Hans Bonte deradicaliseert

Sinds een jaar zijn ze niet meer weg te denken uit de media, zowel in het buitenland als op eigen bodem boezemt het fenomeen de samenleving angst in, zij het om verschillende redenen.

Vaak krijgt de burgemeester van Vilvoorde ouders over de vloer die vrezen dat zoon of dochter concrete plannen heeft om ten strijde te trekken in het Midden-Oosten.

Deradicaliseren is dan ook de hoogste prioriteit volgens Hans Bonte, zowel voor inwoners die het plan opgevat hebben hun leven op te offeren voor het Syrische volk als voor de veteranen die teruggekeerd zijn.

Wat is het typische profiel van een potentiële Syriëstrijder, hoe spotten ronselaars deze jongeren?

Bonte: Om te beginnen gaat het niet uitsluitend om jongeren, tenzij we dertigers als jongeren beschouwen. Bovendien bestaat er geen typisch profiel, iedere potentiële vertrekker heeft een eigen traject en persoonlijkheid.

Geradicaliseerde Belgen functioneren overigens niet per definitie slecht in de samenleving. Vanuit onze stad zijn zelfs jongeren uit liefdesverdriet hun lief achterna getrokken, vooral bij de meisjes stellen we dit vast. 

Rekrutering door organisaties zoals Sharia4Belgium is grotendeels vervangen door communicatie via internet

Ook het profiel van de ronselaars is niet eenvoudig na te trekken, de rekrutering door organisaties zoals Sharia4Belgium is grotendeels vervangen door communicatie via internet, waarbij het doelwit geportretteerd wordt als heroïsche krijger. 

Tegenwoordig spelen ronselaars voornamelijk in op de Belgische actualiteit, het is vastgesteld dat zij zelfs vanuit Syrië op de voet volgen wat er in onze lokale pers verschijnt.

Ze gebruiken geïsoleerde feiten, zoals het niqab-incident, om aan te tonen dat moslims niet welkom zijn in België of om de schijnbare onverschilligheid van de westerse wereld ten opzichte van het Syrische leed te hekelen.

Daarnaast teren ze op een algemeen onbehagen van hun doelwit, zo buiten ze de kwetsbaarheid van geïsoleerde jongeren uit of hun machteloosheid ten opzichte van slachtoffers van een oorlogszone.

In Vilvoorde zijn er momenteel 45 potentiële vertrekkers. Via welke kanalen vernemen jullie dat jongeren zinnens zijn te vertrekken?

Bonte: Het zijn vooral ongeruste ouders, familieleden, vrienden, leerkrachten en sociale werkers die een gevaar van radicalisering opmerken. Wat bij de meesten de alarmbel doet rinkelen, is een combinatie van kenmerken waaronder de plotse verandering van gedrag en kledij.

Onlangs ontving ik een bezorgde moeder die al eerder geconfronteerd was met een geradicaliseerde zoon. Gelukkig hebben we die jongeman tijdig van het vliegtuig kunnen halen.

Nu ziet ze dezelfde kenmerken bij haar jongere zoon: hij vermijdt het ouderlijk huis, als hij dan toch thuiskomt, sluit hij zich op zijn kamer op waar hij naar Arabische teksten luistert. Hij heeft zijn kledij aangepast en een baard laten groeien. Daarnaast heeft hij geen goed woord over voor de moslimgemeenschap in België.

In een getraumatiseerde gemeenschap zoals hier in Vilvoorde, weten de bewoners waar ze terecht moeten met hun vragen. Sommige meldingen komen rechtstreeks bij mij terecht, andere via de burgerlijke Syrië-cel verbonden aan de politiedienst waar burgers de mogelijkheid krijgen in een vertrouwelijke context te getuigen. Zo kunnen we de situatie monitoren en de risico’s inschatten.

Welke concrete stappen onderneemt de stad om het radicaliseringsproces te keren? 

Bonte: Aanvankelijk was ik voorstander van een uniforme aanpak en verwachtte ik een “deradicaliseringsprogramma” dat toepasbaar zou zijn op groepen extremisten om deze dan en masse terug te leiden naar de samenleving.

Elk individu heeft immers andere beweegredenen en drijfveren om naar ten strijde te trekken, daarom vergt elk geval een andere aanpak. 

Inmiddels weet ik uit ervaring dat deze benadering niet efficiënt zou zijn. Elk individu heeft immers andere beweegredenen en drijfveren om ten strijde te trekken, daarom vergt elk geval een andere aanpak. 

Zodra er een melding is, wordt de radicaliseringsambtenaar ingeschakeld, deze neemt contact op de melder voor een situatieschets. Nadien volgt de screening van het gezin en de vriendenkring om na te gaan in welke mate de bezorgdheid gegrond is.

De jongere zelf wordt uiteraard ook uitgenodigd voor een gesprek. We proberen echt een aanpak op maat te verzorgen en zetten daarbij in op het versterken van het sociale netwerk rond de betrokken persoon.

Wanneer de situatie het toelaat, trachten we soelaas te brengen in de problemen van de betrokken persoon. Zo kan het zijn dat de plotse verandering te wijten is aan conflicten thuis of op school of zelfs met de politie, dan zullen we onze inspanning richten op het ontmijnen van de conflicten. 

Vaker wordt het extremisme gevoed door een religieus proces waarbij de jongere zich profileert als een tot inkeer gekomen moslim, zelfs wanneer deze weinig of geen voorkennis heeft van de Koran.

In dat geval werken we met experts die in staat zijn om het radicale discours, aan de hand van de Heilige Schriften, de deconstrueren. Deze schriftgeleerden argumenteren dat de islam geenszins aanzet om de wapens op te nemen tegen het Syrische regime.

Welke preventieve maatregelen treffen jullie?

Bonte: We geven we ook een ondubbelzinnige boodschap mee aan onze jeugd dat moslims, in tegenstelling tot wat ronselaars verkondigen, wel degelijk een plaats hebben in onze samenleving.

Ik ben me terdege bewust van de discrepantie tussen het gelijke-kansen-discours enerzijds en de moeilijkheden die mensen met een migratieachtergrond hebben om werk en woonst te vinden. De statistieken, ook van mijn stad, liegen er niet om.

Het is ons aller taak om hier aan te werken om die discriminatie uit te roeien opdat niemand nog de nood voelt om ver van huis te gaan sterven.

Het is ons aller taak om hier aan te werken om die discriminatie uit te roeien en ervoor te zorgen dat niemand nog de nood voelt om ver van huis te gaan sterven.

Zeven strijders hebben inmiddels de weg naar huis teruggevonden, wat waren hun beweegredenen om te vertrekken?

Bonte: Ook hier is er geen eenduidig antwoord, mensen vertrekken niet allemaal om dezelfde redenen en met dezelfde bedoeling.

Ik ben het meest onder de indruk van de kracht van de ideologie die elke waarde en norm deels wegveegt om een weg te banen naar de inrichting van een islamitische staat. Een terugkerende factor is het blinde, obsessieve geloof in een hoger doel dat alle middelen heiligt.

Bij de jongste strijders ligt ook de zoektocht naar de eigen identiteit en een plaats in de samenleving aan de grondslag van hun vertrek. Velen hadden de indruk hier niet thuis te horen en niet van tel te zijn, dit dreef hen ertoe zich bij een van de milities te voegen om toch het verschil te kunnen maken.

Dergelijke jongeren hebben een enorme drang naar heldendom, het opnemen voor het onderdrukte Syrische volk vult dit verlangen in.

Zo meten ze zich een kant-en-klare identiteit aan waar ze trots op kunnen zijn. Soms leeft de enigszins kinderlijke wens hun ouders te tonen dat ze “betere” moslims zijn, ook daar spelen ronselaars gretig op in.

De eerste lichting die richting Damascus trok, bestond voornamelijk uit mannen wie een gevangenisstraf boven het hoofd hing.

Voor hen was het een kwestie van elders goed te maken wat ze hier mispeuterd hadden en alsnog hun leven op het rechte pad te krijgen door hun verantwoordelijkheden en bijgevolg de wapens op te nemen.

Welke straf staat deze teruggekeerde strijders nu te wachten?

Bonte: Vijf van de zeven zijn in hechtenis en wachten hun straf nog af, eerst moet er bewezen worden of ze daadwerkelijk tot de gewapende kern van strijders behoorden. Ze hebben allen hun spijt betuigd en verzekeren dat ze ontgoocheld en ontnuchterd teruggekeerd zijn.

Desondanks moeten we als rechtsstaat een ondubbelzinnig signaal geven: niemand kan ongestraft de wapens opnemen. Wat niet uitsluit dat we even hard moeten inzetten op reïntegratie van deze strijders. 

Het gaat immers om mannen en vrouwen die gruweldaden van dichtbij gezien en/of gepleegd hebben, bovendien is het geen geheim dat het uitgesloten is de milities te verlaten.

Wellicht zijn ze met gevaar voor eigen leven gevlucht, we weten immers dat een Vilvoordenaar de kogel kreeg omdat hij wilde terugkeren. Ik ben ervan overtuigd dat de twee benaderingen hand in hand gaan: repressieve maatregelen enerzijds en warmte en kansen geven anderzijds.

Je hebt er geen idee van hoeveel mensen er letterlijk van wakker liggen dat hun zoon of dochter zou radicaliseren

Dat betekent dat we moeten investeren in de teruggekeerde strijders, als we willen dat ze hun rol weer opnemen in de samenleving. Daarom voel ik me als burgemeester en politicus verplicht het probleem van de Syriëstrijders aan te pakken. 

Je hebt er geen idee van hoeveel mensen er letterlijk wakker liggen van de vrees dat hun zoon of dochter zou radicaliseren, ongeacht of deze jongeren het goed doen op school en in het gezin. Hun vertrek berokkent niet alleen het gezin schade, de hele gemeenschap lijdt eronder.

Tegelijk merk ik dat de angst groeit naarmate er meer over Syriëstrijders gesproken wordt en dat deze angst ook daadwerkelijk gepaard gaat met een groeiend aantal jongeren dat radicaliseert.