. ‘Neen’, vertelt Steve. ‘Niet dat we dat niet belangrijk vinden, we hebben alle respect voor de mensen die zich daarin engageren. Maar wij zijn er niet mee bezig. Choose your battles, zegt men wel eens. Wij willen onze impact hier realiseren, op een concreter niveau, met de mensen om ons heen.’

Wat betekent dat in de praktijk? ‘De gemeenschap in deze buurt heeft veel problemen, en de oplossingen daarvoor staan niet noodzakelijk in boeken’, zegt Lucie. ‘Op zondag is de winkel gesloten, want dan organiseren we een huiswerkklas, waarbij we ook de ouders proberen te betrekken. Vooral voor laaggeletterde mensen is het belangrijk zeker te zijn dat je kind zijn huiswerk heeft gemaakt.’

‘We willen ook werken met externe sprekers die de ouders hier wegwijs maken in het onderwijs’, vervolgt Lucie. ‘We geloven erg in het belang van onderwijskansen voor emancipatie. Op die manier doen we iets voor de gemeenschap, maar tegelijk leren we haar kennen en krijgen we voeling met wat de mensen bezig houdt. Zo hopen we aansluiting te krijgen met het lokale verenigingsleven, dat zich grotendeels onder de radar afspeelt.’

© Lieve Van den Bulck (illustratie op de foto: © Fatinha Ramos)

Werken vanuit positiviteit

De twee woonden zelf in deze buurt, maar wonen nu elders. ‘Maar we hebben hier wel een thuisgevoel bewaard’, verzekert Lucie. ‘We zijn allebei actieve, geëngageerde mensen die graag verantwoordelijkheid opnemen binnen de gemeenschap’, vult Steve aan.

‘We willen met Khepera een forum geven aan alle lokale initiatieven, een ruimte waar ze elkaar leren kennen en hopelijk kansen vinden om meer samen te doen’, droomt Steve. ‘Zo dromen we ervan dat verschillende organisaties die huiswerkklassen organiseren ertoe komen om dat samen op een grotere schaal te doen.’

‘Dit is een buurt met een geladenheid. De buitenwereld lijkt zich vooral bewust van de negatieve connotaties, maar wij willen vooral werken met de positieve geladenheid die er zeker ook is, en daar een dynamiek uit creëren.’

Tegelijkertijd wil het boekenpaar zich hun zaak niet herleiden tot een buurtcentrum. ‘Dit is een levendige buurt, die mensen van buitenaf aantrekt’, weet Steve. ‘Het centrum van de stad is niet ver, het station is vlakbij. Mensen komen hier terecht omdat ze op zoek zijn naar een restaurant, of naar de kapper willen, enzovoort. Wij willen ook die mensen over de vloer krijgen en voor hen iets betekenen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.