Hugh Masekela: ‘Mandela was God niet’

Hij is pas 75 geworden, maar dat voel je niet aan de muziek die hij maakt. En op het podium swingt hij als nooit tevoren. Hugh Masekela bezorgde de wereld de muziek om zich de lange tentakels van de Apartheidsstaat voor te stellen (Stimela –Coal Train en Soweto Blues, gezongen door Miriam Makeba) en hét internationale strijdlied om de vrijlating van Nelson Mandela te eisen (Bring him back home).

Hij was betrokken bij legendarische Zuid-Afrikaanse musicals als King Kong en Sarafina, bij films als Amandla! A Revolution in four part harmony en bij historische festivals als Monterrey Pop Festival (1967) en Zaire74, georganiseerd in Kinshasa rond de historische Rumble in the Jungle boksmatch tussen Muhammed Ali en George Foreman.

Hugh Masekela heeft, met andere woorden, de geschiedenis van de voorbije halve eeuw niet alleen meegemaakt, hij heeft ze ook mee gemaakt. Hij verliet Zuid-Afrika na de slachting in Sharpeville in 1961 en keerde pas terug begin jaren negentig, toen de Apartheidsstaat opgedoekt werd.

Hij heeft dit jaar nog niet meer dan veertien dagen in Johannesburg kunnen doorbrengen –‘Ik heb het nog nooit zo druk gehad als vandaag: ik probeer al jaren samen met Abdullah Ibrahim een plaat te maken, maar met zo’n agenda lukt dat niet’- maar dat belet hem niet de vinger aan de pols van zijn land en samenleving te houden. Ook al beweert hij dat hij ‘maar een muzikant is, meer niet’.

Begin mei  trok Zuid-Afrika opnieuw naar de stembus, twintig jaar na de eerste vrije en algemene verkiezingen. Het ANC van Jacob Zuma behaalde daarbij een betere score dan algemeen verwacht werd.

Hugh Masekela: Het belangrijkste is wellicht dat er twee sterke partijen in de oppositie zitten nu. De DA (Democratische Alliantie) haalt met 22,2 procent van de stemmen 89 zetels, de EFF (Economic Freedom Fighters) van Julius Malema scoren meteen 6,35 procent en halen daarmee 25 zetels. Dat is allemaal niet genoeg om de 62,15 procent en 249 zetels van het ANC te bedreigen, maar ik denk wel dat het volstaat om het eerste echt democratische parlement in Zuid-Afrika te krijgen.

Dat betekent dat we niet langer enkel democratisch zijn, maar ook vrij kunnen worden. Dat is tenslotte waarvoor we zo lang gevochten hebben.

Een beter politiek machtsevenwicht moet niet alleen de vrijheid van meningsuiting verbeteren, het moet op de eerste plaats tastbaar worden in betere economische kansen, gezondheidszorg en onderwijs voor de hele Zuid-Afrikaanse bevolking. Wat er uiteindelijk toe doet, is niet de politiek, maar de realiteit.

Zo lang de mentaliteit en het perspectief van de economische elite niet wijzigt, maakt Zuid-Afrika geen kans op echte vooruitgang.

Hebben de regeringen van de voorbije twintig jaar dan onvoldoende politiek kapitaal geïnvesteerd om werk, gezondheid en onderwijs voor iedereen te realiseren?

Hugh Masekela: Het probleem is vooral dat Zuid-Afrika de voorbije decennia niet bestuurd werd door de politiek, maar door de economische machthebbers. En dat blijven in meerderheid mensen van Europese afkomst. De bevrijding van 1994 was op de eerste plaats een bevrijding voor de economie die opgesloten zat in embargo’s en boycots.

Zo lang de mentaliteit en het perspectief van de economische elite niet wijzigt, maakt Zuid-Afrika geen kans op echte vooruitgang. En in de geschiedenis zijn er geen voorbeelden te vinden van een elite die op een bepaald moment erkent dat ze het land en de mensen jarenlang uitgezogen heeft, en besluit dat onmeetbare onrecht te compenseren met het terugstorten van enkele biljoenen euro. De uitbuiters zeggen nooit sorry.

Het gaat bovendien niet enkel om historisch onrecht?

Hugh Masekela: Neen, er is wat dat betreft geen echte breuk met het verleden. De stakingen van de mijnwerkers sinds enkele jaren bewijzen dat  -op heel dramatische manier, zoals in Marikana bleek, waar op 16 augustus 2012 tientallen mijnwerkers neergeschoten werden door de ordediensten. Die stakingen voor een waardig loon blijven doorgaan. Ze werken nu vaak voor dik duizend euro per maand. De eigenaars van de mijnen betalen zichzelf grote bonussen uit, maar weigeren hun personeel een fatsoenlijk loon te geven.

Met andere woorden: politieke wil volstaat niet, er moet ook economische of zakelijke wil zijn om echt iets te doen aan de armoede en uitzichtloosheid van miljoenen Zuid-Afrikanen.

Na 1994 gingen vrijheidsstrijders zoals Cyril Ramaphosa zelf in zaken en werden er behoorlijk rijk van. Schrijvers als Nadine Gordimer, J.M. Coetzee en Damon Galgut hebben zich al erg teleurgesteld getoond door het gedrag van de nieuwe zwarte bovenklasse. U ook?

Hugh Masekela: Neen, we hebben gestreden voor de vrijheid om te ondernemen, te kiezen, te praten in ons eigen land. Het is een recht voor iedereen nu. Ik ga dan ook niemand bekritiseren voor wat ze bereikt hebben, zo lang ze hun rijkdom eerlijk verdiend hebben. Ik ben zelf ook altijd een zelfstandige geweest, ik weet dat succes je niet op een dienblad aangeboden wordt. Het is wel jammer dat hun intrede in de zakenwereld niet geresulteerd heeft in een verbetering van het leven van alle Zuid-Afrikanen.

De slachtoffers van Apartheid blijven uitbuiten en onderbetalen is niet alleen spotten met het idealisme van het verleden, het is een schreeuwende schande.

Zeker de gemeenschappen die het meest te lijden gehad hebben van het onrecht van Apartheid hebben recht op meer kansen. Zij zijn ook de echte motor van politieke en economische vooruitgang. Hen blijven uitbuiten en onderbetalen is niet alleen spotten met het idealisme van het verleden, het is een schreeuwende schande.

De nieuwe EFF van Malema heeft die economische ongelijkheid als voornaamste programmapunt. Zullen zij met 25 parlementsleden in staat zijn de politieke rekenkunde op dit vlak te veranderen?

Hugh Masekela:

Ik denk wel dat ze het thema meer op de agenda kunnen zetten. Ik verwacht dat we er meer dan ooit over zullen horen.

U zegt dat Zuid-Afrika nu echt vrij kan beginnen worden. Is het niet ironisch dat te moeten stellen nu Nelson Mandela niet lang geleden overleed?

Hugh Masekela: Mandela was God niet. Hij was even aan de macht, twintig jaar geleden. Zijn aanwezigheid had dus echt geen effect meer op de levensomstandigheden van de mensen. Hij werd opgehemeld alsof hij de God van Afrika was, maar de realiteit op aarde veranderde daar niet door. Het lijden is altijd tastbaarder dan de bewondering.

Dat lijden resulteert weliswaar in veerkracht, maar na een tijdje wil je er echt wel vanaf. Zeker als de principiële mogelijkheid van verandering bestaat.

Ik ben net terug uit Cuba. Als je ziet wat dat land met erg weinig middelen realiseert op vlak van onderwijs en gezondheidszorg,  dan is er in Zuid-Afrika reden tot enig ongeduld. Al besef ik dat Zuid-Afrika geen mirakelnatie is, alle regenbogen ten spijt. Zuid-Afrikanen zijn ook maar mensen.

In de strijd tegen Apartheid speelde muziek een belangrijke rol.  Hoe is dat vandaag?

Hugh Masekela: In  de 350 jaar dat we tegen verdrukking gevochten hebben, is muziek altijd van belang geweest. Sinds Jan Van Riebeeck in 1652 voet aan wal zette, hebben we geen begrafenis, geen demonstratie, geen gevecht gehad zonder dat erbij gemusiceerd werd. En dat heeft, vooral in de laatste jaren van de anti-Apartheidsstrijd, een enorme internationale uitstraling gegeven aan onze strijd.

Elke artiest van enige naam of faam nam wel een nummer op dat refereerde naar Apartheid of Mandela. De cruciale rol van muziek in Zuid-Afrika is uniek in de wereld. Congo heeft ook veel en prachtige muziek, maar die heeft maatschappelijk nooit die betekenis gekregen die hij in Zuid-Afrika had.

Speelde jazz een bijzondere rol?

Hugh Masekela: Jazz is een Amerikaanse categorie die mij niet interesseert. Miriam Makeba maakte de wereld met haar muziek voor het eerst bewust van de gruwel van Apartheid. Zij was geen jazz-zangeres. Ik heb me nooit als jazz-trompetist geprofileerd. Zelfs Dizzy Gillespie, Miles Davis of Louis Armstrong zagen zichzelf niet als “jazz-muzikanten”. Ik erken die kustmatige grenzen niet, ik gebruik ze niet.

Muziek is muziek, ze raakt me of ze laat me onverschillig. Dat heeft niets met labels te maken. Vogels maken ook muziek en omdat ze er geen platen mee moeten verkopen, hebben ze ook geen behoefte aan categorieën.

Vusi Leeuw, de organisator van de Zuid-Afrikaanse muziekmarkt Moshito, vroeg zich tijdens een gesprek onlangs af waarom Zuid-Afrikaanse muziek haar internationale prominentie, verworven na het succes van Graceland, niet heeft kunnen behouden. Enig idee?

Politici vinden muziek vervelend. Ze concurreert om de aandacht en dreigt altijd de illusies van de macht te doorprikken.

Hugh Masekela: Omdat dat succes direct verbonden was met de internationale solidariteit  met de strijd tegen Apartheid. Toen die in 1994 definitief gestreden was, trokken de westerse solidariteitsgroepen verder, waardoor onze muziek op veel minder plaatsen en bijeenkomsten te horen was. Bovendien was er in Zuid-Afrika geen sprake van een investeringsbeleid in kunst of muziek.

Frankrijk speelde die rol wel voor West-Afrika, met als gevolg dat die muziek de hele wereld kon veroveren, maar bij ons was daar geen sprake van. Politici vinden muziek vervelend. Ze concurreert om de aandacht en dreigt altijd de illusies van de macht te doorprikken.

Is de muziek zelf echter nog van dezelfde kwaliteit?

Hugh Masekela: De muziek zelf ging een beetje dood tegen het einde van de jaren negentig . Er is natuurlijk nog house, hiphop en kwaito. Maar echte live optredens, dat moet je buiten de festivals maar vergeten in Zuid-Afrika. Er zijn echt geen podia meer om te spelen, waardoor het niveau van muzikanten en groepen sterk achteruitgegaan is. De muziek die vandaag goed verkoopt in Zuid-Afrika is gospel of maskandi, plattelandsmuziek die ons verbindt met de plaatsen en tradities van waar we komen. En dat is belangrijk: beseffen waar je wortels liggen.

Wat zou u aan die traditie willen nalaten?

Hugh Masekela: Ik hoef niets terug te geven, want ik heb niets genomen. Ik maak deel uit van dat grotere geheel en heb er in geleefd. Dat is alles.

Hugh Masekela geeft donderdag 22 mei om 20 uur een exclusief Europees concert  in Bozar, in het kader van twintig jaar democratie in Zuid-Afrika.  Special guest: Nomfusi Gotyana, die de rol van Miriam Makeba speelt in Long Walk to Freedom, de nieuwe film over Mandela.
Hugh Masekela flugelhorn, vocals - Fana Zulu bas - Cameron Ward gitaar - Randal Skippers keyboards - Lee-Roy Sauls drums - Francis Manneh Fuster slagwerk - Nomfusi (guest) voice
Informatie en tickets: www.bozar.be