Crisis in Venezuela: ‘Toen ik mijn ticket geannuleerd had, waren mensen opgelucht’

In een charmant jenevercafeetje in het Antwerpse ontmoet MO* de levenslustige Valentina Arce. Haar nieuwsgierigheid en avontuurlijke geest blijken al snel wanneer ze enthousiast een jeneversoort bestelt die ze nooit eerder proefde. Toch sluimert de ernst van de situatie in haar thuisland steeds op de achtergrond: ‘Ik wou teruggaan voor mijn studies, maar loop het risico het land niet meer uit te kunnen, en dan verlies ik én mijn studies, én België én mijn verblijf hier.’

Je zou normaal deze zomer naar Venezuela vertrekken. Waarom heb je besloten toch niet te gaan?

Valentina Arce: Het risico is te groot. Mijn familie kan me zelfs niet meer komen oppikken aan de luchthaven. Ik wil niet dat ze gevaar lopen en wil ze ook niet extra belasten door voor mij te moeten zorgen. Ze hebben al moeite genoeg om bijvoorbeeld voedsel te vinden.

Verder ben ik al achttien jaar niet meer in Venezuela geweest en ken ik er mijn weg niet: vanaf mijn veertiende heb ik in Mexico gewoond. Als daar plots iets raars gebeurde, kon ik dat makkelijk zien. Ik herkende er de lichaamstaal van mensen en bepaalde woorden trokken ook mijn aandacht: ik kon er het onzichtbare beter lezen. In Venezuela kan ik dat niet en dat maakt me bang. Het is voor mij een onbekend land geworden.

Humanitaire crisis voor rijk en arm

Waarom wilde je terug?

Valentina Arce: Om mijn reispaspoort te vernieuwen. Ik had het oorspronkelijk hier aangevraagd, maar die procedure kon vier maanden of langer in beslag nemen. Met dat paspoort zou ik een job in de Verenigde Staten kunnen doen waarmee ik op korte tijd genoeg geld verdien om mijn jaar aan de universiteit hier te betalen. Verder zijn mijn cijfers ook veel hoger als ik hier doorheen het jaar niet werk.

In Venezuela zelf kan ik zo’n reispaspoort krijgen binnen de 72 uur. Het was dus enerzijds een dringende en strategische zet, maar anderzijds heb ik ook mijn land en familie al achttien jaar niet meer gezien. Nu ga ik dus een ander plan moeten bedenken. Ik wou teruggaan voor mijn studies, maar loop het risico het land niet meer uit te kunnen, en dan verlies ik én mijn studies, én België én mijn verblijf hier.

Het was echt een heel stresserende periode en een emotionele rollercoaster, ook voor mijn familie en vriend. Veel mensen zeggen dan ‘het zijn maar opflakkeringen, het is niet zo erg als het klinkt’. Maar toch, toen ik tegen mensen zei dat ik mijn ticket geannuleerd had, waren ze allemaal opgelucht.

De toestand is hetzelfde voor een poetsvrouw uit een favela als voor een rijke vrouw in een mooi huis: ze hebben beiden honger. Het is echt een humanitaire crisis.

Ik ging ook voedsel en medicijnen meenemen voor mijn familie, want die zijn er daar niet. Ook wou ik zeep, toiletpapier, tandpasta en blikvoedsel meenemen. Er is daar echt niets, of je er nu het geld voor hebt of niet. En hierbij spreek ik niet enkel over de heel arme mensen: ook de middenklasse en zelfs de rijken ontsnappen er niet aan. De toestand is hetzelfde voor een poetsvrouw uit een favela als voor een rijke vrouw in een mooi huis: ze hebben beiden honger. Het is echt een humanitaire crisis.

Waarom ben je in de eerste plaats naar België gekomen?

Valentina Arce: Door toeval en mogelijkheid. In Venezuela liep ik mijn kleuterschool en lagere school in het Duits. Mijn vader ging ook naar een Duitse school in Bolivia en mijn moeder heeft haar hoger onderwijs gevolgd in Italië. Mijn oom is ook naar Europa verhuisd en heeft er nu een familie. Ik had dus veel Europese invloeden.

In Duitsland mocht ik niet studeren omdat het academische niveau van mijn Amerikaanse middelbare schoolopleiding niet goed genoeg was. In Mexico kon ik ook niet studeren en Latijns-Amerika was verder voor mij een afgesloten hoofdstuk. De Verenigde Staten waren geen optie wegens economische redenen. In Spanje kon ik wel studeren, maar dat leek me niet interessant omdat de cultuur te gelijkaardig was en omdat er een moeilijk ingangsexamen was.

Per toeval kwam ik dan een Belg tegen die me doorverwees naar de universiteit van Antwerpen. Ik ben het volgende jaar Nederlands beginnen studeren en negen maanden later ben ik gestart met de bachelor Communicatiewetenschappen.

Onderwijs is liefde

Welk boek of welke film van je land zou je mensen aanbevelen?
Een film die niet specifiek uit Venezuela komt, maar wel uit Latijns-Amerika is The Embrace of the Serpent. Er speelt een Belgische acteur in mee en de film is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De film toont de geestelijke dimensie van kolonisatie. Het is een liefdesverhaal dat draait om menselijkheid, of je nu uit Europa, Latijns-Amerika of de derde wereld komt.

Wat apprecieer je het meest aan de cultuur hier?

Valentina Arce: Hoewel ik geen grote fan ben van de Belgische keuken, kan ik witloof zeker appreciëren. Mijn vriend maakt ook ongelofelijk lekker stoofvlees. Natuurlijk ben ik ook al Belg genoeg om te verlangen naar mijn dosis frietjes (lacht). Toch denk ik dat Europa veel meer nieuwe en andere dingen moet introduceren in haar keuken en meer voordeel moet halen uit migratie.

Verder hou ik van de architectuur: ik vind het leuk om gewoon rond te lopen en mijn omgeving te bekijken. Ook hou ik van de veiligheid. Ik wandel hier soms om drie uur ’s nachts rond en er is niets aan de hand. Verder zijn de verzekering en de welvaartsstaat heel goed: het is een ideale combinatie tussen kapitalisme en socialisme.

Antwerpen heeft voor mij echt deuren geopend. Ik word wie ik ga zijn dankzij Vlaanderen en haar onderwijs voor iedereen. Het hoge academische niveau van Vlaanderen verrijkt me als persoon. Onderwijs voor iedereen: dat is voor mij liefde.

Het hoge academische niveau van Vlaanderen verrijkt me als persoon. Onderwijs voor iedereen: dat is voor mij liefde.

Ook hou ik van de culturele activiteiten. Er is muziek en cultuur aan verschillende prijzen die dus toegankelijk zijn voor iedereen. Muziek in de wijk is bijvoorbeeld echt een luxe.

Je kan hier ook veel geschiedenis terugvinden, zowel Vlaamse, Belgische als Europese geschiedenis, maar ook wereldgeschiedenis. Europa is de moeder van de westerse cultuur en beschaving. Ik ga graag aan de Schelde zitten of loop gewoon graag door de oude stad. Ik ben niet iemand die zulke dingen normaal begint te vinden en er dan niet meer van geniet. Ik blijf verwonderd.

Merk je een groot verschil op met je eigen cultuur?

Valentina Arce: Tijdens mijn eerste jaren aan de Universiteit Antwerpen, voelde ik me daar niet goed. Het cultuurverschil was gigantisch. Hoewel ik een lone wolf ben en niet constant behoefte heb aan vrienden, was de sfeer en omgeving daar heel vreemd. Ik vond het heel moeilijk om een praatje te maken met de persoon die naast me zat: die zei nooit veel terug. Er was veel afstand.

Toch besefte ik dat dit cultureel was en niet aan mij lag. Hoewel ik dit fenomeen gemerkt heb in Antwerpen, kan ik ook niet voor heel Vlaanderen spreken, want bijvoorbeeld in Brabant of Brussel zijn mensen al heel anders.

Waaraan ik me helemaal niet wil aanpassen

Omdat ik daarnaast ook moeite had met statistiek en economie, besloot ik om van universiteit te veranderen. Aan de VUB (Vrije Universiteit Brussel: nvdr) was de opleiding veel interessanter en waren er meer keuzemogelijkheden. Het cultuurverschil en de sociale omgeving in Brussel waren heel anders. Ik kwam terug van mijn eerste dag op school en zei tegen mijn vriend: ‘Mensen praten tegen mij in de les en kijken me in de ogen. Verder zeiden ze goedendag gewoon omdat ik daar was. Kan je dat geloven?’ We spraken met elkaar zoals gewone mensen en babbelden over proffen, het examen, de vragen, studiemethodes, samenvattingen, …

Dat is iets in de Belgische cultuur waaraan ik me helemaal niet wil aanpassen, die afstand tussen mensen. Iedereen leeft heel gesloten in zijn eigen wereldje. Ik denk hierbij wel dat het misschien over de arrogantie van Antwerpen specifiek gaat. Niemand kijkt je in de ogen, er is geen handdruk, geen kus. Toch blijf ik proberen. Ik blijf glimlachen naar de buurman op straat, al ga ik misschien nooit een glimlach terugkrijgen.

Ik blijf glimlachen naar de buurman op straat, al ga ik misschien nooit een glimlach terugkrijgen.

Ook is er een verschil in gedragscode tussen mannen en vrouwen. Belgische mannen hebben een heel ander idee van wat flirten is. Ik kan lachen en babbelen met een jongen, waarna hij denkt dat ik iets met hem wil. Natuurlijk kijk ik mensen in de ogen voor de menselijke connectie, dat is op zich niets raars. Ik verander soms echt mijn gedrag om geen verkeerde signalen te geven.

Toch is dit iets dat misschien niet enkel bij Belgische jongens voorkomt, want ik heb hetzelfde meegemaakt in Mexico. Op zich zou het dus een interessant experiment zijn om in Venezuela uit te proberen: gaan de jongens daar denken dat ik aan flirten ben of niet? (lacht)

De tijdsperceptie is ook heel verschillend. Mensen maken bijvoorbeeld afspraken met vrienden. Wat is dat nu? Ik vertel mensen gewoon dat ze maar moeten langskomen.

Toch zou ik graag ook op andere plekken van België wonen, zoals Brussel, Brabant of Wallonië, om een breder zicht te krijgen op de cultuurverschillen.

Categorieën zijn niet nodig

Welke nationaliteit overheerst bij jou?

Valentina Arce: Dat ik een moeilijke vraag. Tegenwoordig zeg ik dat ik Venezolaanse ben. Een vriend van me vertelde dat hij eigenschappen van die cultuur in mij kan herkennen. Toch denk ik dat categorieën soms helemaal niet nodig zijn; mensen kunnen niet zomaar onder één categorie vallen. We hebben veel identiteitslagen en nationaliteit is iets gefabriceerd door de natiestaat. Die heeft de grenzen getekend en het land en haar bevolking een naam gegeven. Nationaliteit wordt bevestigd door onderwijs en media, maar is op zich heel willekeurig.

Nationaliteit wordt bevestigd door onderwijs en media, maar is op zich heel willekeurig.

Wat mis je van Venezuela of Mexico als je in België bent?

Valentina Arce: Dat is moeilijk te zeggen, want ondertussen kan ik hier bijna alles vinden. Toch smaakt natuurlijk niets zo goed dan wanneer het door mijn grootmoeder wordt gemaakt. Ik mis catchapa, een dikke pannenkoek van mais met daarin gesmolten kaas. Wij Venezolanen zijn echt verzot op kaas.

Als je naar de toekomst kijkt: zou je ooit permanent naar Venezuela teruggaan om er te wonen?

Valentina Arce: Nee, ik ben een nomade en heb al in dat land gewoond. Ik wil iets nieuws. Ook België zal niet mijn laatste woonplaats zijn.