Marguerite Barankitse: ‘Burundi is een schurkenstaat’

Barankitse, in Burundi ook wel La Maman Nationale genoemd, is een vrouw met groot moreel gezag. Ze kreeg begin dit jaar de eerste Aurora-prijs toegekend, goed voor 1 miljoen USD, omwille van haar humanitair werk in Burundi.

Ze kreeg nu ook de veel bescheidenere Belgische Jean Rey-prijs – genoemd naar een voormalige Belgisch voorzitter van de Europese Commissie – voor haar werk met wezen, jongeren en vluchtelingen uit Burundi. Terwijl woedt in haar vaderland de hel echter verder. Dat geweld laaide op nadat in 2015 de zittende president bekend maakte dat hij een derde mandaat wilde en ook kreeg, in strijd met zogenaamde akkoorden van Arusha, afgesloten na de burgeroorlog tussen hutu’s en tutsi’s.

Barankitse is hard voor het regime van Pierre Nkurunziza en schiet met scherp vanuit buurland Rwanda, waar ze momenteel verblijft.

Haar alarmistische tijdingen zijn weliswaar getemperd met een groot optimisme, maar worden niet altijd op handjesgeklap onthaald. MO* interviewde de prijswinnaar die handjes schudde met onder meer filmster George Clooney.

Hoe erg is de situatie momenteel in Burundi?

Marguerite Barankitse: De situatie in Burundi is dramatisch. Onze kinderen worden vermoord en verkracht. Voor het oog van iedereen worden ze verbrand met zuur. Meisjes worden verhandeld als koopwaar. Ze krijgen een medische check-up, een islamitische naam en worden dan uitgevoerd naar bevriende Golfstaten, zoals Oman of Saoedi-Arabië. In Burundi zijn de scholen dicht en de geneesmiddelen raken uitgeput. Vluchtelingen zijn uitgezwermd naar Oeganda, Tanzania, Rwanda, zelfs naar Mozambique.

‘Wanneer het uit de hand zal lopen, zoals destijds in Rwanda, zal men de Verenigde Naties met de vinger wijzen.’

Allemaal omdat president Nkurunziza wilde aanblijven?

Marguerite Barankitse: Nkurunziza heeft het land naar de afgrond geleid. We hebben een negatieve economische groei van -7 pct. Zelfs in de tien jaren van burgeroorlog die Burundi gekend heeft, zijn we nooit zo laag gevallen. Ik noem hem geen president meer. De jongste verkiezingen waren een maskerade en bovendien een grove schending van de akkoorden van Arusha. Iedereen heeft de president aangeraden om op te stappen, maar hij vertrekt niet. Integendeel. Nkurunziza weet zich uitverkoren door god. Eén man die zich laat bewaken door milities. Kinderen die op zijn foto kribbelen, worden gevangen genomen.

Kunnen onderhandelingen tot een oplossing leiden?

Marguerite Barankitse: Er is een inclusieve dialoog nodig, wil men tot een oplossing komen. In de praktijk schuift iedereen de zwarte piet door. De Verenigde Naties schuiven de taak door naar de Afrikaanse Unie, die dan weer de Oost-Afrikaanse Gemeenschap laat mediëren. Allemaal omdat de Afrikaanse staatshoofden anders moord en brand schreeuwen over onrechtmatige inmenging. Echter wanneer het helemaal uit de hand zal lopen, zoals destijds in Rwanda, zal men niettemin de Verenigde Naties met de vinger wijzen. Wanneer een staat zijn burgers niet meer kan of wil verdedigen, is het aan de VN om zijn responsibility to protect op te nemen.

Wat had de VN meer kunnen doen?

Marguerite Barankitse: Op zijn minst een humanitair cordon optrekken om de burgerbevolking te beschermen, maar daarvoor is het te laat. De grenzen van Burundi worden nu bewaakt door Imbonerakure (nvdr. de (vaak gewapende) partijjongeren van de regeringspartij CNDD-FDD). Iedereen steekt zijn kop in het zand.

Waarom bent u naar Rwanda gevlucht?

Marguerite Barankitse: Op 26 april 2015 is er een kind van 15 jaar neergeschoten vlakbij mijn deur. Er waren protesten bezig, maar die jongen had daar niets mee te maken. Ik heb een persconferentie belegd om dit aan te klagen en daarop is er een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen mij. Eén maand heb ik ondergedoken geleefd op de residentie van de Belgische ambassadeur en daarna ben ik naar Rwanda gevlucht. Ik ben van eender wat beticht. Van smaad aan de hoogste magistratuur en noem maar op.

Wat blijft over van uw werk als verzoener, begonnen tijdens de Burundese burgeroorlog?

Marguerite Barankitse: In oktober 1993 ben ik begonnen met wat later Maison Shalom zou gaan heten. Mijn betrachting was een nieuwe generatie te helpen grootbrengen die de cyclus van geweld zou doorbreken. Maison Shalom ving in al die jaren liefst 30.000 jongeren op - hutu’s, tutsi’s, twa, Congolezen, …- die later ook in hun verre families werden ondergebracht. Ik had een hospitaal met 260 personeelsleden; een verpleegschool met 240 studenten; een basisschool, productiecoöperatieven, een bank voor microfinanciering en zelfs een bibliotheek en een bioscoop. Want het is vooral onwetendheid die geweld in stand houdt. Dus werkte ik onder meer met straatkinderen, ex-kindsoldaten en slaagden wij erin om minderjarige jongeren uit de gevangenissen te weren. De regering sloot ze op. Wij kregen ze vrij. Weet je? 60 % van alle Burundezen is tussen 18 en 30 jaar oud. Mits goede omkadering, zijn zij de toekomst van de natie.

‘Het Internationaal Strafhof zou de president moeten vervolgen. Er zijn genoeg bewijzen.’

En is dat nu allemaal teniet gedaan?

Marguerite Barankitse: Alle rekeningen zijn geblokkeerd. Ons ziekenhuis, dat als enige in de omstreken een afdeling neonatologie had, is dicht. De spaarcenten van de aangesloten leden, zijn weg. Burundi is verworden tot een schurkenstaat. Het Internationaal Strafhof zou de president moeten vervolgen. Er zijn genoeg bewijzen.

U gaat door, zelfs in de vluchtelingenkampen over de grens, in buurland Rwanda.

Marguerite Barankitse: Niemand kan de liefde stoppen. Ik hou mij nu bezig met onder meer vorming van jongeren in Kigali. Ik sta er al lang niet meer alleen voor. 80 % van mijn collega’s zijn oudgedienden van Maison Shalom en hebben het werk nu in handen genomen. En met het prijzengeld dat ik kreeg (nvdr. Barankitse kreeg onlangs de eerste Aurora-prijs ter waarde van 1 miljoen USD), financieren we nieuwe projecten. We sturen 435 jongeren naar de universiteit in Rwanda; een tiental naar Frankrijk. We helpen kwetsbare vrouwen in de kampen. Waar een uitdaging is, volgt meestal een antwoord.

Wat vond u tot slot van het Belgische antwoord op Nkurunziza’s derde ambtstermijn?

Marguerite Barankitse: België was één van de eerste landen om protest te uiten tegen diens voornemen om een derde mandaat na te streven. Het heeft sancties uitgevaardigd die hun effect niet gemist hebben in Burundi. Het regime in Bujumbura zat daarmee echt in zijn maag. Ook al blijf ik optimistisch, toch vrees ik dat dit conflict wel ’s uitbreiding zou kunnen nemen. Als het tot een oorlog komt in het Grote Meren-gebied, is het misschien te laat zijn om nog in te grijpen.