'EU-sancties Zimbabwe hebben hun doel gemist' (Morgan Tsvangirai)

Zaterdaginterview

Vorige maand heeft de Europese Unie de ban op rechtstreekse ontwikkelingshulp voor Zimbabwe ongedaan gemaakt. Twaalf jaar lang was er nog alleen Europees hulpgeld via ngo’s en multilaterale organisaties naar het zuidelijk Afrikaans land gevloeid.

MO* belde met Zimbabwaans oppositieleider en voormalig premier Morgan Tsvangirai en vroeg aan EU-topdiplomaat Koen Vervaeke of het jarenlange isolement van Zimbabwe iets uitgehaald heeft.

  • World Economic Forum (CC BY-NC-SA 2.0) MO* belde met Zimbabwaans oppositieleider en voormalig minister-president Morgan Tsvangirai. World Economic Forum (CC BY-NC-SA 2.0)

Vooral onder druk van oud-kolonisator Groot-Brittannië lag er op Europese betrekkingen met Zimbabwe jarenlang een smet. Eén van de redenen was Mugabe’s gewelddadige landhervorming, waarbij ook blanke boeren van hun grond verdreven werden en die in handen kwam van ex-veteranen in  Zimbabwe, niet zelden cronies van president Robert Mugabe.

De Belg Koen Vervaeke is als directeur bij de European External Action Service, Europa’s dienst voor Buitenlandse Zaken, onder meer bevoegd voor Zuidelijk Afrika en dus ook Zimbabwe. De normale ontwikkelingssamenwerking werd in 2002 geschorst, kort voor de verkiezingen in dat land. Sindsdien werd alleen nog via omwegen steun geleverd.

‘In feite is de EU altijd een belangrijke donor gebleven.’

Koen Vervaeke: Sinds 2002 is er 1,5 miljard euro ontwikkelingssteun naar Zimbabwe gegaan, afkomstig van de Europese instellingen en de afzonderlijke lidstaten. Dat geld ging niet naar de regering maar werd gekanaliseerd via ngo’s en multilaterale organisaties. Omdat we toch de noden van de bevolking wilden ledigen. In feite is de EU dus altijd een belangrijke donor gebleven. De laatste jaren hebben we een beleid gevoerd van graduele normalisatie. Sinds 1 november hebben we de normale ontwikkelingsrelatie hernomen. De EU heeft unaniem beslist de zogenaamde appropriate measures onder artikel 96 van de Overeenkomst van Cotonou op te heffen.

CC SDA

Koen Vervaeke, links vooraan

Koen Vervaeke: Dat wil zeggen dat we vanaf 2015 opnieuw starten met rechtstreekse ontwikkelingssteun aan Zimbabwe. Over een periode van vijf jaar zullen we 234 miljoen euro steun geven. We onderhandelen nu samen een indicatief meerjarenprogramma dat bepaalt hoe alle geld besteed zal worden. Het grote voordeel van die normalisering is dat we ook onze politieke dialoog terug kunnen uitdiepen. Dat geeft ons meer leverage om ook het beleid te bespreken en te beïnvloeden.

President Mugabe is intussen negentig jaar oud en gezien de interne strijd die momenteel woedt binnen de regerende Zanu-PF ziet het ernaar uit dat sterke man, Emmerson Mnangagwa (68), zich warm mag lopen om in 2018 de fakkel over te nemen als president van Zimbabwe. Europese sancties zijn er met andere woorden nooit in geslaagd Uncle Bob van de macht te verdrijven en zelfs niet voor echte democratisering te zorgen.

We vragen het aan Morgan Tsvangirai, die we opbellen in Zimbabwe.

Tsvangirai’s vijf jaar lange deelname aan Mugabe’s eenheidsregering, als premier with benefits, heeft hem veel krediet doen verliezen. In juli vorig jaar verloor hij smadelijk de algemene verkiezingen.

Tsvangirai was ooit de chouchou van het westen én het gezicht van Zimbabwe’s oppositie tegen de harde hand van Mugabe. Vandaag is zijn partij - de Movement for Democratic Change of MDC - mede door toedoen van Mugabe versplinterd en verdeeld. Hij wordt door (ex-)partijgenoten, waaronder Tendai Biti, verweten geen stap opzij te willen doen en zou een krachtdadige coalitie van oppositiepartijen in de weg staan, heet het.

Koen Vervaeke: De verkiezingen zijn vredevol verlopen, ook al hebben we vragen over de transparantie en de credibiliteit. Als je volledig geloofwaardige verkiezingen wil, zal Zimbabwe nog veel moeten hervormen. Maar het was een stap in de goede richting. We zullen sowieso nauwkeurig toekijken hoe de situatie in Zimbabwe evalueert. Zo vinden we bijvoorbeeld dat ordediensten als leger en politie onder democratische controle komen. Als de situatie dramatisch evolueert, zitten we opnieuw in artikel 96. Maar dat is natuurlijk niet onze intentie.

In februari dit jaar werden alvast sancties tegen tientallen toplui uit Zimbabwe geschorst. In een verklaring toen benadrukte Europa’s Hoge Vertegenwoordiger Catherine Ashton  dat de nog van kracht zijnde maatregelen ‘niet als schuldige kunnen aangewezen voor de ruimere socio-economische uitdagingen waar Zimbabwe voor staat’.

Koen Vervaeke:  Of sancties iets uithalen, is een terechte en moeilijk te beantwoorden vraag. Ze hebben zeker een duidelijk signaal gegeven dat het beleid moest veranderen. Wat we ook gemerkt hebben, is dat die sancties gebruikt werden door hardliners om hun beleid te bestendigen. De vijand zat buiten Zimbabwe, en was oorzaak van alle problemen. Het was heel moeilijk tegen dat discours in te gaan. Dat is ook één van de redenen waarom we dat beleid van graduele normalisatie hebben opgezet. Om dat te ontzenuwen.

Sommige sancties, zoals die tegen Zimbabwe Mining Development Corporation, hebben natuurlijk ook Europese lidstaten pijn gedaan. De Vlaamse diamantsector vreesde bijvoorbeeld voor (Aziatische) kapers op de kust, die zich minder gebonden voelden aan internationale regelgeving omtrent diamanthandel. De Belgische diamantairs waren dus wat blij toen in februari dit jaar alvast de sancties op diamant waren opgeheven en de Zimbabwaanse steentjes weer legaal uitgevoerd mochten worden.

Koen Vervaeke: Zolang ZMDC op de lijst stond, heeft het alternatieve kanalen gebruikt om de diamanten aan de man te brengen. Nadeel was dat het natuurlijk een slechtere prijs kreeg dan voordien. Europa is de belangrijkste donor en is Zimbabwe’s derde handelspartner. Zimbabwe is ook één van de eerste die een EPA heeft ondertekend, dus heeft tarief- en quotavrije toegang tot Europa. Alle 28 lidstaten zijn voor normalisering, daar is geen discussie over, maar er zijn er altijd die terughoudender zijn en dat is heus niet alleen de UK.

Sinds kort komen er verrassend positieve geluiden over Zimbabwe’s gewraakte landhervorming. Vooral Ian Scoones maakt al enkele jaren gewag van studies die aantonen dat de uitgfite van grond aan small scale farmers in Zimbabwe meer lokale werkgelegenheid creëert dan bijvoorbeeld het aanslepende willing-buyer willing seller-programma van buurland Zuid-Afrika. Vervaeke vertelt ons echter dat het Internationaal Muntfonds onderhandelt met Zimbabwe over een nieuwe lening. Het eisenpakket van het IMF promoot volgens Vervaeke liberalisering en grootschaligere landbouw.

CC Aristocrats-hat

Was Mugabe’s landhervorming dan toch goed voor iets?

‘Zimbabwe was ooit de graanschuur van Afrika. Het land moet opnieuw aansluiting krijgen bij de global value chains.’

Koen Vervaeke: Zimbabwe was ooit de graanschuur van Afrika. Het land moet opnieuw aansluiting krijgen bij de global value chains, als exporteur van landbouwproducten. Wij vinden het net zoals het Monetair Fonds belangrijk dat buitenlandse en binnenlandse investeerders niet onderhevig zijn aan willekeur. De zogenaamde indigenisation-policy in landbouw en andere sectoren, moet gebeuren op een objectieve manier die rechtszekerheid biedt. Want indien Zimbabwe er ooit bovenop wil geraken, moet het buitenlandse investeringen aantrekken.

Vooralsnog is het afwachten hoe de politieke situatie evolueert. Het wapenembargo blijft alvast van kracht, zegt Vervaeke, net als sancties tegen Zimbabwe Defence Industries en een reisverbod en asset freeze in het geval van president Mugabe en diens vrouw Grace. ‘Geen shopping dus in Europa’, schampert hij en dan plots ernstig. ‘We willen vooral het signaal geven wij Mugabe en Grace verantwoordelijk houden voor het gevoerde beleid in Zimbabwe.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.