Inheemse beweging in Ecuador likt zijn wonden

Manari is een ongewone verschijning. Hij lijkt wel een bronzen beeld, niet alleen door zijn huidskleur maar ook door de sereniteit die hij uitstraalt en door zijn onwrikbaarheid, een man die je niet makkelijk van zijn voetstuk haalt.

Ik ontmoet Manari op de zevende verdieping van een ultramodern flatgebouw in het noorden van Quito. Hier is het consultancy bureau Terra Mater gevestigd. Zowel consultancy bureau als Terra Mater zijn een dekmantel.

In werkelijkheid is deze organisatie de doorstart van de NGO Pachamama die vorig jaar door het beruchte decreet 16 de boeken moest sluiten. Pachamama werkte vooral met inheemse gemeenschappen in het Amazonewoud.

De Conaie heeft toch zijn invloed kunnen laten gelden bij de start van deze burgerrevolutie, niet?

‘We hebben de erkenning verkregen van het inheemse recht, in overeenstemming met onze cultuur, maar uiteraard telkens met respect voor de mensenrechten.’

Manari Kaji: Het leek veelbelovend voor de inheemsen. De Conaie heeft van in het begin actief deelgenomen aan het vernieuwingsproces, onder meer door onze inbreng in de grondwetgevende vergadering. Een van de belangrijke punten voor ons voor de nieuwe grondwet was om het begrip “rechtsstaat” te vervangen door “rechtenstaat”. Een rechtsstaat is een staat die rechten erkent aan een Ecuadoraans burger vanuit een visie waarin iedereen moet passen in één en hetzelfde concept. Wanneer je spreekt over “rechten” heb je oog voor de verscheidenheid van de diverse nationaliteiten.

Een ander concept is het begrip van interculturaliteit en het bouwen aan een plurinationale staat. Dat die concepten opgenomen zijn in de grondwet betekent heel veel voor ons. Wanneer je Ecuador een plurinationale staat noemt, impliceert dat de erkenning van de 14 verschillende nationaliteiten in het land.

De grondwet erkent het bestaan van al deze culturen, het erkent ook de interculturele relatie tussen de talen Quichua en Shuar. Dat zijn best grote stappen. Het impliceert onder meer dat er nu ook in die talen kan gestudeerd worden aan de publieke universiteiten, al is dat nu nog niet het geval.

In die grondwet wordt in artikel 27 ook gesproken over 21 collectieve rechten, over de verdediging van het territorium en over de versterking van tweetalig onderwijs voor elk van de nationaliteiten. We hebben de erkenning verkregen van het inheemse recht, in overeenstemming met onze cultuur, maar uiteraard telkens met respect voor de mensenrechten. In de grondwet is de erkenning van de rechten van de natuur opgenomen, wat voor ons een heel belangrijke dimensie is.

Er wordt ook gesproken over de politiek van het goede leven en het ontwikkelen van een beleid in lijn met dit concept. Menselijke ontwikkeling kan in onze visie niet los staan van de rechten van de natuur. De geesten die in de natuur leven, moeten ook hun plaats krijgen en gerespecteerd worden en die ontwikkeling moet rekening houden met het functioneren van de ecosystemen.

Betekent dit dat er bij de start een vertrouwensrelatie was tussen Rafael Correa en de Conaie?

Manari Kaji: Het leek wel zo. Ook wat wij naar voor geschoven hebben als onze eisen in de internationale politiek, werd opgevolgd. Wij vroegen dat de licentie aan de VS voor het gebruik van de militaire basis van Manta zou opgeschort worden, en die is effectief niet verlengd.Wij waren tegen een Vrijhandelsverdrag met de VS en wilden geen interferentie in Ecuador van het Plan Colombia. Dat waren onze drie thema’s. Het is een heel intelligente zet geweest van de regering om die drie thema’s op te nemen. Maar achteraf hebben we gezien dat het een tactiek was: om de inheemse beweging in verwarring te brengen, pikt Rafael Correa onze ideeën op en zegt dan dat dit zijn ideeën zijn en vervolgens geeft hij die een andere inhoud.

‘Om de inheemse beweging in verwarring te brengen, pikt Rafael Correa onze ideeën op en zegt dan dat dit zijn ideeën zijn en vervolgens geeft hij die een andere inhoud.’

Die manier van doen zorgt voor veel verwarring binnen onze organisatie. We zagen ineens onze eisen ingewilligd. We wisten niet goed meer hoe we ons als organisatie moesten positioneren ten aanzien van de regering. Het gevolg was dat we verzwakt en verdeeld geraakten. Er ontstonden twee strekkingen. Sommigen in het bestuur van de Conaie beschuldigden ons ervan dat wij, de leiders van de Conaie, ’s nachts afspraken maakten met Rafael Correa om die naar ons te doen luisteren, wat uiteraard niet klopte. Anderen vonden dan weer dat het project de goede kant op ging omdat de regering tegemoet gekomen was aan onze eisen. We hebben uiteraard gewaardeerd dat de regering op een aantal vlakken aan onze eisen is tegemoet gekomen, maar we hebben ons politiek project wel geherformuleerd en bekijken nu hoe het voort moet op de lange termijn, wij kijken naar waar we over 25 jaar willen staan.

In Ecuador en Bolivia zijn nu linkse regeringen aan de macht. Betekenen die voor de inheemsen een stap vooruit?

Manari Kaji: Rafael Correa legt overal wegen aan en zegt dat dit voor “het goede leven is”. Vaak gaat het om projecten die de ecosystemen geweld aandoen. Wij zien niet hoe dit de natuur ten goede kan komen. Wij hebben een evaluatie gedaan van de politiek van de regio, niet alleen in Ecuador maar ook in Bolivia, Venezuela en Centraal-Amerika. Het afgelopen decennium is er veel veranderd in de regio. Er is bijvoorbeeld de Unie van Zuid-Amerikaanse landen opgericht. Dat is een idee die wij ook altijd naar voor geschoven hebben maar die nu totaal buiten ons om wordt uitgewerkt. Er is een bank opgericht; er worden projecten gepland en uitgevoerd, maar heel vaak gaan die gepaard met vernieling van het woud, wij hadden daar een heel andere visie over.

Vroeger had je drie politieke machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke). Nu heb je er vijf, namelijk burgerparticipatie en electorale macht is er bij gekomen. Die burgerparticipatie is ook een idee van ons. Wat wij voor ogen hadden is dat wanneer iemand van de inheemsen zou kunnen deelnemen aan de macht, dan zou men van daaruit de macht kunnen controleren. Er is wel een controle-instantie van de staat maar de mensen die daar werken zouden los moeten staan van de regering, zodat ze bijvoorbeeld contracten met investeerders kunnen controleren om corruptie te vermijden. Maar momenteel wordt dit allemaal door partij de gecoördineerd. Vier medestanders van Pachacutic, de partij waar de Conaie aan verbonden is, zitten in het parlement, maar van de 136 leden in het parlement zijn er 100 die tot Alianza País, de partij van de regering, behoren, de 4 van Pachacutic kunnen geen echte impact realiseren. De Conaie is aan een evaluatieproces bezig. Wat leren jullie daaruit? We moeten onze strategie grondig bijstellen. Bijvoorbeeld onze prefecten in de provincies krijgen niet echt impact op de lokale politiek omdat het systeem dat niet toelaat. We moeten dat herzien.

‘We worden onder de voet gelopen door petroleumbedrijven die contracten afsluiten met de regering.’

Er zijn ook heel heel concrete agendapunten. Zo willen wij in ons territorium geen petroleumontginning toelaten. We worden onder de voet gelopen door petroleumbedrijven die contracten afsluiten met de regering. Maar wij worden niet geraadpleegd. Het woud waar wij wonen, dat is ons huis. Het is zoals binnenvallen in iemand zijn huis. We worden nu vervolgd voor “sabotage” omdat we ons verzetten tegen de komst van die bedrijven.

Een ander zwak punt voor ons is onze economische afhankelijkheid. De regering is een aanval begonnen op NGO’s, en wij waren daarvan afhankelijk voor financiële steun. Tal van NGO’s trekken zich terug of hebben de deuren moeten sluiten, zoals Pachamama.

Ook internationale NGO’s trekken zich terug. Wij hingen af van die internationale steun en dat verzwakt ons ook. Hoewel onze basis vandaag sterker staat dan die van Alianza País, die met betaalde functionarissen werkt. Onze basis bestaat uit gemotiveerde mensen maar politiek hebben we zware klappen gekregen. De regering heeft ons echt als uitschot behandeld, ons uitgemaakt. Alles heeft hij gedaan om ons in een kwaad daglicht te stellen.

Correa noemt de inheemse beweging “infantiel” en erger.

Manari Kaji: Ik zou willen zeggen aan de mensen die dit interview gaan lezen: wij zijn niet tegen ontwikkeling, hoe zeer de regering dat ook beweert. Maar voor ons moet die ontwikkeling stroken met de rechten van de natuur. Wij hebben een eigen visie op politiek in onze territoria, een eigen visie op rechtspraak, op economie, op kennis en geneeskunde. Vijfhonderd jaar geleden heeft men met dit systeem gebroken, maar wij niet. In onze gemeenschap, waar we met 534 mensen leven, geldt nog steeds die traditionele visie. Wij zijn erkend als internationaal erfgoed. Dromen en de wereld van de geesten spelen in onze cultuur een belangrijke rol. Maar dat is iets totaal anders dan de Universiteit voor inheemse kennis Ikian die de president gaat oprichten en waar men alle traditionele kennis wil opslaan en patenteren.

‘Wij kunnen vanuit onze cultuur elementen aanreiken om de moderne wereld te genezen van een aantal kwalen.’

Wij zijn er van overtuigd dat wij ook elementen kunnen aanreiken om de moderne wereld te genezen van een aantal kwalen. Wij nodigen mensen uit om kennis te komen maken met de Zápara- cultuur van onze gemeenschap. We hebben een uitwisselingsproject opgezet opdat mensen zo’n inleefervaring zouden kunnen komen opdoen. Vragen jullie aan de staat meer autonomie? In werkelijkheid leven we al vanuit dit principe van autonomie. We verdedigen ons territorium. Wij betalen geen belastingen maar we vragen ook geen dienstverlening aan de staat. Wij willen een onderwijssysteem dat voor de helft is samengesteld uit traditionele kennis en voor de helft uit moderne kennis. Wij willen intercultureel zijn, wij zijn echt geïnteresseerd in de cultuur van buitenaf.

Misschien zijn wij meer intercultureel dan de mensen die in de steden leven want wij kunnen best leven in de steden. Maar als iemand van de stad naar het woud komt, zal die het niet makkelijk langer dan een week volhouden. Wij zien ook dat onze cultuur verandert, zaken die van geen enkel nut meer zijn moeten we achterwege laten. Dat is een dynamisch proces.