Hamid Hisari, mensenrechtenprijs 2016: ‘Wie geen papieren heeft, mag doodgaan’

Al van bij de eerste hallo’s hoor ik een onmiskenbaar West-Vlaams dialect. Na bijna acht jaar Oostende kan dat er al eens insluipen. Hoe kwam Hamid daar terecht?

‘Acht jaar geleden ben ik uit Afghanistan gevlucht. Ik woonde in Kaboel en werkte voor de VN. Mijn familie en ik hadden heel veel problemen omdat we werkten voor internationale organisaties en ook omwille van religieuze zaken. Daarom ben ik moeten vluchten. Ik had geen idee waarnaartoe toen ik vertrok. Een andere planeet? Afrika? Uiteindelijk ben ik in België terechtgekomen. Dat was geen bewuste keuze. Dat was gewoon toeval. Ik vond het allemaal goed. Ik was moe. De vlucht was lang en zwaar, door Turkije, met mensensmokkelaars, één keer 12 dagen aan een stuk zonder eten, vreselijke dingen… Maar toch, het is gelukt.’

‘Het was niet gemakkelijk. Je wordt opnieuw geboren. Je begint een nieuwe oorlog, niet fysiek maar mentaal en emotioneel. Je bent alleen, je hebt niemand, geen familie, geen vrienden, geen kennis van taal, cultuur, …

‘Ik ben hier aangekomen, heb asiel aangevraagd en werd naar een opvangcentrum in Brugge gestuurd. De Vlamingenstraat nummer 55, daar is mijn tweede leven gestart, dat werd mijn eerste thuis in België. Nog altijd ga ik er regelmatig op bezoek. Of soms bellen ze me als ze me nodig hebben. We leven in een zotte wereld. Ik ben zelf ooit nog bewoner geweest daar en kijk waar ik nu sta. Vandaag mailt de directie me om me te feliciteren met mijn prijs.’

‘Het was nochtans niet gemakkelijk. Je wordt opnieuw geboren. Je begint een nieuwe oorlog, niet fysiek maar mentaal en emotioneel. Je bent alleen, je hebt niemand, geen familie, geen vrienden, geen kennis van taal, cultuur, het eten, het weer, de mensen, … alles is anders. Dat was een harde tijd voor mij. Ik was mijn problemen van thuis bijna vergeten door al dat nieuwe hier. Een nieuwe samenleving, een nieuw land en ik moest als een klein kind opnieuw leren, integreren, mijn plaats in de maatschappij vinden, werken, een toekomst zoeken. Ik was toen 24. Dat was niet zo simpel.’

‘Na drie maanden werd ik erkend als politiek vluchteling. Ik heb toen een appartement gevonden Oostende en zo ben ik daar terechtgekomen. Mijn eerste sollicitatie bij het CAW was wel meteen raak. Op 5 januari 2009 kon ik beginnen en ik werk er nu nog steeds. Ik ben gestart als onthaalbediende, dan af en toe ook als tolk en later als intercultureel bemiddelaar.’

Integratie in de andere richting

Waren er al intercultureel bemiddelaars toen jij als vluchteling arriveerde?

‘Nee, toen ik hier aankwam, bestond die functie nog niet.’

‘Ik denk dat iedereen voortdurend moet integreren in de veranderende samenleving. Het is een constant proces en een dynamiek van beide kanten.’

Het was nochtans niet gemakkelijk. Je wordt opnieuw geboren. Je begint een nieuwe oorlog, niet fysiek maar mentaal en emotioneel. Je bent alleen, je hebt niemand, geen familie, geen vrienden, geen kennis van taal, cultuur, ‘Er waren veel problemen. In 2008 kwamen er bijvoorbeeld heel veel transitmigranten naar Oostende. Die kwamen dan naar het onthaalcentrum waar ook de kansarmen en bejaarden een kopje koffie dronken. Plots moesten twee groepen een kleine ruimte delen, jong en oud, met daarbovenop alle culturele verschillen. Dat was heel moeilijk voor de begeleiding. De manier waarop je een kop koffie vraagt of respect toont, kan heel erg verschillen van cultuur tot cultuur.’

‘Toen ik bij het CAW begon, waren er dus heel veel vragen. Ook van collega’s. Ik ben toen met hen in gesprek gegaan en we zijn op een andere manier gaan werken. Dat was integratie in de andere richting. Ik denk namelijk dat iedereen voortdurend moet integreren in de veranderende samenleving. Het is een constant proces en een dynamiek van beide kanten. Er was nood aan begrip tussen al die verschillende mensen, migranten en Belgen. Ik werd ingezet omdat ik bepaalde problematieken goed kende en omdat ik de talen sprak (Hamid spreekt acht talen: Dari, Pashtun, Hindi, Urdu, Engels, Arabisch, Russisch, Nederlands en een beetje Frans). Die functie van intercultureel bemiddelaar is eigenlijk met mij gecreëerd.’

De Prijs voor de Mensenrechten

Is dat waarom jij de Prijs voor Mensenrechten krijgt?

‘Ik krijg de prijs voor de combinatie van mijn werk en mijn privé. Ik heb altijd heel veel met vluchtelingen gewerkt, gewoon als mens, niet enkel vanuit de organisatie. Buiten mijn werk heb ik een netwerk opgebouwd van Afghanen, Irakezen, Syriërs, Noord-Afrikanen, Russen, Tsjetsjenen, in Calais, Duinkerke, Zeebrugge … en ik zorg dat die elkaar ook onderling helpen.’

‘Zo kreeg ik onlangs bericht van een vrouw die net haar papieren gekregen had en een appartement zocht. Dan breng ik iedereen op de hoogte dat er iemand hulp nodig heeft en vervolgens zoeken ze allemaal mee. Of ik krijg telefoon dat er een minderjarige buiten op straat slaapt, dan zoeken we een plek waar die tijdelijk kan logeren. Of iemand heeft zijn voet gebroken en heeft geen geld om langer in het ziekenhuis verzorgd te worden, dan doe ik een oproep om hem te helpen.

Soms krijg ik telefoon van de andere kant van de wereld: “Hey Hamid, hoe is het met jou? Ik zal je nooit vergeten, het is dankzij jullie dat ik er nog ben”. Dat zijn positieve verhalen, die probeer ik mee te schrijven. Dat is belangrijk.’

Wat betekent deze prijs voor jou?

‘Die prijs betekent heel veel voor mij. Het toont hoe belangrijk het is om gewoon mens te kunnen zijn en als mens eerlijk, solidair, vredelievend, hoopvol. Het is goed om positieve verhalen te brengen. Die kunnen een voorbeeld zijn voor anderen. Als ik dat kan zijn, is dat heel waardevol voor mij. Het geeft mij kracht en energie, als een soort vitamine.’

Wat is het belang van mensenrechten volgens jou?

‘Als je geen papieren hebt, ben je vaak geen mens.’

‘Mensenrechten zijn heel belangrijk. Ik ben zelf geboren in een land zonder rechten. Duizenden mensen, vrouwen, kinderen worden daar gediscrimineerd. Die kunnen nooit iets zeggen want ze betekenen niets. Of voor iets kleins kan je leven kapot gemaakt worden, dat heb ik zelf meegemaakt. Maar ook hier, in mijn werk, bots ik daarop. Soms zijn mensenrechten in theorie heel mooi maar in de praktijk, als je geen papieren hebt, ben je vaak geen mens.’

‘Als jij geen papieren hebt, mag je doodgaan’

Wat zijn de grootste problemen waar jullie op stoten?

‘Wij hebben heel veel schrijnende verhalen over mensen zonder papieren. Als ik die hoor, ben ik beschaamd als mens. Alleenstaande vrouwen die gevlucht zijn, die hier in de illegaliteit leven en zichzelf verkopen. Voor een brood. Om te overleven. Dat die dingen vandaag nog gebeuren in de 21^ste eeuw. Dat kan niet, dat moet niet. Wij proberen zoveel mogelijk professioneel door te verwijzen maar door al de administratieve regels, lopen wij soms tegen een muur. Een paar maanden geleden was er een vrouw bij me die MS had. Zij kon niet bewegen, ze lag daar op de gang bij mijn bureau. Haar medicatie kostte 800 euro per maand. Ik heb alles geprobeerd: advocaten, medische dienst, OCMW, ziekenhuizen, … overal hebben wij oproepen gedaan. Niemand wilde haar helpen. Dat betekent dus: als jij geen papieren hebt, mag je doodgaan. Ik had gelukkig ook een oproep gedaan aan de firma van de medicatie en die hebben na twee maanden positief geantwoord dat ze de komende acht maanden haar medicijnen gratis zouden geven.’

‘Er zijn ook heel veel klachten over de asielprocedure in België. Er lopen veel dingen mis tijdens het interview. Soms gebeurt dat echt niet professioneel.’

‘Soms vraag ik me echt af wat het verschil is tussen iemand die zo’n kleine, plastieken identiteitskaart heeft en wie niet? Wij zijn toch dezelfde mensen?’

‘Er zijn ook heel veel klachten over de asielprocedure in België. Er lopen veel dingen mis tijdens het interview. Soms gebeurt dat echt niet professioneel. Er was hier een vrouw uit Afghanistan die een negatieve beslissing had gekregen. Toen ze bij ons kwam, vertelde ze me dat zij en haar dochters verkracht waren door de Taliban, maar ze had dat tijdens het interview niet durven zeggen uit schaamte voor de Afghaanse tolk. Ik heb toen onmiddellijk een medisch onderzoek laten doen, de advocaat erbij gehaald en ze is meteen als vluchteling erkend. Maar dat is pijnlijk. Sommige mensen hebben heel hun familie verloren en komen uit een provincie waar niets is: geen onderwijs, geen papier, geen elektriciteit, geen tram, geen bus, niets. Die mensen leven in de bergen, in de natuur. Zo iemand kan geen bewijs geven van zijn problemen. Maar dat vragen ze wel op het Commissariaat (Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen).’

Jongeren uit de bergen

‘In de thuislanden van veel vluchtelingen circuleert er nu heel wat foutieve informatie over asiel in Europa. Als wij zoveel geld hebben voor Turkije om mensen tegen te houden, waarom kunnen we dan niet een beetje geld steken in het ter plaatse verspreiden van juiste informatie in de eigen taal? Wat is asiel? Voor wie is het? Hoe gevaarlijk is die reis? Veel mensen weten dat niet, voor hen is Europa nog steeds het paradijs. En op het moment dat ze hier aankomen, is het te laat want ze hebben alles verkocht en niets meer om naar terug te keren.’

‘Er is een groot verschil tussen de migratie vandaag en tien jaar geleden. Toen ik moest vluchten, heb ik 20.000 dollar betaald. Dat kon niet iedereen ophoesten. Maar nu vertrekt iedereen naar Europa, ook vanuit de provincies. Zo is er bijvoorbeeld een grote groep niet-begeleide minderjarigen uit Afghanistan. Die jongeren hebben nog de mentaliteit van hun thuisland. Ze zijn nooit naar school geweest, net volwassen geworden, hebben zoveel meegemaakt onderweg en voelen een grote verantwoordelijkheid voor hun familie thuis.’

‘Hier hebben ze plots een ander leven, andere regels. Ze moeten naar school gaan en hard studeren, maar dat kunnen ze niet. Ze hebben dat nooit geleerd. En wanneer ze meerderjarig zijn, zeggen de organisaties dat ze hun plan moeten trekken. Dat is een verkeerd signaal naar de toekomst. We moeten hen beter opvolgen zodat we ook met hen een goed resultaat hebben want of we nu willen of niet: die mensen zijn nu hier.’

Investeren in mensen

Wat zou jij hier willen veranderen?

‘Binnen het asielbeleid moet er ingezet worden om die mensen goed te ondersteunen. Als we meerdere jaren kunnen investeren in militaire acties moet dat toch ook kunnen. Als de overheid verder doet zoals nu, ben ik honderd procent zeker dat wij over tien jaar een heel slechte situatie hebben. We mogen niet vergeten dat er veel mensen uit oorlogsgebied komen, dat is niet opgelost met een integratiecursus. Ik heb het zelf meegemaakt, ik weet waarover ik spreek.’

‘Als de overheid verder doet zoals nu, ben ik honderd procent zeker dat wij over tien jaar een heel slechte situatie hebben.’

‘Het is niet de bedoeling dat wij hier een klein Syrië, Irak en Afghanistan opbouwen binnen België. Maar als we niet gaan investeren in het begeleiden en onderwijzen van die mensen is dat wel wat er gaat gebeuren in de toekomst: kleine eilanden met eigen ideologieën van ieder land binnen België. En dat gaat problemen geven.’

‘En dat geldt trouwens niet alleen voor de nieuwkomers. Bij de Belgen zijn er ook veel kansarmen, daklozen, jongeren op het slechte pad, … mensen die hulp nodig hebben. Die twee problematieken kunnen wij samenbrengen om dan te re-integreren in de maatschappij. Dat kàn! Dat kan allemaal perfect. Wij zijn niet in Afrika, Afghanistan of Irak. Wij wonen in een moderne maatschappij. Wij hebben mogelijkheden. Maar het CAW kan niet alle problemen oplossen. Ze moeten niet alles verwachten van de kleine organisaties, zoals wij, de pastoor in Zeebrugge, vzw’s zoals Humain… Als wij in de toekomst een goede, vreedzame, multiculturele samenleving willen, moet er op nationaal niveau in geïnvesteerd worden.’

De nieuwe Oostendenaar

En jij? Wil je ooit teruggaan naar Afghanistan?

‘Op bezoek wel, maar niet om te leven. Ik heb een huis gekocht in Oostende en ik zou momenteel nergens anders willen wonen. Oostende is multicultureel, superdivers. Er wonen hier meer dan 140 nationaliteiten samen, ik vind dat België daar trots op mag zijn.’

‘In Afghanistan heb ik te veel slechte ervaringen. Toen ik Belg geworden ben in 2013, ben ik teruggegaan. Dat was slecht. Mijn land was mij vreemd, mijn familie was mij vreemd. Ik werd niet geaccepteerd als een echte Afghaan. Ik voel mij ook geen Afghaan meer. Ik heb hier veel collega’s en vrienden. Mijn netwerk is hier. Maar ook mentaal, door studie, onderwijs, integratie, dagelijkse contacten met mensen, ben ik veranderd.’

‘Ik kijk nu als nieuwe Oostendenaar, als nieuwe Belg. Voor mij betekent die kleine identiteitskaart niet alleen “papieren”, maar ik voel mij echt Belg. Daarom neem ik ook een stuk mijn verantwoordelijkheid in de samenleving want het gaat hier over mijn toekomst, mijn stad, mijn tweede moederland.’