Sinjar, thuishaven van Jezidi's, blijft betwist gebied

Brenda Stoter Boscolo: ‘Het genocidetrauma van de Jezidi's verdwijnt niet vanzelf’

© Reuters / Rodi Said

Jezidi’s op de vlucht voor de terreur van IS in de Iraakse stad Sinjar in 2014

Zes jaar na de genocide die Islamitische Staat uitvoerde tegen de Jezidi’s in Irak is het voor de vele Jezidische vluchtelingen nog altijd onmogelijk om terug te keren naar hun thuis in Sinjar. De stad kwam deze week opnieuw onder zware Turkse bombardementen te liggen. MO* sprak met de Nederlandse journaliste Brenda Stoter Boscolo, die een boek schreef over de genocide, de Jezidi’s en eeuwen vervolging.

‘Operatie Arendsklauw is begonnen. Onze vliegtuigen vermorzelen de grotten van terroristen.’ De tweet van het Turkse ministerie van Defensie liet er geen twijfel over bestaan. Na de luchtaanvallen die Turkije sinds zondag 14 juni uitvoerde op bases van de PKK in Noord-Irak, zullen er nog volgen.
Opvallend was dat ook Sinjar, de thuishaven van de Jezidi’s, werd aangevallen. Wat heeft Turkije daar in godsnaam te zoeken? MO* vroeg het aan Brenda Stoter Boscolo, auteur van het boek Het vergeten volk, het verhaal van de Jezidi’s over de laatste genocide.

‘Jezidische mannen werden afgemaakt, vrouwen ontvoerd als seksslavinnen en kinderen ingezet als kindsoldaten en kanonnenvoer’

In 2013 trok de Nederlandse journaliste met een fotografe naar het noorden van Irak. Ze zou een reportage maken over de Jezidi’s, een gemeenschap ‘met een bijzonder verhaal’, waar ze voorheen nooit van had gehoord. Het was een jaar voor IS in Irak het kalifaat uitriep, een jaar voor de terreurgroep in augustus 2014 de berg Sinjar onder controle kreeg en de Jezidische gemeenschap uitmoordde.

IS pleegde een regelrechte genocide: Jezidische mannen werden koud afgemaakt, vrouwen werden ontvoerd als seksslavinnen voor IS-strijders en kinderen werden ingezet als kindsoldaten en kanonnenvoer van IS. Brenda Stoter Boscolo verzamelde vele getuigenissen en tekende op hoe de genocide het DNA van een ganse gemeenschap zwaar beschadigde.

Haar boek is nooit af, zegt Brenda Stoter Boscolo. ‘Het had nog eindeloos kunnen worden aangevuld.’ Het onderwerp over de genocide blijft tot vandaag actueel. Elke dag nog vallen slachtoffers. In stilte stijgt het aantal zelfdodingen onder Jezidi’s, bij gebrek aan hulp, erkenning van hun lijden, en een plek om tot rust te komen. Tot vandaag zouden nog 300.000 van de 400.000 Jezidi’s uit Sinjar in vluchtelingenkampen wonen, vooral in de Koerdische Autonome Regio in Irak. Terugkeer is allesbehalve evident.

Turkije bombardeerde recent PKK-doelwitten in het Qandilgebergte, maar ook in Sinjar. Wat hebben zowel Turkije als de PKK te zoeken in Sinjar?

Brenda Stoter Boscolo: Eigenlijk is het helemaal niet zo ingewikkeld. Toen IS in 2014 Sinjar onder controle kreeg, trokken PKK- en YPG-strijders naar de regio om een corridor voor de Jezidi’s te openen naar Syrië (de YPG of volksbeschermingseenheden zijn een Koerdische militie, met banden met de PKK, uit het Syrische Rojava, red.). De PKK vocht ook samen met andere partijen, Iraakse militairen, sjiitische volksmilities en de Peshmerga, tegen IS om de Jezidi’s te redden. Formeel vertrokken de strijders van de PKK en de YPG in 2018 uit Sinjar. Het is onduidelijk of ze echt allemaal vertrokken zijn. Maar wel duidelijk is dat er nu kleine Jezidische milities zijn die door de PKK en de YPG zijn getraind om zelf tegen IS te strijden. De Turkse luchtaanvallen zijn dus gericht op deze milities: de Sinjar Resistance Units.

‘De PKK zegt dat ze de Jezidi’s niet aan hun lot wil overlaten, maar het is wellicht ook een strategische militaire keuze’

Die Jezidische milities zijn onafhankelijk van de PKK maar Turkije beschouwt elke PKK-gelieerde groep als terroristen, die een bedreiging vormen voor Turkije. Van Noordoost-Turkije over Syrië of Irak wil Turkije alle elementen van de PKK uitschakelen. Turkije valt Sinjar wel vaker aan. Een van die aanvallen was gericht op Zaki Shingali, een bekende Jezidische PKK-leider. Hij werd uitgeschakeld op de dag dat Jezidi’s een herdenkingsdag hielden. Ze herdachten hoe IS de mannen van het dorp Kocho hadden uitgemoord. Dat was alweer een nieuwe mokerslag voor een toch al zwaar getroffen gemeenschap.

Maar om het even helder te krijgen: er zijn dus wel banden tussen de PKK en de Jezidische gemeenschap?

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Brenda Stoter Boscolo: Dat is echt te sterk uitgedrukt, ik zou het eerder dankbaarheid noemen. De Jezidi’s zullen niet snel vergeten hoe de PKK-milities hen geholpen hebben, hoe vrouwelijke strijdsters hen letterlijk van de berg droegen. De PKK sprong in waar de internationale gemeenschap in gebreke bleef. Er zijn, zoals gezegd, intussen ook Jezidische partijen en milities die getraind werden door de PKK.
Maar tegelijk vindt de Jezidische gemeenschap wel dat iedereen, inclusief de PKK, Sinjar moet verlaten. Het is net door die aanwezigheid van verschillende milities, dat Sinjar telkens opnieuw gebombardeerd.

Blijft de vraag waarom een buitenlandse mogendheid die aanvallen kan uitvoeren en de soevereiniteit van Irak schendt.

‘Turkije en Barzani hebben wellicht een soort verdrag om de PKK-troepen uit te schakelen’

Brenda Stoter Boscolo: De Iraakse regering in Bagdad heeft de aanvallen veroordeeld maar de regering van de Koerdische Autonome Regio in Irak bleef stil. Het is belangrijk om aan te stippen dat president Barzani van de Koerdische Autonome Regio (KAR) van Irak, leider is van de Koerdische Democratische Partij (KDP). Die partij heeft geen goede banden met de PKK maar heeft goede economische relaties met Ankara. Het is opvallend hoe de aanwezigheid van het Turkse leger en de inlichtingendiensten in Iraaks Koerdistan blijft groeien.

Augustus 2014, de genocide

Op 14 augustus 2014 kwam IS als een dief in de nacht naar Sinjar, toen de bewoners nog lagen te slapen. De peshmerga’s, de militairen van de Koerdische Autonome Regio, waren plots vertrokken, zodat IS amper op verzet stuitte. Wie was verantwoordelijk voor de veiligheid: Bagdad of Erbil?

Brenda Stoter Boscolo: Sinjar ligt in betwist gebied. Het wordt zowel door de regering in Bagdad als door de Koerdische regering in Erbil (hoofdstad van de Koerdische Autonome Regio, red.) geclaimd. Na de Amerikaanse invasie en na Saddams uitschakeling heeft de Koerdische Democratische Partij in 2005 het gebied de facto overgenomen. De controle, het veiligheidsapparaat en het bestuur waren sindsdien de facto in hun handen, ook al viel Sinjar officieel onder het bestuur van Bagdad. De peshmerga’s waren dus aanwezig in Sinjar.

‘Hebben de Peshmerga’s de Jezidi’s opgeofferd omdat er extra troepen naar het bedreigde Erbil werden opgeroepen?’

Het staat vast dat de Peshmerga’s inderdaad midden in de nacht vertrokken toen IS eraan kwam. Strategisch was hun positie goed: de Sinjarberg is redelijk hoog, dus ze hadden IS redelijk gemakkelijk kunnen vertragen, misschien zelfs kunnen tegenhouden. IS rukte op dat moment ook gevaarlijk snel op naar de Koerdische hoofdstad. Hebben de Peshmerga’s de Jezidi’s aan hun lot overgelaten omdat er extra troepen naar het bedreigde Erbil werden opgeroepen? Ik heb de vraag herhaaldelijk gesteld aan Koerdische autoriteiten, en hun antwoord was telkens dat het onmacht was.

Ontheemde Jezidi’s vertelden me vaak dat ze aan de vooravond naar Iraaks Koerdistan wilden vluchten. Toen ze dat bespraken met de Peshmerga’s kregen ze het advies om te blijven. Ze werden beschermd, klonk het. Maar ze zijn dus weggetrokken, en hebben niet één schot gelost of de Jezidi-leiders gewaarschuwd. Dat vind ik heel vreemd.

Toen de Jezidi’s wakker werden, stond IS letterlijk in hun achtertuin. Dat is iets wat ze nooit zullen vergeten.

(c) Chris van Houts

Vier eeuwen van vervolging

Je schrijft in je boek ook dat de Jezidi’s een geschiedenis van uitroeiing kennen. Hebben de Jezidi’s eigenlijk vrienden?

Brenda Stoter Boscolo: De Jezidi’s zeggen zelf dat ze 73 keer eerder het slachtoffer zijn geweest van ferman, een Ottomaanse term die verwijst naar strafexpedities en die vrij vertaald neerkomt op ‘genocide’. De meeste van die fermans werden in de voorbije vier eeuwen uitgevoerd door de Ottomanen, bedoeld om de Jezidi’s onder dwang tot de islam te bekeren.

Wat ook speelt is dat ze heen en weer worden getrokken tussen Arabieren en Koerden. Beide etnieën beweren dat de Jezidi’s bij hen horen. Onder het nationalisme van oud-dictator Saddam Hoessein moesten ze hun Jezidi-identiteit opgeven. En toen de Koerden na 2003 de controle over SInjar kregen, claimden de Koerden dat de Jezidi’s etnische Koerden zijn, omdat ze dezelfde taal spreken.

Maar eigenlijk zien de Jezidi’s zichzelf als authentieke etnie met een eigen religie. Bovendien hangt het gewoon af waar ze wonen. Jezidi’s die in de KAR wonen zullen zich eerder ook als Koerd beschouwen dan de Jezidi’s die in Sinjar wonen.

‘De Jezidi’s zeggen dat ze 73 keer het slachtoffer waren van fermans, een Ottomaanse term die neerkomt op “genocide” ’

IS noemde de Jezidi’s expliciet duivelaanbidders, heidenen. Op basis daarvan beweerde IS het recht te hebben om hen uit te moorden of hen tot slaaf te maken. Welke impact heeft die verkettering vandaag nog op de Jezidische gemeenschap?

Brenda Stoter Boscolo: Dat idee van de Jezidi’s als duivelaanbidders bestond dus al onder de Ottomanen die vonden dat de Jezidi’s van het pad afweken.

Ze werden ook voor IS al aangevallen door extremisten. Tijdens de Iraakse burgeroorlog in 2007 werden ze het slachtoffer van een enorme aanslag. Met achthonderd doden in hun gemeenschap was dit de grootste aanslag na 9/11. In de media kwam dit niet aan bod, sprak men van vier aanslagen in het Iraakse conflict. Maar de aanslagen waren heel gericht tegen de Jezidi’s, en ingegeven door sektarische en religieuze motieven.

Die sektarische spanningen waren veel minder aanwezig voor 2003, het jaar van de Amerikaanse invasie.

De terugkeer van IS

IS begint zich, na de luwte van 2017 en 2018, opnieuw te organiseren. Het aantal aanslagen in Irak stijgt, zeker in het noorden van het land. Is er dan nog een voedingsbodem voor IS?

Brenda Stoter Boscolo: Ik vind het lastig om daar iets over te zeggen. Het leidt al gauw tot stigmatisering van soennieten in Noord-Irak, die al zo geviseerd werden door de voorbije sjiitische regeringen in Bagdad.

Het is eigenlijk heel moeilijk om te zeggen hoe groot het draagvlak voor IS in Irak nog is. Dat is een groot taboe, want iedereen die als IS-aanhanger wordt beschouwd, wordt zonder pardon opgepakt en achter tralies gezet. Maar ik maak me wel zorgen, ook omwille van de extreme situatie in Noordoost-Syrië.

IS teert op chaos en slecht bestuur. En exact dat is wat we voortdurend zien in Syrië, maar ook in Irak. De politieke en economische situatie was al heel instabiel in Irak. Voor de coronacrisis was Irak al een bestuurlijke puinhoop, met diepgewortelde corruptie, grote werkloosheid onder de jongeren, aanhoudende protesten.

Is terugkeren een optie?

Willen de Jezidi’s in de Koerdische vluchtelingenkampen eigenlijk nog wel terugkeren naar Sinjar?

Brenda Stoter Boscolo: Veel ontheemde Jezidi’s zien Sinjar nu als een plek van bloedvergieten, de plek waar hun geliefden in massagraven zijn gesmeten. Tegelijk is Sinjar hun thuis, hun plek van toebehoren. In een documentaire van Nadia Murad (bekende Jezidische mensenrechtenactviste, red.) zegt Murat Ismaël, directeur van de Jezidische ngo Yazda, dat het Sinjar van vandaag niet de plek is waar mensen naar terug willen keren. Het straatbeeld zegt hij, is er een van vrouwen in het zwart, zonder mannen, omgeven door massagraven.

‘Het Sinjar van vandaag is niet de plek waarnaar mensen willen terugkeren’

Niet alleen het trauma zo nadrukkelijk aanwezig, de vraag is ook wat het betekent om terug te keren naar een plek van verraad. De Jezidi’s zijn verraden door hun buren. Samenleven met die soennitische stammen, zonder uitgekiende verzoeningsprogramma’s, is voor Jezidi’s zeer moeilijk.

En het is natuurlijk technisch ook geen sinecure om terug te keren.

Brenda Stoter Boscolo: Sinjar is in de eerste plaats nog altijd heel onveilig om terug te keren. Er zijn niet alleen de bombardementen, het gevaar van IS, Sinjar is ook ontoegankelijk gebied. Als journalist geraak je er niet in, en voor hulporganisaties is het ook knap lastig.

Er zijn ook nauwelijks heropbouwprogramma’s in die regio, net omdat het betwist gebied is. Bovendien verdwijnt een deel van het weinige geld voor heropbouw in de zakken van corrupte ambtenaren.

Ik herinner me een bezoek bij de directeur van een lokale stichting die heel veel in Sinjar schijnt te werken. Hij ontving me met trots in zijn riante woning met meerdere auto’s voor de deur, en vertelde me dat hij nog een ander huis had. Het bevestigde zo erg dat beeld dat over hulpverlening in Irak: een deel van het geld bereikt de bestemming niet en blijft kleven aan Iraakse tussenpersonen of projectcoördinatoren.

‘De Koerdische regering blokkeert sinds 2017 de wegen naar Sinjar’

Je moet ook weten dat de Koerdische regering de wegen naar Sinjar blokkeert. Nadat de Iraakse regering, na het onafhankelijkheidsreferendum in 2017, de KDP uit Sinjar verjaagde, sloot de Koerdische regering prompt de wegen af. Wie nu bijvoorbeeld van Duhok (stad in de KAR, red.) naar Sinjar wilde, moest een lange, moeilijke, onveilige omweg maken via Mosoel, met tientallen checkpoints. Vandaag is de situatie beter, de doorgang is gemakkelijker maar reizigers worden wel onderworpen aan extra procedures.

Mijn idee is dat de Koerdische regering niet wil dat de Jezidi’s terugkeren. Dat heeft een duidelijk politiek motief. Ze willen niet dat de Jezidi’s terugkeren zolang Sinjar, een gas- en olierijk gebied met een grote strategische waarde, niet wordt erkend als Koerdisch gebied.

Trauma’s verdwijnen niet vanzelf

De onmogelijkheid om terug te keren helpt traumaverwerking voor de Jezidi’s niet vooruit. Maar sowieso bestaat daar weinig aandacht voor, schreef je een tijdje terug in Trouw.

Brenda Stoter Boscolo: Ik vind het heel mooi dat er projecten zijn opgezet om de Jezidi’s te helpen, dat ze in het buitenland traumabehandeling krijgen. Alleen, het is niet genoeg. Er moet echt veel meer geld vrijkomen voor structurele slachtofferhulp in Irak. Posttraumatische stressstoornissen verdwijnen niet vanzelf, naarmate de tijd verstrijkt.

Het probleem verdwijnt ook niet omdat je het benoemt. Sterker nog, het wordt alleen maar erger. De Jezidi’s lijden ook aan een collectief trauma, het kruipt in het DNA van een gemeenschap en zal worden doorgegeven aan de volgende generaties.

‘De Jezidi’s lijden aan een collectief trauma dat zal worden doorgegeven aan de volgende generaties’

De Iraakse psychische en psychiatrische hulpverlening staat ook echt nog in de kinderschoenen. Ik kreeg verhalen van Jezidische ex-seksslavinnen die van een lokale “opgeleide” psycholoog het advies kregen om een ui op de rand van hun glas te leggen. Want “dan kwam hun eetlust op gang”. Ze moesten hun eetstoornis ook overwinnen “want hun man houdt van een voller lichaam”. Tja, als je het moet stellen met dat soort hulpverlening…

Hoe gemakkelijk verloopt de re-integratie in de gemeenschap van ex-seksslavinnen en ex-kindsoldaten van IS?

Brenda Stoter Boscolo: Jezidi’s hebben de stelregel dat je je nooit mag bekeren, zelfs niet onder dwang. Toen die vrouwen terugkeerden was er de discussie rond de vraag: ‘Wat gaan we met deze vrouwen doen?’ De hoogste religieuze leider van de Jezidi’s besliste toen om hen te accepteren, en riep de gemeenschap op om actief mee te werken.

De wil om die vrouwen en kinderen die ontvoerd zijn geweest in de gemeenschap op te vangen is dus groot. Op wie wel een groot stigma kleeft, zijn de vrouwen die kinderen hebben van IS-strijders. Vrouwen die een kind van een IS-strijder hebben, zijn niet welkom in de gemeenschap, tenzij ze het kind afstaan. Dat is heel zwaar. Dat stigma geldt iets minder in het buitenland, waar mensen zich kunnen losmaken van de tradities, maar het blijft een zware dobber. Opnieuw, daar zijn geld, politieke wil en stabiliteit voor nodig.

Het vergeten volk. Het verhaal van de Jezidi’s over de laatste genocide door Brenda Stoter Boscolo is uitgegeven door Arbeiderspers. 384 blzn. ISBN: 9789029526463

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.