Jan Rotmans: ‘Creatievelingen kunnen het systeem onderuit halen, niemand anders’

Werk aan de winkel voor u en ik: wij moeten de wereld veranderen! Met die oproep lanceerde het Team Duurzame Ontwikkeling van de Vlaamse Overheid Wij-de wereld. Partners voor de Sustainable Development Goals, of: de Vlaamse startdag voor de sdg’s. De nadruk lag op de inbreng van burgers, bedrijven, overheden en middenveld. ‘Vlaanderen is klaar om als lerende partner in het grote verhaal te stappen. Ik zie overal de wil om te veranderen naar nieuwe vormen van organisatie’, zei Jan Wyckaert van Vredeseilanden.

Ik zie overal de wil om te veranderen naar nieuwe vormen van organisatie’, zei Jan Wyckaert van Vredeseilanden.

Wim Driesen, burgemeester van Genk, beklemtoonde de sociale uitdagingen vanuit een gemeente waar een op vijf jongeren het middelbaar verlaat zonder diploma en een gemeente die de omslag moet maken van een fossiel industrieel verleden naar een hernieuwbare en innovatieve economische toekomst. ‘We bevinden ons in een verandering van tijdperk en niet langer in een tijdperk van verandering’, besloot Driesen. Die oneliner was niet toevallig ook de titel van het jongste boek van Jan Rotmans, hoogleraar duurzame transities en systeeminnovaties aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Jan Rotmans is een internationale autoriteit op het gebied van transities en duurzaamheid. Hij ontwikkelde het eerste klimaatveranderingsmodel en is recenter oprichter van onder andere Urgenda en Nederland Kantelt. Tijdens zjin keynote plaatste hij de inspirerende voorbeelden van Vredeseilanden, gemeente Genk, Havenbedrijf Antwxerpen, The Shift, Voka en VVSG in het perspectief van de enorme uitdagingen waarvoor de combinatie van crisissen de wereld plaatst. ‘Er is nog maar twintig jaar om een echte ramp te voorkomen, en zelfs als het bewustzijn groeit en er stappen vooruit worden gezet, het gaat véél te traag’, zegt Rotmans. MO* stelde hem na afloop enkele vragen.

‘Er is nog maar twintig jaar om een echte ramp te voorkomen, en zelfs als het bewustzijn groeit en er stappen vooruit worden gezet, het gaat véél te traag’

U spreekt steeds over een merkbare transitie in de maatschappij, maar kan u in drie punten opnoemen waar het precies is misgegaan in ons huidig systeem?

Jan Rotmans: Het eerste punt is ongetwijfeld onderwijs. Alles is steeds gericht op rendement. De creatieve breinen worden volledig de kop ingedrukt. Niet alleen krijgen de studenten van vandaag te horen dat zij efficiënt moeten zijn, maar ook dat ze vooral iets moeten opbrengen.

Wij hebben nood aan mensen die uit dit systeem stappen, aan dwarsdenkers. Het zijn de creatievelingen die het systeem onderuit kunnen halen, niemand anders.

Daarnaast is de zorg ook faliekant de mist ingegaan. Zorg moet louter bestaan uit het zorgen voor mensen, zonder lucratief doel. Dat is helemaal de andere kant opgedraaid: zelfs bij hulpbehoevende mensen spreekt men enkel over rendement.

Het laatste punt is natuurlijk het volledige klimaatbeleid. De overstromingen van de voorbije weken gebeuren niet voor niets. Iedereen heeft het klimaatprobleem veel te lang laten liggen. Alle voorspellingen lagen open en klaar voor onze neus, maar niemand reageerde. We moeten een gigantische inhaalslag maken als we willen dat het nog goed komt.

Wat is volgens u het eerste werkpunt voor Vlaanderen?

Jan Rotmans: Vlaanderen heeft een gigantisch energieprobleem. Er moet heel dringend werk gemaakt worden van een veel grotere aanwezigheid van duurzame energie. Om het klimaat te verbeteren moeten we in de eerste plaats eens kijken naar de woningvoorraad.

‘België is een klein land, de afstand om met een elektrische auto te toeren kan dus geen probleem zijn’

En waarom dringt het elektrisch vervoer trouwens niet door in België? België is nochtans een klein land, de afstand om met een elektrische auto te toeren, kan dus geen probleem zijn. Ook de vervuiling is zo’n heikel punt.

Het gebruik van fossiele energie moet drastisch naar beneden en het aandeel van zonne- en windenergie drastisch naar omhoog. Is het fabriceren van zonnepanelen ook vervuilend? Alles wijst er op dat het maken van zonnepanelen nog altijd veel beter is ongehinderd verder gaan met het gebruik van fossiele energie zoals we nu doen.

De ontwikkelingsagenda van de wereld werd vorig jaar omgegooid van armoedebestrijding in het Zuiden naar een universele agenda van duurzame ontwikkeling, waarbij ook veel meer aandacht gaat naar de verantwoordelijkheid en inbreng van de privé. Zetten de duurzame ontwikkelingsdoelen (sdg’s) bedrijven aan tot een radicaal nieuwe koers?

Jan Rotmans: Neen, absoluut niet. Ze zijn veel te vaag. Tot doel acht is het nog oké, maar daarna worden ze alleen maar abstracter. Iedereen kan zo een sdg aan zijn of haar bedrijf koppelen. Op die manier krijg je geen verandering.

De positieve boodschap is goed, maar veel te zwak. Alles moet beginnen met een intrinsieke motivatie. Als een bedrijf die niet heeft, dan zal hij ook nooit echt veranderen. Elke organisatie moet op z’n minst een drastische verandering doorvoeren, alleen op die manier kunnen we de morele druk opvoeren.

U zegt dat de politiek een deel van het probleem is, niet van de oplossing. Kan de politiek dan nog wel een rol spelen in wat u een noodzakelijke periode van kanteling noemt?

‘Er zijn al veel burgerinitiatieven, maar het kunnen er nog meer zijn. Het leiderschap zit in ons, als burgers.’

Jan Rotmans: Eerst en vooral moet de politiek de burger eindelijk opnieuw ruimte geven. Politici moeten minder bezig zijn met het eindeloos toevoegen van nieuwe regels, en eerder investeren in de mensen en op die manier kijken waar we naartoe kunnen evolueren als maatschappij.

De burgers moeten daarentegen ook niet alles laten afhangen van de politici. Er zijn al veel burgerinitiatieven, maar het kunnen er nog meer zijn. Het leiderschap zit in ons, als burgers. We kunnen dit heus wel.