Grensland Bulgarije wacht op Europese solidariteit

De zonovergoten tuin van het Centrum voor de Studie van Democratie in de Bulgaarse hoofdstad Sofia vormt de setting van het interview met Tsjavdar Tsjervenkov.

In deze onafhankelijke denktank is de 74-jarige oud-generaal  aan de slag als onderzoeker.

Het gesprek verloopt in vlekkeloos Frans. De taal van Voltaire kent Tsjervenkov nog van vroeger. Van 1978 tot 1982 werkte hij immers in Brussel als militaire attaché, een cover voor zijn opdracht als inlichtingenofficier voor de Bulgaarse militaire geheime dienst. De zenuwen tussen Oost en West stonden hooggespannen.

Vandaag lijkt de Koude Oorlog terug van weggeweest. Ruim anderhalf jaar na de annexatie van de Krim door Rusland en het begin van de pro-Russische opstanden in Oekraïne is de verstandhouding tussen Moskou en het Westen kil. Midden augustus waarschuwde een Londense denktank, het European Leadership Network, er zelfs voor dat ‘Rusland zich actief voorbereidt op een conflict met de NAVO’ terwijl de NAVO zich zou voorbereiden op een ‘mogelijke confrontatie met Rusland’.

De Koude Oorlog is terug van weggeweest. Maakt u zich zorgen over een gewapend treffen?

Tsjavdar Tsjervenkov: Men noémt het een nieuwe Koude Oorlog. Maar de schaal waarop vandaag alles gebeurt, is heel miniscuul in vergelijking met alles wat er eind jaren zeventig en begin jaren tachtig gebeurde. In die tijd besliste de NAVO om Pershing II-raketten en kruisraketten te ontplooien op Europese bodem, in antwoord op de installatie van SS20-raketten in het Oostblok. Rusland kon zo heel Europa afdekken, en het Westen had vuurkracht tot in Moskou.

Dat was pas een groot spel, met nucleaire raketten. Wat we vandaag zien, is toch van een heel andere orde. De Nato Response Force, die op de NAVO-top in september vorig jaar nog is versterkt, telt zowat 40.000 Europese militairen.

Al een halve eeuw volgt u van nabij de relaties tussen Moskou en het Westen. Hoe schat u de verstandhouding in?

Tsjavdar Tsjervenkov: In die relatie heb je hoogtes en laagtes. In 1949 is de NAVO opgericht als antwoord op het “Sovjetgevaar”. In 1945 kwamen Churchill en Stalin op de Krim samen: op de Jalta-conferentie hebben ze het tracé van het IJzeren Gordijn vastgelegd. Churchill en Stalin hebben Europa in twee gedeeld. Bulgarije had de pech om aan de Oostkant te zitten, Griekenland zat aan de andere kant. En zo zijn we vijanden geworden.

Dan volgde de Koude Oorlog. De jaren vijftig en zestig waren het dieptepunt. Daarna zag je inspanningen van onder meer Duitsland en Frankrijk om de relaties te normaliseren, vooral met Rusland. Het keerpunt was de plaatsing van die fameuze raketten op Europese bodem in 1979. Want na die beslissing werd de oorlog onmogelijk, met alle middelen die de twee kanten ter beschikking hadden. De echte koers naar ontwapening en verbetering van relaties volgde begin jaren tachtig en duurde tot 1989-1990, met de val van de Berlijnse Muur en de omwentelingen.

‘Niet enkel Poetin maar ook de Russen in het algemeen hebben een gevoel van grootsheid, van een rijk land. Daar moet je rekening mee houden.’

Daarna volgde toenadering. In 2002 kwam er zelfs een gezamenlijke NAVO-Rusland-raad. Maar de Oekraïne-crisis gooide roet in het eten.

Tsjavdar Tsjervenkov: Niet enkel de Russische president Vladimir Poetin maar ook de Russen in het algemeen hebben een gevoel van grootsheid, van een rijk land. Daar moet je rekening mee houden. Je kan de Russen niet makkelijk in een hoek zetten. Kijk, de economische situatie in Rusland is vandaag niet goed. Men heeft problemen. Maar dat kan men niet toegeven, gezien het idee van de Russische glorie. En daar moet je als Westen rekening mee houden, met dat sentiment van grandeur. Dat is mijn persoonlijke mening.

Achter de façade van tanks en kanonnen staat geen sterke economie. Wat kan Rusland doen? Ik ben er zeker van dat ze geen enkele intentie hebben om een land aan te vallen. Dat is pure fantasie. Maar misschien zijn er mensen die van de situatie profiteren. Wie? De wapenindustrie is de schuldige nummer één.

Alsof de toppolitici zich als marionetten laten gebruiken door de wapenindustrie.

Tsjavdar Tsjervenkov: Een deel misschien. Er zijn gelieerde belangen. Het belangrijkste wapen van Rusland is gas. Heeft Europa echt nood aan Russisch gas? Kan het zich bevoorraden via Amerika, Azerbeidzjan, Iran, en weet ik niet waar? Tegen wanneer? Dat zijn relevante vragen.

Onlangs hebben Gazprom en een Duits bedrijf een memorandum of understanding afgesloten om de capaciteit van de North Stream-pijpleiding te verdubbelen. Enerzijds neemt Europa dus Russisch gas af, maar anderzijds leggen we sancties op aan Rusland. Dat is hypocrisie. Maar ja, belangen zijn belangen.

Prikkeldraad tegen clandestiene migratie

De vluchtelingencrisis in Europa was hét thema van de zomer. Bulgarije kwam onder meer in het nieuws met de uitbreiding van zijn “antimigratie-muur” aan de Turkse grens .

Tsjavdar Tsjervenkov: De Bulgaarse overheid is in 2014 gestart met de plaatsing van een groot metalen hek met prikkeldraad langs de Turks-Bulgaarse grens. Recent werd beslist om nog eens 130 kilometer bij te bouwen. Het idee erachter is om clandestiene migratie tegen te gaan. Elke vluchteling die voldoet aan de conventies die Bulgarije heeft ondertekend, kan zich aan de grens aandienen en zijn documenten voorleggen. Maar een groot deel passeert clandestien, buiten elke controle om, en ze doorkruisen Bulgarije.

‘Met clandestiene passages is veel geld gemoeid. Er zijn vluchtelingen die tot 7000 euro betalen om in Europa binnen te komen.’

Met die clandestiene passages is veel geld gemoeid. Er zijn vluchtelingen die tot 7000 euro betalen om in Europa binnen te komen. In die criminele business gaan honderden miljoenen euro’s om. De overheid moét daar maatregelen tegen nemen.

Doel van de “muur” is om clandestiene migratie tegen te gaan. In Bulgarije leeft nog een discussie over of de muur nodig is of niet –en of hij “menselijk” is of niet. Op die vraag kunnen we momenteel geen definitief antwoord geven.

Niet alle migratie is toch clandestien? Oorlogsvluchtelingen hebben toch recht op bescherming?

Tsjavdar Tsjervenkov: Inderdaad. De asielzoekers zijn mensen –niet allemaal maar wel de meerderheid– die de oorlog zijn onvlucht. Ze zijn niet als toeristen vertrokken, hé. Ze proberen te overleven, en hebben recht op asiel. Maar in Bulgarije zijn de onthaalcapaciteiten beperkt, en het budget van overheidsdiensten die zich met vluchtelingen bezighouden bedraagt amper 5 tot 6 miljoen euro. 

Slechts weinigen blijven in Bulgarije. Enkel Syrische mannen met familie die hier reeds lang woont. Bulgarije heeft een Syrische gemeenschap van enkele duizenden personen. Velen hebben hier destijds gestudeerd, zijn hier getrouwd en vervolgens gebleven.

Na de perikelen rond de Griekse crisis legt het asieldossier opnieuw interne verdeeldheid binnen Europa bloot.

Tsjavdar Tsjervenkov: Het Dublin III-akkoord stelt dat asielaanvragen afgehandeld moeten worden in het eerste land van aankomst binnen de Europese Unie. Voor vluchtelingen is het dan gedaan. Dat land is je nieuwe vaderland, voor altijd. Kijk naar de situatie in Europa: Griekenland en Italië zijn de eerste doelen van honderdduizenden asielzoekers. Maar waar is de Europese solidariteit gebleven? Dat is een probleem.

Los daarvan ben ik er niet zeker van dat Europa iederéén kan helpen. Wat zou er gebeuren met de sociale systemen in landen als Duitsland, Frankrijk, Zweden en België wanneer er tientallen miljoenen vluchtelingen zouden bijkomen?

Hoe ernstig schat u de huidige vluchtelingencrisis in?

Tsjavdar Tsjervenkov: Het vluchtelingenprobleem is intussen dramatisch geworden. Ik denk dat Europa bedreigd wordt door een humanitaire crisis waarvan de gevolgen niet te voorspellen zijn. Maar de top van de EU reageert zeer langzaam. Daardoor probeert elke lidstaat individueel het probleem op te lossen. Zelfs het buitensporige optimisme van mevrouw Merkel lijkt al te zijn verdampt. Een snelle actie is noodzakelijk om het probleem radicaal op te lossen.

De wortels van het probleem liggen volgens mij in het Midden-Oosten en Afrika. Er moet werk worden gemaakt van beslissende maatregelen. Europa zou –als het kan– druk moeten uitoefenen op de VS voor meer actieve maatregelen, waaronder de ontplooiing van belangrijke militaire troepen.

In die context lijkt het conflict rond Oekraïne wel kinderspel.

‘3 miljard euro is verloren gegaan’

Los van de aanpak van de vluchtelingencrisis: is de Bulgaarse regering goed bezig? Wat heeft de vorig jaar herkozen minister-president Bojko Borisov gerealiseerd?

Tsjavdar Tsjervenkov: Borisovs infrastructuurwerken springen het meest in het oog. Zo is er niet alleen de nieuwe metro in Sofia [die de luchthaven verbindt met het centrum, kc], maar worden ook een aantal nieuwe snelwegen aangelegd. Infrastructuur is belangrijk.

Als we dan naar de cijfers kijken… Borisov is erin geslaagd –met het systeem van de douane, het agentschap voor belastingen en de andere diensten–een miljard euro méér in te zamelen dan het jaar voordien. Eén miljard euro extra is naar de schatkist gevloeid. Voor de regering zijn er dus meer middelen dan het jaar daarvoor, waardoor ze meer manoeuvreerruimte heeft op financieel vlak. Dat kan zijn weerslag hebben op het sociale domein, ik verwacht dat ze iets gaan doen in de gezondheidszorg, onderwijs… we zullen zien. Maar mijn indruk over Borisov is dus veeleer positief. Ook bijvoorbeeld wat de relatie tussen Bulgarije en Europa betreft. Daarin speelt mee dat Borisov deel uitmaakt van de Europese Volkspartij. Dat is goed voor Bulgarije.

Het grootste schandaal van het afgelopen jaar in Bulgarije was de val van de Corporate Commercial Bank KTB, de vierde grootste bank van het land. Wie is met het geld gaan lopen?

Tsjavdar Tsjervenkov: Het debat over de KTB is nog niet afgelopen. We kennen de hele waarheid niet. Wie zijn de belangrijkste verantwoordelijken? Daar is sinds een jaar heel wat discussie over. Er zijn verschillende theorieën over wie de hoofdschuldige is. De Centrale Bank, zeggen sommigen, omdat ze geen efficiënte controle heeft uitgevoerd op het kredietenbeleid van de KTB. Ik heb de indruk dat de belangrijkste schuldige eigenlijk de hoofdaandeelhouder van de bank is, mijnheer Tsvetan Vassilev [die momenteel wordt gezocht door Interpol, kc]. Hij verblijft in Servië. Hij heeft geld van de bank geïnvesteerd in Servië, in enkele grote fabrieken. Vassilev wordt in Servië dan ook erg geapprecieerd, omdat hij er voor werkgelegenheid heeft gezorgd. Daarom blijft hij daar, en Servië weigert om hem uit te leveren.

Was de val van de bank ook een politiek schandaal?

Tsjavdar Tsjervenkov: Neen, er is geen directe link met de politiek. Voor mij staat vast dat er twee schuldigen zijn: de Centrale Bank en het management van de KTB.

Veel gewone Bulgaren, bedrijven en overheidsinstellingen hadden hun spaarcenten aan de bank toevertrouwd. Het management –waaronder Vassilev– van de KTB beschouwde die middelen echter als zijn eigen geld. Ze waren vergeten dat ze een zekere verantwoordelijkheid hadden tegenover hun cliënteel. Ze deelden kredieten uit, kochten appartementen in Zwitserland, luxewagens, yachts, en ga zo maar door.

Zo’n drie miljard euro is verloren gegaan, op een totaal van 5-6 miljard euro. Voor een Amerikaanse of Europese bank is dat misschien een peulschil, maar voor Bulgarije is het veel geld –een astronomisch cijfer.

Wat blijkt uit het onderzoek naar het bankfalen?

Tsjavdar Tsjervenkov Hoewel het een groot schandaal is in Bulgarije, weten we een jaar later nog altijd niet wat er juist gebeurd is. We wachten nog altijd op een uitleg. In mei 2015 hebben we een Amerikaans bedrijf ingehuurd dat gespecialiseerd is in financieel onderzoek. Dat gaat nu achter de sporen aan van de verschillende kredieten, om na te gaan waar het geld gebleven is.

Alle documentatie van de bank is nog voorhanden. Alles. Dat onderzoek moet toch resulteren in namen van echte personen? Wel, die kan je dan gaan ondervragen. ‘Heeft u dat geld echt ontvangen? Wat is uw rol in alles?’ Men vermoedt dat een deel van de kredieten beland zijn bij een fictief bedrijf of persoon. Maar dan nog moet je de sporen van het geld kunnen nagaan.

Intussen is de gouverneur van de Centrale Bank afgetreden.

Tsjavdar Tsjervenkov: Zijn ontslag werd gevraagd maar het statuut van de gouverneur is compleet onafhankelijk. Hij weigerde eerst af te treden, omdat zijn mandaat nog niet afgelopen was. Eind juni heeft hij dan toch zijn ontslag ingediend, maar voorwaarde is dat hij wil weten wie hem gaat opvolgen, zogenaamd om er zeker van te zijn dat de bank in de “juiste handen” blijft.

Bulgaarse Syriëstrijders

Bij het Centrum voor de Studie van Democratie voert u momenteel onderzoek naar de problematiek van foreign fighters. Zijn er Bulgaren naar Syrië getrokken om mee te vechten met IS en co.?

‘Vorig jaar waren er geruchten dat er iemand in Syrië was die bekend stond als “de Bulgaar”’

Tsjavdar Tsjervenkov: Bewijzen zijn daarvoor niet voorhanden. Vorig jaar waren er geruchten dat er iemand in Syrië was die bekend stond als “de Bulgaar”, maar het is moeilijk om na te gaan. Er is geen officiële informatie beschikbaar, zelfs niet van Europese diensten zoals Europol.

Het gaat blijkbaar niet om tientallen Bulgaarse Syriëstrijders, want anders zou hun afwezigheid toch opvallen?

Tsjavdar Tsjervenkov: De Bulgaarse inlichtingendiensten houden zich daarmee bezig. Verder loopt er momenteel een proces tegen een aantal imams uit Pazardzhik, een stad in het zuiden van Bulgarije, tussen Sofia en Plovdiv. Er zijn vermoedens dat ze propaganda voerden in moskeeën. Boeken met inhoud in die zin werden in beslag genomen.

[Intussen, na het afsluiten van het interview met Tjervenkov, heeft het hof van Beroep van Plovdiv, de straf van imam Ahmed Musa Ahmed verlengd tot twee jaar gevangenis, kc] 

Wat is het profiel van de betrokken moslims in Pazardzhik?

Tsjavdar Tsjervenkov: Het gaat niét om Bulgaren van Turkse origine maar om Roma, zigeuners die zich hebben bekeerd tot de islam. Wij proberen in gesprek te treden met de betrokkenen: wat gebeurt er en waarom? Het is een bevolking die wat gemarginaliseerd is. Als je kijkt naar de werkloosheid in Bulgarije, dan stel je vast dat de Roma het sterkst getroffen zijn. Ze zijn vaak niet naar school geweest, het opleidingsniveau is te laag. Ze kunnen wel een baan vinden waarbij geen speciale kennis vereist is, bijvoorbeeld in de landbouw. Of je ziet hen in de steden als vuilnisman.

Binnen een jaar willen we het onderzoek naar Bulgaarse Syriëstrijders afronden.

Bedankt voor het gesprek.