Alison Killing, de architecte die Chinese heropvoedingskampen hielp blootleggen

‘Om onrecht te begrijpen, moet je de plaats van delict kennen’

Ⓒ Killing Architects

Architecte Alison Killing bekijkt de wereld liefst ruimtelijk.

Architecte Alison Killing bouwt niet in steen, maar in verhalen. En haar stedenbouwkundige vaardigheden komen prima van pas om politieke gebeurtenissen te begrijpen, op het Griekse eiland Lesbos maar evengoed in China. Haar meest recente project: in kaart brengen op welke schaal China in het geheim de Oeigoerse minderheid gevangenzet.

Menselijk lijden en onrechtvaardigheid kunnen ook architecten tot handelen aanzetten. ‘Als een nieuwsonderwerp mij raakt, ga ik er onmiddellijk erg ruimtelijk over nadenken. Dan wil ik weten: waar gebeurt dit? Hoe ziet die plaats eruit? Hoe voelt die plek?’ In kaartvorm, zo leest Alison Killing de actualiteit.

Na haar opleiding architectuur en stedelijke ontwikkeling aan de universiteit van Cambridge trok de Britse naar Rotterdam. Ze ging er aanvankelijk aan de slag bij enkele grote architectenbureaus. In 2010, in volle economische crisis, besliste ze haar eigen weg te gaan en richtte ze Killing Architects op.

Economisch was het moment om de vleugels uit te slaan wat ongelukkig gekozen. ‘Er werd amper gebouwd. In Nederland zou tussen 2008 en 2010 bijna vijftig procent van de architecten de sector verlaten. Terwijl ik wachtte op die eerste opdracht volgde ik gewoon mijn buikgevoel en interesses.’

De plek waar iets gebeurt is voor Killing nooit een toevallige omstandigheid. Om onrecht te begrijpen, moet je de plaats van delict kennen, vindt ze. Killing liet zich de afgelopen jaren opmerken met expo’s en Ted Talks over het verband tussen architectuur en de dood en met een interactief mediaproject over routes van migranten naar Europa.

Deze maand zorgde ze mee voor een opmerkelijke onthulling. Samen met een journaliste van de Amerikaanse Buzzfeed bracht ze voor het eerst een deel van China’s geheime gevangenissen en heropvoedingskampen in de provincie Xinjiang in kaart. Dankzij haar stedenbouwkundig inzicht en gegoochel met kaarten gaf Killing de buitenwereld een beter idee van de schaal waarop de Chinese overheid de Oeigoerse moslimminderheid gevangen zet.

Shithole Moria

Op de dag van ons gesprek smeult de brand in het vluchtelingenkamp Moria nog na. Op het Griekse eiland Lesbos zijn daardoor bijna 13.000 vluchtelingen op straat beland. Alison Killing kan zich de plaats nog levendig voor de geest halen.

Moria staat vandaag symbool voor Europa’s falende asielbeleid, vindt Killing. Ze was al langer geraakt door de berichten over bootvluchtelingen en hun vele dodelijke ongevallen op de Middellandse Zee. Daarom volgde ze in 2015 letterlijk de wegen die hen richting een beter leven hadden moeten leiden.

Met het online project Migration Trail verwerkte ze de stopplaatsen en verhalen in de real time tocht. Via interactieve kaarten, berichten op sociale en podcasts bracht Killing hen zo dicht mogelijk bij de gruwelijke realiteit. Tien dagen lang konden mensen uur per uur de tocht van twee fictieve personages volgen, van Nigeria en Syrië tot hun eindbestemming in Europa.

Ⓒ Migration Trail

Met ‘Migration Trail’, een interactief project, kon je tien dagen lang uur per uur volgen hoe twee fictieve personages van Nigeria en Syrië naar Europa reisden.

Tijdens de voorbereidingen van het project belandde ze in Moria op Lesbos, toen het nog geen gesloten kamp was. Maar ook toen al bleken de levensomstandigheden er bijzonder slecht: ‘Het was een verschrikkelijke plek. Er was te weinig plaats voor opvang. Mensen hingen lakens tussen bomen en bosjes om wat beschutting te vinden. Het was een shithole.

‘Ik weet niet of het in werkelijkheid zo gaat,’ zegt ze twijfelend over het realtime project, ‘maar ik hoopte dat ik wel iets kon veranderen door het visualiseren en het delen van deze verhalen. De echte oplossingen, die moeten op politiek niveau gevonden worden.’

‘Moria stond in brand omdat Europese beleidsmakers gefaald hebben om deze mensen te hervestigen, zoals ze beloofd hadden te doen. En wat doet Nederland nu? Dat belooft een kleine groep minderjarigen op te nemen, maar stelt de voorwaarden zo scherp dat het dat aantal met moeite zal halen.’

Nederland bood aan om 100 vluchtelingen op te nemen, waarvan 50 niet-begeleide minderjarigen jonger dan 14 jaar. België kondigde aanvankelijk aan het slechts 12 minderjarigen zou opnemen, maar minister van Asiel en Migratie Maggie De Block (Open Vld) liet donderdag weten dan toch 100 tot 150 kwetsbare asielzoekers te willen overnemen.

‘Je kan als architect proberen de situatie van de meest kwetsbaren te verbeteren door huisvesting te bouwen. Maar wie er uiteindelijk kan komen wonen, en wie verblijfspapieren krijgt, dat blijft een politieke zaak.’

Verborgen kampen vlakbij

Killing brengt de verbanden tussen menselijke verhalen, politieke gebeurtenissen en plaatsen in beeld. Haar invulling van de taken van een architecte is daarmee op z’n minst eigenwijs.

Met haar recente onderzoek naar de detentiecentra in China lijkt ze meer dan ooit de journalistieke weg te zijn opgegaan. Toch blijft ze zich bewust als architecte en stedenbouwkundige profileren. ‘Omdat het verklaart waarom ik werk zoals ik werk. Wat ik doe is steeds erg ruimtelijk ingevuld.’

‘Mensen denken dat die kampen wel op afgelegen plekken moeten liggen, omdat er verschrikkelijke dingen gebeuren.’

De Brits-Rotterdamse beweert zelf geen vlotte pen te hebben en werkt voor haar projecten graag met anderen samen. ‘Als architecte heb je bepaalde vaardigheden die erg waardevol kunnen zijn in sommige, maar ook zeker niet in alle, journalistieke projecten.’

Haar achtergrond als architecte is daarentegen een grote troef in journalistiek onderzoek, zoals bij het in kaart brengen van de “heropvoedingskampen” voor Oeigoeren. ‘Als je mensen vraagt hoe ze zich dergelijke infrastructuur en locaties inbeelden, dan denken ze dat die kampen op afgelegen plekken moeten liggen. In hun verbeelding liggen die centra ver weg van de bewoonde wereld, ergens in een woestijn bijvoorbeeld, omdat er verschrikkelijke dingen gebeuren. In werkelijkheid is dat helemaal niet zo. De meeste kampen vind je aan de rand van een stad, in industrieel gebied.’

Want wie zelf weet wat je nodig hebt om infrastructuur te bouwen, gaat op andere plaatsen zoeken dan een leek. ‘Je hebt elektriciteit en stromend water nodig. Je moet bouwmaterialen ter plaatse krijgen om die gevangenis of dat kamp te kunnen bouwen. En vervolgens heb je personeel nodig, dat vlot op het werk wil raken. Die mensen hebben misschien een partner of een kind. Die moeten ook op het werk of op een school raken.’

Gepixelde kampen

In 2018 maakte Killing kennis met Megha Rajagopalan, journaliste bij de Amerikaanse nieuwssite BuzzFeed, tijdens een workshop in Montenegro. Rajagopalan was enkele jaren China-correspondente voor persagentschap Reuters en leidde vervolgens de China-redactie bij BuzzFeed. ‘Ze was een van de eerste journalisten die een “heropvoedingskamp” voor de Chinese moslimminderheid in Xinjiang bezocht.’

‘Straatbeelden in Baidu Total View bleken nogal slordig te zijn bewerkt om industriële zones te verbergen.’

Al jaren voert China een repressieve campagne tegen de Oeigoeren, de Turkssprekende moslimbevolking in Xinjiang. Meer dan één miljoen Oeigoeren werd er de afgelopen jaren gevangenzet, met als doel “hen de Chinese cultuur eigen te maken”.

De Chinese regering beweert vandaag dat ze de meeste gedetineerden intussen heeft vrijgelaten. Maar in de realiteit worden er nog steeds kampen bijgebouwd, zo kon Killing zelf vaststellen.

Toen Rajagopalan in 2018 met Killing over de kwestie praatte, werd vermoed werd dat China wel 12.000 kampen in de regio had, maar dat slechts een tiental kampen waren ontdekt. De journaliste vroeg zich af hoe en waar ze die andere kampen zou kunnen vinden, terwijl ze geen voet in China meer kon zetten. Want China had haar werkvisum niet verlengd, waarschijnlijk door de berichtgeving over de Oeigoeren.

‘Ik botste op een artikel over censuur op Baidu Total View, het Chinese alternatief voor Google Streetview. Straatbeelden bleken er nogal slordig te zijn bewerkt om industriële zones te verbergen.’ Killing ging Baidu verkennen en was niet verbaasd dat ook de kampen waarvan de locatie wél al bekend was gecensureerd waren.

‘Eerst kreeg je het satellietbeeld van de plek. Maar wanneer je probeerde in te zoomen, dan leek het alsof niet alle pixels geladen werden.’ Killing had intussen al genoeg met kaarten gewerkt om te weten dat écht gebroken pixels er toch wat anders uitzien. ‘Het gebeurde op elke kamplocatie die ik wilde testen.’ Killing had genoeg gezien om Buzzfeed met het onderzoek te kunnen helpen.

‘Hoge muren, bewakingstorens rond woonblokken: er wordt niet langer geïnvesteerd in tijdelijke kampen maar in nieuwe infrastructuur.’

Ze liet software ontwerpen die de satellietbeelden van Baidu en Google vergeleken en die automatisch speurde naar de tegels met gebroken pixels. ‘Aanvankelijk kregen we vijf miljoen hits. Gevangenissen, militaire basissen, maar ook energiecentrales en olieraffinaderijen, ze waren allemaal gemaskeerd.’

Killings kennis als stedenbouwkundige en architecte kwam in deze fase van pas, om door de bomen het bos te kunnen zien. ‘Ik analyseerde 10.000 beelden per week. Dat was vrij intensief maar niet onhaalbaar. We wisten dat de kampen dicht bij steden moesten liggen, en dat er in elke district minstens een nieuw kamp of gevangenis zou zijn. Als we in een bepaald district nog niets gevonden hadden, zochten we daar verder.’

Met het onderzoek voor Buzzfeed konden 268 nieuwe detentiecentra worden geïdentificeerd. Het eerste artikel van wat een onderzoeksreeks zal worden was een week na publicatie al meer dan anderhalf miljoen keer gelezen. Het leidde tot een editoriaal in de Washington Post, waarin de vraag gesteld werd of China wel de nodige morele status heeft om de Olympische Winterspelen van 2022 te organiseren. ‘Dat denk ik niet’, besloot de hoofdredacteur.

Toch denkt de architecte niet dat deze onthullingen de machtige Chinese overheid zullen tegenhouden. ‘Wat we ook zagen in dit onderzoek is dat er in de laatste vier jaar een verschuiving is geweest. In 2017, toen de Chinese campagne net begon, werd vooral leegstaande infrastructuur gebruikt. Oude scholen en hospitalen werden snel omgebouwd tot kampen. Maar in 2018 is er duidelijk een bouwprogramma opgestart. Er verschijnen nieuwe gebouwen, die duidelijk op maat van de Chinese campagne ingericht zijn.’

‘Je ziet hoge muren, met bewakingstorens die zijn opgetrokken rond woonblokken. Er wordt niet langer geïnvesteerd in tijdelijke infrastructuur.’ Voor Killing is het een duidelijke aanwijzing dat de kampen voor Oeigoeren niet snel zullen verdwijnen.

Ⓒ Planet Labs; Google Maps

Het kamp in Dabancheng is ongeveer half zo lang als Central Park in New York, VS. Ongeveer 32.000 gedetineerden kunnen er worden vastgehouden.

Het perfecte team

Het analyseren van de omgeving, het zoeken naar wat er is en wat ontbreekt, het verzamelen van informatie: die dingen voelen voor de architecte natuurlijk aan. ‘Het is ook in bouwprojecten een deel van het proces.’

Ook de keuzes die gemaakt moeten worden om de onderzoeksresultaten voor te stellen aan het publiek, voelen vertrouwd. ‘Je denkt na over gebruikersgemak, over welke informatie via welke drager wordt overbracht en waar gevonden moet worden. Het grafische ontwerp is ook bij dergelijke journalistieke projecten erg belangrijk.’

Journalisten en architecten kunnen uitstekende partners zijn, vindt Killing. Ze organiseert geregeld workshops om de twee sectoren vaker samen te brengen. ‘Architecten zijn getraind om een kaart van 2D-schaal naar 3D te verbeelden. Maar wat ontbreekt, zijn misschien deontologische en taalkundige vaardigheden om tot een journalistiek eindresultaat te komen.’

Alison Killing wil nog veel onderzoeken, verwerken en onthullen door samen te werken met journalisten. Ze zal nog aan het bouwen slaan met Killing Architects, al zal het niet snel met bakstenen zijn: ‘Die economische crisis lag op een bepaald moment achter ons. Had ik willen bouwen, dan had ik gebouwd, besefte ik gaandeweg. Nu heb ik iets gevonden dat ik even goed kan en liever doe.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.