‘De schimmige wereld van de wapenhandel ondergraaft onze veiligheid én onze democratie’

Interview

zaterdaginterview

‘De schimmige wereld van de wapenhandel ondergraaft onze veiligheid én onze democratie’

‘De schimmige wereld van de wapenhandel ondergraaft onze veiligheid én onze democratie’
‘De schimmige wereld van de wapenhandel ondergraaft onze veiligheid én onze democratie’

MO* had een gesprek met Andrew Feinstein en Johan Grimonprez, strijders tegen de (Amerikaanse en Britse) wapenindustrie, een sector die onze democratie ondermijnt, in de woorden van Feinstein. Is het een gelijke strijd of vechten beide heren een lost battle? En wat is hun tactiek?

De Belg Johan Grimonprez heeft op het Filmfestival in Gent zijn jongste documentaire voorgesteld, gebaseerd op het gelijknamige ‘The Shadow World: Inside the Global Arms Trade’, een vuistdik boek tjokvol harde feiten over onder meer de Amerikaanse en Britse wapenindustrie.

Het naslagwerk van de Zuid-Afrikaan Andrew Feinstein is het resultaat van zestien jaar research en zoomt in op de wereldwijde wapenhandel, corruptie en de schier eindeloze war on terror: een goudmijn voor de Amerikaanse en Britse defensiebedrijven.

Kop van jut zijn inderdaad ‘s werelds grootste wapenproducenten, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, waar Tony Blair ooit een corruptieonderzoek tegen BAE (British Aerospace) liet stilleggen. Zelfs de zoon van Margaret Thatcher was daarbij betrokken, net als Blair zelf. Een wapenverkoper vergelijkt voor de camera zonder schroom ‘s werelds politici met prostituees, gemakkelijk te paaien met smeergeld om alweer een grote wapendeal door te douwen.

‘Ze zijn alleen veel duurder’, zegt Riccardo Privitera waarna hij een sigaret opsteekt en met een semi-automatische STEYR 9MM zwaait. ‘Of het bezit hiervan, legaal is? Ik denk het wel. Zolang je dat ding binnen houdt.’

MO* had een gesprek met Andrew Feinstein en Johan Grimonprez, strijders tegen een industrie die ironisch genoeg onze veiligheid én onze democratie ondermijnt, aldus Feinstein. Is het een gelijke strijd of vechten beide heren een lost battle? En wat is hun tactiek?

Andrew Feinstein: Zestien jaar werk ik op dit thema en al die tijd heb ik geen enkele wapendeal onder ogen gekregen die niet op één of andere manier illegaal was. Daarom spreek ik over de schaduwwereld. Politici en wapenproducenten willen ons graag laten geloven dat er een formele legale handel is in wapens en een illegale, zwarte markt. De realiteit is echter dat de handel het midden houdt tussen beide. Bovendien gebruiken regeringen en bedrijven heel vaak dezelfde mensen die actief zijn in de zwarte, illegale markt, als tussenpersonen of dealers bij de zogenaamd legale, formele wapenhandel.

De wapenhandel ondergraaft onze eigen democratie, want wapenexporterende landen treden hun eigen regels en internationale verdragen met voeten

De wapenhandel ondergraaft bovendien onze eigen democratie, onze rule of law, want om de handel draaiende te houden, treden de wapenexporterende landen hun eigen regels en internationale verdragen en afspraken met voeten.

In het Verenigd Koninkrijk komt er in januari een zaak voor waarbij een campagnegroep het voor mekaar kreeg om het Hoog Gerechtshof te laten beslissen of de Britse wapenexporten naar Saoedi Arabië al dan niet indruisen tegen de Britse wetten. En nu reeds heeft de bevoegde minister laten weten: ‘Als wij deze zaak verliezen, dan veranderen we gewoon de wet’.

Heel veel belastingsgeld gaat naar een industrie die in “onze naam” materiaal levert om mensen te bombarderen in het Midden Oosten en elders ter wereld. Ik vind dat we ons moeten afvragen of we echt willen dat ons belastinggeld hiervoor gebruikt moet worden en ook actie voeren. In het Verenigd Koninkrijk gaan we onze film vertonen op universiteitscampussen, kerken, moskeeën, synagogen. Hij zal daar zeker emotionele reacties teweegbrengen, veel heftiger dan na de publicatie van mijn boek, maar zonder dat naslagwerk hadden we nooit zo’n stevige, feitelijke basis gehad bij het maken van deze film.

© Ruth Govaerts

© Ruth Govaerts

Waarom belangt dit onze lezers aan?

Andrew Feinstein: Belgen en iedereen in het Noorden zouden zich betrokken moeten voelen. Want het zijn “onze” wapens, waarop “onze” politici en “onze” bedrijven dik verdienen, die zoveel ellende veroorzaken overal ter wereld.

België heeft bijvoorbeeld componenten geleverd voor de Taiphoon straaljagers, die de Saoedi’s nu gebruiken om Yemen te bombarderen. Sinds maart vorig jaar zijn hierbij ongeveer 10.000 doden gevallen, van wie - en dat is een conservatieve schatting - zo’n 4.000 onschuldige burgers. Die worden omschreven als collateral damage, maar dat houdt natuurlijk geen steek.

In werkelijkheid vallen er bij elk conflict evenveel onschuldige burgers als soldaten. Dat was vroeger zo en dat zal altijd zo blijven, of je nu drones of robots gebruikt of wat dan ook. Drones was de nieuwe technologie die zogezegd collateral damage moest inperken. Eigenlijk hebben ze net het tegenovergestelde bereikt.

Het enige wat drones doen, is ervoor zorgen dat de persoon die de trekker overhaalt, ver weg staat van de gevolgen van zijn acties. Fysiek voor alle duidelijkheid, want het is bewezen dat de operatoren wel degelijk lijden aan grote trauma’s omwille van hun daden.

Uw strijd begon toen u nog bij het ANC zat, de partij die na de Apartheid één van de meest schimmige wapendeals ooit heeft gesloten.

Andrew Feinstein: Toen ik op dit thema begon te werken, waren we 4 jaar ver in het nieuwe Zuid-Afrika onder Nelson Mandela. Onder zijn presidentschap, heeft vice-president Thabo Mbeki beslist om 10 miljard dollar te spenderen aan wapentuig. Mbeki zat de commissie voor die hierover ging: wat te kopen, van wie, enzovoort.

Er is ongeveer 300 miljoen dollar smeergeld betaald, daarmee hadden we 2 miljoen huizen kunnen bouwen

Er is ongeveer 300 miljoen dollar smeergeld betaald, onder meer aan mijn eigen partij, het ANC. We hadden helemaal geen externe vijanden en we hadden die wapens niet nodig. In plaats daarvan hadden we 2 miljoen huizen kunnen bouwen met het geld van de wapendeal, duizenden scholen kunnen bouwen en tien jaar lang leerkrachten een goed salaris betalen, in een land met 30 pct werkloosheid.

We hadden 100.000 laaggeschoolde jobs kunnen creëren, elk jaar gedurende tien jaar. De sociaaleconomische kosten van deze deal waren met andere woorden heel verregaand. Naar mijn aanvoelen, heeft Mandela zich nooit ingelaten met deze affaire.

Jacob Zuma, daarentegen, kreeg 783 aanklachten aan zijn broek voor fraude, afpersing en corruptie in het kader van deze wapendeal. Drie weken voor hij de nieuwe president van Zuid-Afrika werd, werd de zaak gesloten. Mokotedi Mpshe, de man die de aanklachten liet vallen, werd na Zuma’s verkiezing aangesteld als rechter in een Hoog Gerechtshof.

© Ruth Govaerts

© Ruth Govaerts

U en Johan Grimonprez gewagen van een systeem, een sjabloon, de grammatica van de wapenhandel. Is overal dezelfde logica in het spel dan?

Andrew Feinstein: Er is een systeem dat misschien nog meer in de UK, met Tony Blair als de meest fervente voorstander, tot uiting is gekomen. Wapenproducenten, regeringen en individuele politici werken nauw samen en sluiten massieve wapendeals, met gebruik van smeergeld dat meestal aan een select clubje ten goede komt. Die wereldhandel in wapens moet zogezegd onze nationale veiligheid en defensie ten goede komen, maar bereikt net het omgekeerde.

De VS spendeert letterlijk biljoenen aan wapens en het gros van die investeringen ondermijnt eigenlijk de nationale veiligheid van Amerika. Mijn boek staat vol voorbeelden van transfers naar bedrijven zoals Lockheed Martin, die niet de kwaliteit afleveren die ze beloofd hebben, noch veiligheid en defensie vergroten, maar intussen zelf wel schatrijk zijn geworden. Dergelijk bedrijven zouden waarschijnlijk allang uit de markt liggen, waren ze niet massaal gesubsidieerd door overheden zoals de Amerikaanse regering.

Waarom heeft u in de film niets gezegd over China, Rusland of over België, dat toch ook dure straaljagers wil kopen?

Johan Grimonprez: Een film van 90 minuten is anders dan een dik boek met 100 pagina’s voetnoten. Je moet keuzes maken en inzoomen. Ik wilde een verhaallijn creëren, in drie luiken: de business of war, selling war en instigating war.

De defensiebedrijven hebben een groot aandeel in de agenda die wordt gezet voor de buitenlandse politiek. Vaak leveren zij aan alle strijdende partijen, want het is ze louter om winst te doen. Amerika produceert elk jaar minimum één derde tot zelfs de helft van alle wapens die wereldwijd gemaakt worden. De VS en de UK zijn de grootste en op één na grootste wapenproducenten ter wereld.

Het feit dat er zakenlui uit de wapenhandel pendelen tussen politiek en industrie, heeft verregaande gevolgen op hoe vandaag wordt omgegaan wordt met conflicten

Het feit dat er zakenlui uit de wapenhandel pendelen tussen politiek en industrie, heeft verregaande gevolgen op hoe vandaag wordt omgegaan wordt met conflicten, zoals in Oekraïne of Jemen. Die draaideurpolitiek voedt de oorlog wereldwijd. In Washington zijn er voor elk congreslid minstens drie lobbyisten. Zij schrijven de wetgeving. Zij beslissen welk wapenproject het haalt in het Amerikaans congres. En zij zetten aan tot oorlog.

Om dat systeem helder te brengen in de film hebben we keuzes moeten maken. We hadden de NAVO meer kunnen belichten, ja. En dan zou je zien hoe mensen zoals Bruce Jackson, die in de board of directors zat van Lockheed Martin, een enorme impact heeft op het beleid van de NAVO.

Evengoed hadden we kunnen vertellen over Barroso, die de schimmige verkoop van enkele onderzeeërs heeft gefaciliteerd tussen een Duits bedrijf, de Duitse regering en de Portugese overheid. Andrew heeft in zijn boek de bewijzen aangeleverd, zwart op wit, die tonen dat politici en de partij van Barroso zelf, betaald zijn voor deze deals.

En wat te denken van de F35’s die ons land misschien zal aankopen?

Johan Grimonprez: Ik had inderdaad ook België kunnen belichten, dat voor 5 miljard straaljagers wil kopen bij Lockheed Martin. Om Pierre Sprey, co-designer van de F 16 te citeren uit de film: ‘De F35 is de grootste brol ooit gemaakt door een bedrijf dat specialiseert in brol’. Hoe komt dat?

Om in de VS een groot defensieproject erdoor te krijgen, trachten lobbyisten zoveel mogelijk congresleden aan boord te krijgen door campagnes te steunen of lekkers te beloven aan hun respectievelijke kiesdistrict. Er wordt zoals dat heet varkensvlees toegevoegd aan het wettelijk kader. Zo zijn de onderdelen voor de F35 geproduceerd in tal van verschillende Amerikaanse staten. Met als gevolg dat het geassembleerde vliegtuig je reinste brol is.

De F35 is de mist in gegaan tijdens zijn eerste veertien testvluchten. Toen het in Europa gelanceerd ging worden tijdens een vliegshow, is het tuig in brand gevlogen.

De F35 is de mist in gegaan tijdens zijn eerste veertien testvluchten. Toen het in Europa gelanceerd ging worden tijdens een vliegshow, is het tuig in brand gevlogen bij vertrek op de Amerikaanse luchtmachtbasis. Het kon dus niet eens onthuld worden in Europa. De Chinezen hebben een gelijkaardig vliegtuig, maar omdat het hunne niet verticaal kan opstijgen, vliegt het een pak sneller en kan het meer munitie vervoeren. Ik vraag mij echt af waarom België per se zo’n vliegtuig wil!

Het argument dat hiermee jobs worden gecreëerd, gaat niet op. Een investering die één job oplevert in de defensie-industrie, zou in andere sector liefst zeven keer meer jobs creëren. Onze positie binnen de NAVO zal zeker meespelen, maar dat kan niet de enige reden zijn. Een wapenverkoper in de film vergelijkt politici met prostituees. Alleen zijn die laatste een pak duurder, aldus de man. Dat vat het zo ongeveer wel samen, niet?

In de film citeert een personage Augustinus die ooit zei dat Hoop twee mooie dochters heeft: woede en moed. Men zou moedeloos worden als men ziet hoeveel macht de wapenlobby heeft…

Johan Grimonprez: Het boek en zeker deze film maakt mensen boos, en dat hoort zo. Alleen hopen we dat het daarbij niet blijft. En heb ik ook hoop proberen brengen in de donkere hoeken van Shadow World.

James Baldwin zei ooit: ‘Niet alles wat we onder ogen zien kunnen we veranderen. Maar we kunnen niets veranderen zonder het eerst onder ogen te zien’. De slavernij is uiteindelijk ook afgeschaft. Het gevangenissysteem in de VS, zou je als de nieuwe slavernij kunnen beschouwen, maar toch. We hebben gepoogd in de film het gevoel te versterken dat we allemaal behoren tot één wereld die we delen. Andrew, de journalist en ik, de dichter/verteller, hebben hierover veel gediscussieerd.

James Baldwin: ‘Niet alles wat we onder ogen zien kunnen we veranderen. Maar we kunnen niets veranderen zonder het eerst onder ogen te zien.’

Oorlogsreporter Chris Hedges zegt in de film dat opnieuw aanknopen met die andere, trachten een relatie te herstellen vanuit liefde, de enige manier was om zijn trauma’s te boven te komen. Politiek filosoof Michael Hardt hoopt dat we op een andere manier het politieke wij-gevoel kunnen invullen.

De Uruguyaanse schrijver Euardo Galeano vertelt hoe we niet hoeven te zoeken naar onze verloren dromen, ergens ver op de maan, maar diep in ons. Ze liggen gewoon te wachten. Mijn film bevat verschrikkelijke beelden, maar ergens overheerst nog het gevoel dat we allemaal samen in de shit zitten.

Tegenover de hebzucht en de mythe van het egoïstische gen, van de mens als vechtersbaas, zet ik journalist Vijay Prashad die naast Adam Smith’s idee van de “onzichtbare hand in de economie” ook het “onzichtbare hart” plaatst of het interview met Frans De Waal, een primatoloog, die stelt dat de mens evenzeer aanleg heeft voor empathie, als voor agressie.

Helaas hebben we veel interviews moeten knippen, zoals het gesprek met Noam Chomsky of hele passages uit dat interview met Robert Fisk. De directors cut is vier uur lang; de documentaire amper 90 minuten. We zoeken nog naar een manier om al het weggeknipte materiaal toch te publiceren.

Andrew, u schrijft in de conclusie van uw boek dat justitie alle documenten in uw bezit mocht hebben, maar voegt hieraan toe dat het gerecht er wellicht toch niets mee zou doen. Vecht u al jaren een verloren strijd?

Andrew Feinstein: Zes maanden geleden heb ik getuigd in een rechtszaak tegen acht jonge activisten die ervoor gezorgd hadden dat bepaald wapentuig niet binnen raakte op DSEI, één van ‘s werelds grootste wapenbeurzen, die om de zes jaar plaatsvindt in Londen. Ze riskeerden een strafblad te hebben voor de rest van hun leven.

De rechter oordeelde dat ze inderdaad een misdrijf hadden gepleegd, maar die inbreuk was niets in vergelijking met de veel grotere misdaden die ze voorkomen hadden door hun protestactie: de verkoop aan wapentuig aan tal van onwettige regimes.

In België is er onlangs een bezetting geweest van een bedrijf dat wapentuig levert aan Saoedi Arabië. Dat was ondenkbaar toen ik zestien jaar geleden aan dit onderzoek begon. Als ik terugkijk op die zestien jaar, dan is er veel veranderd.

© Ruth Govaerts

© Ruth Govaerts

Deze business heeft ook impact op de politici zelf, op de executives die in deze business zitten. Ik heb onlangs een quote van Bob Dylan getweet: ‘Al het geld wat je verdient hebt, zal nooit je ziel kunnen terugkopen’. Tony Blair is de minst populaire ex-leider van het Verenigd Koninkrijk, sinds er opiniepeilingen worden gehouden. Niemand is ooit minder populair geweest, en dan vooral bij hen die hem steunden toen hij nog aan was als premier.

Bob Dylan: ‘Al het geld wat je verdient hebt, zal nooit je ziel kunnen terugkopen’.

De Labour-partij, die geteld naar aantal partijleden de grootste partij is in Europa, wordt nu voorgezeten door iemand die vijftien jaar lang de Stop The War-campagne heeft gesteund en die al gezegd heeft dat hij, als hij ooit premier wordt, onmiddellijk de Britse wapenexport naar Saoedi-Arabië een halt toeroept evenals naar andere regimes die zich bezondigen aan mensenrechtenschendingen.

In mijn eigen land, Zuid-Afrika, heeft het Hooggerechtshof beslist dat de rechter die ooit alle aanklachten tegen Jacob Zuma in onze arms deal liet vallen “irrationeel en onlogisch” heeft gehandeld, dus Zuma mag zich aan een nieuw proces verwachten als hij straks president af is. Dit zijn kleine overwinningen, maar een systeem als dat van de wereldhandel in wapens kan je niet veranderen in één generatie. Justitie heeft almaar vaker oren naar onze argumenten.