Interview

De fluïde grens tussen literatuur en wetenschap

Auteur Charlotte Van den Broeck: ‘Verhalen bezitten het vermogen tot herstel’

Han Zinzen

18 oktober 2025

Waarom en hoe kon de Tasmaanse tijger uitsterven? In haar boek Een vlam Tasmaanse tijgers, dat op de shortlist prijkt van de Boekenbon Literatuurprijs 2025, gaat auteur Charlotte Van den Broeck op zoek naar antwoorden. En ze verkent tegelijk de grenzen van literatuur en wetenschap, van feit en fictie. ‘Want verhalen kunnen niet alleen verwoesten.’

Het uitsterven van de Tasmaanse tijger was niet alleen een kapstok om een boek te kunnen schrijven waarvoor Charlotte Van den Broeck naar Tasmanië/Lutruwita (zoals de oorspronkelijke bewoners het eiland noemen) kon reizen. Want over die reis heeft ze behoorlijk diep nagedacht. Kon ze die wel maken in deze tijd? Maar de oorzaak van het uitsterven van de Thylacine cynocephalus, de Tasmaanse tijger, Tasmaanse buidelwolf of hondsgekopte buidelhond, kent zijn oorsprong in het kolonialisme. Een heel gewelddadig kolonialisme dat tot op vandaag zijn sporen nalaat.

En dat kolonialisme is dan weer gedrenkt in mannelijke – en witte – suprematie. Van den Broeck ontdekte bijvoorbeeld dat in natuurhistorische musea wereldwijd mannetjesdieren prominent en heldhaftig tentoongesteld worden, terwijl vrouwtjes, als ze al aanwezig zijn, systematisch een secundaire en veel minder aantrekkelijke rol krijgen toebedeeld. Een wetenschappelijke fout om u tegen te zeggen, maar wel een die doorspeelt in de geneeskunde van vandaag, om maar iets te noemen.

De zoektocht naar de Tasmaanse tijger werd zo een onderzoek naar de gevolgen van het kolonialisme, wat dan weer leidt naar de klimatologische beerput waarin we ons bevinden. Én naar het neoliberale waanidee dat we door obsceen veel geld in technologie te pompen de ecologische ramp kunnen keren door uitgestorven species opnieuw tot leven te wekken.

Van den Broeck bouwt met haar boek een brug tussen literatuur en wetenschap. Het is geen roman, maar ook geen academische studie. Het bevat veel wetenschappelijke feiten, maar is tegelijk heel poëtisch. Ze is tenslotte dichteres. Maar meer dan over het boek gaat dit gesprek over de kracht van het verhaal en de opdracht van de schrijver.

Schrijven is niet vrijblijvend

Dat de Tasmaanse tijger niet meer bestaat heeft velerlei redenen, maar is vooral door toedoen van de mens. De klimaatramp is dat ook. Heeft een schrijver de plicht om daarover te schrijven?

Charlotte Van den Broeck: ‘Als schrijver, en als mens tout court, besta je in je tijd. Omdat ik bepaalde thema’s als klimaatcrisis of ecologisch denken aanreik, krijg ik vaak de vraag of ik een activistische schrijver ben en of mijn werk als geëngageerd moet beschouwd worden. Het is voor een schrijver moeilijk om niet betrokken te zijn bij de wereld. Ik weet dus niet of het een morele plicht is, of dat ie gewoon niet anders kan.’

Schuilt er dan een soort van ideologie in wat u schrijft?

Charlotte Van den Broeck: ‘Ja. Ik heb altijd heel sterke of doorvoelde overtuigingen gehad. Ik vind bijvoorbeeld dat ik niet vrijblijvend kan schrijven. Als ik aan iets werk, moet ik mij volledig engageren, moet ik dat op een zo integer mogelijke manier proberen te doen. En niet alleen wat ik schrijf maar ook de methode en de denkkaders errond moeten ideologisch kloppen.’

‘Met name dit boek heeft me gedwongen om heel breed over dingen na te denken. Precies omdat het zulke wijdvertakte en pijnlijke vragen aanraakt. Ik heb bijvoorbeeld heel lang geworsteld met het feit dat ik ook maar een Europese buitenstaander ben die zich gaat mengen in de koloniale geschiedenis. Een heel gewelddadige koloniale geschiedenis. Hoe kan ik daarover schrijven? Welke woorden kies ik? Wat is aan mij om te vertellen? Hoe laat ik mij daarin adviseren? Welke gesprekken ga ik aan? Dat zijn allemaal dingen waarvan ik mij tot in het grootste detail en in de kleinste gevoeligheid bewust van ben.’

Fluïde grens

Hoe maak je daar dan goede literatuur van? Want dat is bijna een journalistieke voorbereiding. Of misschien wel een wetenschappelijke?

Charlotte Van den Broeck: ‘Ik hou er in ieder geval van om veel research te doen en het vermengen van genres vind ik boeiend en verrijkend. Er zijn heel veel manieren van leren en kennis vergaren. Er is de journalistieke methode, maar evengoed de academische. Maar er is ook een poëtische methode, die meer vanuit mijn dichterschap naar de wereld kijkt door beelden te zoeken of een meer lyrische taal te gebruiken.’

‘Misschien denken we te hiërarchisch na over wat kennis is, over wat waarheid of feit is. Die dingen zouden meer met elkaar in gesprek mogen gaan.’

Waar ligt dan de grens tussen literatuur en wetenschap? Of misschien beter: bestaat die grens wel?

Charlotte Van den Broeck: ‘Ik denk dat die veel meer fluïde is dan we geneigd zijn om te denken. Het doet me aan een prachtig verhaal denken. Ilja Prigozjin, de Belgisch-Russische fysicus die de chaostheorie bedacht heeft, was getrouwd met de Belgische dichteres Hélène Jofé, die voor het Franse avant-gardemagazine Tel Quel werkte. Zij hield bijeenkomsten bij hen thuis waarbij ze absurdistische creatietechnieken bespraken, waarbij heel veel geassocieerd werd. Prigozjin wou altijd bij die bijeenkomsten aanwezig zijn, maar dat mocht niet. Het verhaal gaat dan dat hij die associatieve, absurde gesprekken vanuit de aanpalende kamer afluisterde en er zo door geïnspireerd raakte om zijn chaostheorie te bedenken. Het is misschien mythevorming, maar het is wel een mooi verhaal.’

‘Mensen die beweren te weten wat de waarheid is, vind ik een beetje gevaarlijk.’

Is verbeelding niet een eigenschap van zowel een kunstenaar als van een wetenschapper?

Charlotte Van den Broeck: ‘Ja, absoluut. Maar het mag niet lijken alsof die dingen uit de verbeelding voortkomen, want dan zijn ze niet meer wetenschappelijk of worden ze niet meer als wetenschappelijk beschouwd.’

‘Een goed voorbeeld is professor Michael Archer, een wereldvermaarde paleontoloog en de enige expert in zijn vakgebied. Op archeologische sites vindt hij minuscule botresten waar hij dan Harry Potterachtige wezens bij verzint, met zilveren schubben en gevederde vleugels, die vele duizenden jaren geleden op het Australische continent geleefd zouden hebben. En hij verzint er ook namen voor. Hij denkt eigenlijk evengoed een soort fantasiewereld uit, waar hij niet in uitgedaagd wordt. Er is immers niemand die hem kan tegenspreken op dat vlak. Dus in hoeverre vertelt hij verhalen?’

‘Terwijl je iemand als Neil Waters (een Australiër die beweert dat de Tasmaanse tijger nog leeft en dat probeert te bewijzen met allerlei foto’s, red.) dan weer eerder in het gebied van de fictie zou plaatsen omdat wat hij ziet moeilijk te bewijzen is. Nochtans is zijn verhaal zo doorleefd dat het bijna niet anders kan dan dat het waar is binnen zijn eigen perspectief.’

‘Binnen die categorieën heb ik een beetje beweging willen brengen. Omdat ik precies in die vermenging van verhaal en wetenschap, van waarheid en fictie en speculatie, een mogelijkheid zie. Kunnen we die categorieën doen samenwerken? Kunnen we verhalen vertellen die iets kunnen bijdragen aan het nadenken over, in plaats van de wetenschap die bepaalde verhalen uitsluit? Of evengoed de kunst die bepaalde verhalen uitsluit.’

Fake news

Is het een zoektocht naar waarheid? En zo ja, wat is de waarheid dan?

Charlotte Van den Broeck: (glimlacht) ‘Op die vraag is onze westerse filosofische traditie geënt, dus daar kan ik niet zomaar op antwoorden. Het meest nederige dat je ermee kunt doen, is het niet weten. En proberen te bestaan in die onzekerheid en beweeglijk blijven. Mensen die beweren te weten wat de waarheid is, vind ik een beetje gevaarlijk.’

Omdat fake news dan al snel om de hoek komt loeren?

Charlotte Van den Broeck: ‘Inderdaad. Je zou op een bepaalde manier kunnen zeggen dat de Tasmaanse tijger is uitgestorven door fake news. Er gingen heel wat verzonnen verhalen de ronde over dat dier. Het zou een vampierachtig wezen geweest zijn dat schapen enkel doodde om hun bloed te drinken. Maar die verhalen hebben heel concrete gevolgen gehad, waardoor hij heel snel is uitgestorven.’

‘Vanuit literair perspectief vind ik het onderscheid tussen fictie en non-fictie totaal niet interessant. Ik snap dat je genres hebt, maar ik begrijp heel moeilijk hoe iets pure fictie kan zijn. Of hoe iets puur non-fictie kan zijn. Of wat objectiviteit of pure verbeelding zo interessant maakt. Ik denk dat je bijna niks kan vertellen dat niet fictief is. Als je iets over je leven wilt vertellen, wat dan autobiografisch en bijgevolg non-fictief zou genoemd kunnen worden, is je brein geneigd constant bezig te zijn met grip proberen krijgen op dingen die je meemaakt en die je leven uitbouwen. Je hebt dit meegemaakt, en toen gebeurde er dat, en daarom heb je zus gedaan. Je gaat dus een soort causale relaties aan, wat betekent dat je er een verhaal van maakt. Dat wil niet zeggen dat dat verhaal niet niet-feitelijk kan zijn, maar er is altijd een constructie in het vertellen, in het uitdrukken.’

De Italiaanse auteur Antonio Scurati heeft vijf vuistdikke romans over Mussolini en het fascisme geschreven. Fictie kan ook inzicht geven in de realiteit van het heden.

Charlotte Van den Broeck: ‘Zeker. Politieke ontwikkelingen zijn ook verhalen die ons worden verteld. Simpele of afgebakende verhalen, zoals dat van het fascisme, zijn heel verleidelijk. Ik snap heel goed waarom die werken. Ze geven voldoening, net als een sprookje. Dat heeft een begin, een midden en een einde, en er is een plot om te volgen. Het geeft een soort van houvast in een onoverzichtelijke wereld.’

Wetenschappers willen uitgestorven dieren door gentechnologie opnieuw tot leven wekken. U schrijft er kritisch over, maar een echte mening hebt u niet. Waarom neemt u geen standpunt in?

Charlotte Van den Broeck: ‘Bij het schrijven van dit boek wou ik een manier zoeken waarbij ik me als een soort actieve luisteraar kon opstellen. En uiteraard had ik meningen en gevoelens en overtuigingen bij de dingen die ik hoorde, maar dat was niet het doel van het verhaal. Bovendien denk ik dat er in actief luisteren ook een vorm van activisme schuilt. Meer dan in een standpunt.’

‘En die gentechnologie? Daar ben ik als mens heel cynisch en boos over. Het gaat immers niet over dieren weer tot leven wekken om ecosystemen te redden, of wat ze ook mogen beweren. Het gaat puur en alleen over technologie en geld. Waanzinnig veel geld.’

Niet vertelde verhalen

Een heel erg rake observering in Een vlam Tasmaanse tijgers komt van de erecurator van het Tasmanian Museum and Art Gallery in Hobart, Lutruwita/Tasmanië, dr. Kathryn Medlock: ‘Er was eens een dier, toen kwamen de Europeanen en raakten we het kwijt.’ De uitspraak gaat specifiek over de Tasmaanse tijger, maar je zou hem kunnen toepassen op de geschiedenis, het kolonialisme, de positie van de vrouw en hoe die uit de geschiedenis werd geschreven, en op oorspronkelijke volken.

‘Als verhalen kunnen verwoesten,’ schrijft Van den Broeck, ‘kunnen ze evengoed iets terugwinnen van wat verloren of beschadigd is.’ Verhalen bezitten het vermogen tot herstel.

Is het vermogen tot herstel de band tussen literatuur en wetenschap?

Charlotte Van den Broeck: ‘Ja, dat is weer zo’n ideologisch stukje, maar ik geloof er heel erg in. Wat Kathryn zegt, raakt ook weer aan dat sprookje met een begin, een midden en een einde. Het vat het simpel samen, maar het is ook onnoemelijk troosteloos en het wordt weinig hoopvol verteld.’

‘Door het opdiepen van de verhalen die niet aan de oppervlakte liggen, die niet in de archieven bewaard zijn gebleven, die moedwillig niet verteld zijn, zoals de verhalen van zo veel vrouwen maar ook van de oorspronkelijke bewoners van het eiland, kunnen we een eerste stap naar herstel zetten.’

‘Ik was heel erg gedesillusioneerd door de natuurhistorische musea waar ik gewerkt heb. In het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel hangt een statig portret van ene Morton Allport, een soort malafide koloniale makelaar die in 1871 en 1873 schedels en botten van Tasmaanse tijgers naar Europa stuurde, en dus ook naar Brussel. Achteraf bleek dat hij ook lichamelijke resten van Tasmaanse Aboriginals opstuurde. Een daarvan ligt nog steeds in het departement Archeologie.’

‘We zouden dat portret kunnen weghalen, maar zo gaan we onze eigen verantwoordelijkheid uit de weg. We kunnen er ook verhalen aan toevoegen en blijk geven van inzicht in iets dat we verkeerd gedaan hebben. Een context creëren waarin we de geschiedenis opnieuw vertellen op een manier die recht doet aan de eigen fouten, maar ook aan de fouten die veroorzaakt zijn door het koloniale verleden, bijvoorbeeld.’

‘Ik geloof dus heel erg in het toevoegen van verhalen als tegenbeweging voor het weglaten ervan, zoals vaak gebeurt bij minderheidsgroepen.’

Een vlam Tasmaanse tijgers, Charlotte Van den Broeck. Uitgegeven door Arbeiderspers, 2024. 270 blz.

Een vlam Tasmaanse tijgers, Charlotte Van den Broeck. Uitgegeven door Arbeiderspers, 2024. 270 blz. ISBN 978 90 295 4276 0

Dit interview werd uitgeschreven voor MO*157, het herfstnummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.

Het geld van de wereld en hoe we dat besteden

Ontdek hier de inhoud of bekijk hier alle magazines

Word proMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.