Explosieve situatie in Griekse vluchtelingenopvang? Efi Latsoudi weet hoe dat komt.
De vluchtelingensituatie in Griekenland is te gevaarlijk voor Belgische experts, besliste staatssecretaris Francken. Maar Efi Latsoudi, die op Lesbos met de vluchtelingen werkt, draait dat om: ‘Als we hen alleen laten in wanhoop en uitzichtloosheid, creëren we een gevaarlijke situatie, want dan hebben ze niets meer te verliezen.
Hamid is jarig vandaag. Er is taart, er is muziek. Als de band, die toevallig die dag op bezoek is in het Pipka kamp een verjaardagslied inzet, danst iedereen mee. Ook Efi. Het vrolijke tafereel contrasteert met de bezorgde boodschap die ze net nog meegaf. Want hoe groot ook de solidariteit met de vluchtelingen die de Grieken hebben getoond, de kwestie zorgt voor diepe verdeeldheid, zowel op Lesbos als in de rest van Griekenland.
Pipka Camp opende de deuren in 2012. Omdat er steeds meer en meer vluchtelingen aanspoelden op de kust van Lesbos besloot Efi Latsoudi samen met een groep vrijwilligers een voormalig vakantiekamp net buiten de stad Mytilini om te vormen tot een opvangcentrum voor vluchtelingen. Het leek een tijdelijk project, maar vier jaar later is de nood hoger dan ooit tevoren.
Vorige maand ontving Efi Latsoudi de Nansen Refugee Award van het UNHCR, samen met Konstantinos Mitragas van het Hellenic Rescue Team. Het is een erkenning voor hun jarenlange inzet voor vluchtelingen in de Egeïsche zee.
Al in 2012 opende Efi Latsoudi op het eiland Lesbos het Pipka Camp, waar vluchtelingen, vrijwilligers en eilandbewoners samen werken aan een menswaardige opvang.
Pipka biedt opvang aan enkele honderden vluchtelingen, vooral families en kwetsbare mensen. Het kamp, dat los staat van de overheid, probeert de vluchtelingen zo veel mogelijk te betrekken bij de dagelijkse werking en banden te leggen met de bewoners van het eiland.
De Griekse regeringen, onder Pasok of Nea Democratia, zetten sterk in op detentie. De huidige regering sloot de detentiecentra, maar de opvang blijft ondermaats.
Efi Latsoudi: Ik ben ervan overtuigd dat als we de vluchtelingen in de steek laten, we ook onze eigen samenleving schaden. Als we hen alleen laten in onmenselijke levensomstandigheden, in wanhoop en uitzichtloosheid creëren we een gevaarlijke situatie, want onder dergelijke condities hebben mensen niets meer te verliezen en kan alles gebeuren.
We zien hoe de fascisten (Gouden Dagenraad) de vluchtelingenkwestie gebruiken als wapen om hun extreemrechtse ideologie ingang te doen vinden. Hun discours – en dat van anderen – legt de schuld van alles wat er misgaat in Griekenland bij de vluchtelingen.
Als we hen alleen laten in onmenselijke levensomstandigheden, in wanhoop en uitzichtloosheid creëren we een gevaarlijke situatie
Daarom is het zo belangrijk om menswaardige levensomstandigheden te bieden, en daar ook als burgers aan deel te nemen. Wachten op de staat heeft geen zin. Solidariteit tonen is tegelijk weerwerk bieden aan het klimaat van angst dat sommige trachten te scheppen op de kap van de vluchtelingen.
In het opvangcentrum Pipka worden vluchtelingen betrokken in de organisatie van het kamp. Dat staat haaks op het beleid van de officiële kampen, waar mensen veroordeeld lijken tot eindeloos wachten. Waarom verkiest u die actieve aanpak?
Efi Latsoudi: Mensen zijn hier misschien enkel op doortocht, maar het blijven mensen en ze verdienen het als dusdanig behandeld te worden. Het heeft geen zin vluchtelingen als een soort aparte categorie te zien. Het is van kapitaal belang hen te mobiliseren om hun lot in eigen handen te nemen en mee te zoeken naar oplossingen.
Passief blijven en rekenen op de overheid werkt niet, zeker niet hier in Griekenland, waar de omstandigheden bijzonder erbarmelijk zijn. Maar dat geldt evengoed in andere landen. Vluchtelingen mogen niet in een soort van passiviteit blijven hangen. Natuurlijk dragen ze een enorme bagage aan problemen met zich mee, maar ze zijn evengoed normale mensen met het vermogen hun lot in eigen handen te nemen. Wij kunnen hen helpen, maar zij zichzelf ook, en dat is een absolute noodzaak.
Is een opvangcentrum waar de betrokkenheid van vluchtelingen centraal staat een model voor elders?
Efi Latsoudi: In heel Griekenland zie je gelijkaardige initiatieven opduiken die van onderuit en in zelfbeheer werken. Dit zijn de plekken die echt tegemoet komen aan de noden van vluchtelingen. De grote ngo’s hebben bepaalde limieten, maar wij zijn vrijer om te beslissen wat te doen en te laten. Dat stemt hoopvol, want als het enkel bij Pipka zou blijven stelt het niets voor.
Als dit idee zich uitzaait en initiatieven zich met elkaar verbinden ontstaat er ook maatschappelijke tegenkracht. Het gaat ook verder dan het vluchtelingenvraagstuk. De ervaring van het ontwikkelen van oplossingen in solidariteit en in zelfbeheer kan ons helpen antwoorden te vinden voor andere problemen waar de Griekse samenleving mee kampt.
De mensen van Lesbos, en in de rest van Griekenland hebben heel wat solidariteit getoond met de vluchtelingen. Is dat houdbaar?
Een groot aantal vluchtelingen zit vast, hier en in de rest van Griekenland. Dat leidt tot wanhoop, ook bij de Grieken.
Efi Latsoudi: De mensen hier op het eiland hebben inderdaad een overweldigende solidariteit getoond tegenover de humanitaire crisis. Maar nu zitten we op het punt dat een groot aantal vluchtelingen vast zit, hier en in de rest van Griekenland. Dat leidt tot wanhoop.
Als het beleid niet verandert, kan ook de reactie van de Grieken omslaan, zeker nu politieke partijen van rechts en extreemrechts de situatie proberen uit te buiten. Daarom is het zo belangrijk dat we duidelijk laten zien dat enkel solidariteit oplossingen biedt.
Meer dan de helft van de bewoners van Lesbos belandde op het eiland als vluchtelingen na de oorlog tussen Griekenland en Turkije in de jaren 1920. Is de huidige solidariteit geworteld in de eigen ervaringen als vluchteling?
Efi Latsoudi: Deels wel, maar dat volstaat niet. Als men vluchtelingen begint voor te stellen als een bedreiging en angst creëert in de samenleving kan dat snel keren. Situaties als deze lokken heftige, emotionele reacties uit. Ik denk niet dat we zo ver zijn dat solidariteit dreigt over te gaan in angst, maar het is zeker een risico waarvoor we alert moeten blijven.
Faalt de Griekse overheid in de aanpak van de vluchtelingenstroom?
Efi Latsoudi: Het gebrek aan ervaring om met een dergelijke crisissituatie om te gaan speelt zeker, maar is geen excuus. Een duidelijk politiek beleid ontbreekt, en dat zorgt voor onzekerheid. Wie heeft hier nu eigenlijk het stuur in handen? De Griekse overheid, de EU, de politie? Alles wat er beslist wordt, is erg vaag en contradictorisch, en dat verergert de situatie alleen maar. Het beleid van de huidige regering is stukken beter dan dat van de vorige. Voor het eerst wordt er over oplossingen gepraat, en niet enkel over detentie. Maar een helder beleid blijft helaas uit
Wat vindt u van de Europese aanpak van de vluchtelingenkwestie?
Er gaat een berg geld naar opvang en grensbewaking, maar echte oplossingen blijven uit
Efi Latsoudi: Europa is bijzonder vaag over de richting die het uit wil. Men spreekt van mensenrechten, maar in praktijk worden die maar al te makkelijk aan de kant geschoven. Dat is natuurlijk erg hypocriet. Tegelijk gaat er een berg geld naar opvang, grensbewaking,… Maar echte oplossingen blijven uit. Er is gewoon geen beleid, enkel een hoop contradicties.
Europa vraagt wel aan Griekenland om de condities voor vluchtelingen te verbeteren, maar ik ben ervan overtuigd dat de EU ons duwt in de richting die we vandaag zien. Niemand gaat dat openlijk erkennen, maar de huidige situatie dient als een soort afschrikking om vluchtelingen te ontraden om de oversteek naar Griekenland te maken.
De laatste maanden komen er niet meer zoveel mensen aan op Lesbos en lijkt de situatie relatief stabiel. Maar ondertussen zitten er nog zo’n 55.000 vluchtelingen vast in kampen verspreid over het Griekse vasteland terwijl de grenzen dicht blijven. Hoe ziet u de situatie evolueren?
Vandaag zie je al hoe Europa van binnenuit bedreigd wordt door racisme en xenofobie
Efi Latsoudi: De huidige situatie kan twee kanten op. Als we erin slagen om ons als samenleving open te stellen, te delen in de verhalen en de problemen, en een solidariteitsbeweging op te bouwen, dan zie ik een erg positief effect op onze samenleving. Als we onszelf afsluiten en vluchtelingen als een bedreiging beschouwen, dan loopt het mis.
Het is absoluut noodzakelijk te blijven werken aan oplossingen, want de situatie kan makkelijk uit de hand lopen. Vandaag zie je al hoe Europa van binnenuit bedreigd wordt door racisme en xenofobie. Als we niet de juiste antwoorden vinden op de huidige uitdagingen en problemen, dreigt een grote catastrofe.
Efi Latsoudi: ‘Samenwerking is de oplossing’
‘Voor mij begon alles tien jaar geleden. Ik raakte betrokken in de solidariteitsbeweging met vluchtelingen omdat ik wilde weten wat er gebeurde om me heen. Op dat moment volgden de autoriteiten en de politie een erg harde lijn ten opzichte van vluchtelingen, maar werd er weinig over gesproken. Er stierven mensen, zonder dat iemand daarvan op de hoogte was. Ik wilde meer weten over de situatie van de vluchtelingen in onze straten en achter de muren van de detentiecentra.’
‘Het werd snel duidelijk dat er een geheel andere realiteit bestond – een verborgen maar bijzonder harde realiteit – waar we als burgers niets van af wisten. Ik begreep ook dat als we als burgers niets deden en afzijdig bleven, dat dan de situatie alleen maar erger zou worden. Niet alleen voor de vluchtelingen, maar ook voor onze samenleving. Er vonden ernstige schendingen van de mensenrechten plaats in Griekenland terwijl er geen haan naar kraaide. Een dergelijke onverschilligheid paste niet in de samenleving die ik voor ogen had.’
Europa neemt geen enkele verantwoordelijkheid. Niet voor de nabestaanden, niet voor de lichamen, niet voor de herinnering
‘Het moeilijkste heb ik het met de mensen die sterven op zee. Die doden zijn een rechtstreeks gevolg van het Europese beleid, maar Europa neemt geen enkele verantwoordelijkheid. Niet voor de nabestaanden, niet voor de lichamen, niet voor de herinnering. Het zijn tweedeklasse-overlijdens. Zo’n opstelling leidt tot een racistische samenleving, want als de ene dode minder waard is dan de andere, dan bevinden we ons al in een moreel zwart gat.’
Een andere aanpak
‘In die periode bestonden er enkel gesloten detentiecentra waar mensen in bijzonder slechte omstandigheden werden opgesloten, soms jarenlang en volledig geïsoleerd van de samenleving. Wij wilden een open plek, in samenwerking met lokale vrijwilligers. We hebben er hard voor moeten vechten, maar op een gegeven moment sliepen er zoveel vluchtelingen op straat in Lesbos dat de autoriteiten wel moesten toegeven. Nu is de toestroom zo groot dat we enkel focussen op de kwetsbare gevallen.’
‘We proberen de vluchtelingen zoveel mogelijk te betrekken in de werking van het kamp. Ze koken en poetsen zelf, nemen deel aan de vergaderingen en we proberen hen te laten deelnemen bij het maken van beslissingen. Dat is niet gemakkelijk, want iedereen hier draagt een zware last mee, psychologisch of medisch. Maar we doen ons best om hen duidelijk te maken dat dit nu hun thuis is, al is het maar tijdelijk, en dat ze zelf ook initiatief dienen te nemen. Dat is het basisidee van Pipka: samenwerking tussen de vluchtelingen, de plaatselijke bevolking en de vrijwilligers van buitenaf om zo tot oplossingen te komen.’