‘De vrees voor geweld en instabiliteit is de troon waarop Tshisekedi zit’

Kris Berwouts: ‘Congo krijgt een president aan de leiband’

© Reuters / Baz Ratner

 

Er is letterlijk jaren naar uitgekeken en straks is het zo ver: Joseph Kabila wordt als president van de Democratische Republiek Congo opgevolgd door Félix Tshisekedi. Wordt daarmee een turbulente politieke transitie afgesloten, of is de rust in de staten vandaag de stilte die de storm van morgen aankondigt? We vroegen het aan Congo-expert Kris Berwouts.

Kris Berwouts: Iedereen weet ondertussen dat de officiële uitslag van de Congolese verkiezingen het product zijn van een coup de théâtre met enerzijds een onverwachte coalitie tussen het Kabila-kamp en de UDPS van Félix Tshisekedi, en anderzijds een flagrante en ondertussen goed gedocumenteerde manipulatie van de cijfers. Een andere oppositiekandidaat, Martin Fayulu, heeft met een overweldigende meerderheid de verkiezingen gewonnen.

Toch is er geen sprake van grootschalige protesten of onrust in de steden.

Kris Berwouts: De situatie in Kinshasa en de meeste andere delen van Congo lijken rustig vandaag. Dat heeft natuurlijk te maken met het professioneel uitgebouwd repressieapparaat, maar ook met een gevoel van opluchting dat leeft bij een groot deel van de publieke opinie: veel mensen wilden vooral het vertrek van Kabila. Het feit dat hij nu effectief het presidentschap overdraagt en zijn zelf aangeduide opvolger Ramazani Shadary niet kon laten verkiezingen, maakt dat veel mensen lijken te kunnen leven met de huidige constellatie. Verkiezingen in Congo hebben altijd een potentieel aan geweld, en mensen zijn daar als de dood voor. Het feit dat de worst case scenario’s zich niet hebben voltrokken, heeft net te maken met het feit dat die scenario’s al te reëel zijn.

Voor het eerst doet een Congolees staatshoofd vrijwillig afstand van de macht. Dat is historisch, maar is Kabila wel echt weg? Heeft Tshisekedi wel de hefbomen die nodig zijn om verandering te brengen? Komt hij echt aan de macht?

Kris Berwouts: Dat is zeer de vraag. Ten eerste is er de grote verkiezingsoverwinning van het Kabila-front FCC in de al even gemanipuleerde provinciale en parlementsverkiezingen, en verder gaat Kabila proberen de touwtjes strak in handen te houden wat betreft het parallelle circuit van netwerken die al sinds Mobutu’s tijd Congo regeren.

‘Ik vermoed dat het regime Tshisekedi’s achterban de controle over een paar parastatalen zal gunnen, zodat die ook toegang hebben tot de graaizak van de publieke financiën.’

Tshisekedi zal zeker proberen in te breken in die bestaande machtskringen, maar het blijft afwachten in welke mate dat gaat lukken. Ik denk dat men Tshisekedi een paar erg zichtbare pluimen op zijn hoed zal laten steken. Ik verwacht bijvoorbeeld dat hij nu eindelijk zijn twee jaar overleden vader een staatsbegrafenis zal kunnen geven. En ik vermoed dat het regime Tshisekedi’s achterban de controle over een paar parastatalen zal gunnen, zodat die ook toegang hebben tot de graaizak van de publieke financiën. Een aantal ministeries ook.

Maar ik vrees dat Kabila zijn ijzeren greep op de strategische sectoren van politiek, macht en economie – met inbegrip van de mijnbouw – gaat behouden. Vergeet vooral niet dat de vorige en de huidige premiers van Congo, Samy Badibanga en Bruno Tshibala, ook UDPS-figuren waren. Ze hebben op geen enkel moment het verschil gemaakt. Ze hebben dat niet eens geprobeerd.

Hoe stabiel is de alliantie die vanaf vandaag de lakens uitdeelt?

Kris Berwouts: Niet erg stabiel. Je ziet nu al op vier fronten wrijvingen of conflicten: binnen het Kabila-kamp riskeren een aantal mensen priviliges te verliezen, wat zij te allen koste zullen proberen te vermijden. Binnen het Tshisekedi-kamp zijn de verwachtingen erg hoog, maar de samenhang binnen deze ad hoc coalitie is laag: de relaties tussen kopstukken Tshisekedi en Kamerhe waren nooit goed, en nu ze moeten aanschuiven om hun deel van de taart binnen te halen, zal de competitie tussen beiden snel stijgen. Ten derde zijn er natuurlijk de spanningen tussen het Tshisekedi- en het Kabila-kamp waar een stevig rondje armworstelen te verwachten valt. Ten slotte is er de frustratie van de miljoenen Fayulu-stemmers die beseffen dat de window of opportunities voor verandering weer gesloten wordt.

Het Congolese politiek landschap blijft uiterst gefragmenteerd. Binnen al die kampen zal de interne eenheid onder druk komen te staan. We zullen waarschijnlijk binnenkort zien hoe akkoorden worden opgeblazen en loyauteiten zullen verdampen.

Op de website African Arguments noemde je Tshisekedi ‘een president aan de leiband’. Waarom?

Kris Berwouts: Er zijn in Congo niet zoveel criteria om je kandidaat te kunnen stellen voor het ambt van president. Een daarvan is: ofwel leg je een diploma hoger onderwijs voor, ofwel toon je aan dat je minstens vijf jaar bestuurservaring hebt. Er zijn al maanden geruchten dat het diploma dat Tshisekedi indiende vals zou zijn. Sinds vorige week weten we zeker dat het Congolese gerecht aan het Belgische gerecht gevraagd heeft om te onderzoeken wat de precieze situatie is. Uit het Belgisch gerechtelijk onderzoek blijkt nu dat Tshisekedi nooit een dergelijk diploma behaald heeft en dus een vals document indiende.

Uit gerechtelijk onderzoek blijkt dat Tshisekedi’s diploma vals is. Het Grondwettelijkhof heeft daarmee ten allen tijde een stok achter de deur om de nieuwe president uit zijn functie te ontzetten.

Op basis van die valsheid in geschrifte kan het Grondwettelijk Hof te allen tijde de nieuwe president uit zijn functie ontzetten. En dat Grondwettelijk Hof bestaat vooral uit Kabila-getrouwe rechters. Hooguit één rechter kan van onafhankelijkheid verdacht worden. Dit versmalt de bewegingsruimte van de nieuwe president tot zo goed als niets.

Toch lijkt de internationale gemeenschap, de Afrikaanse multilaterale instellingen voorop, de nieuwe president te erkennen. Ook al lieten de Afrikaanse Unie en de Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap eerst andere geluiden horen.

Kris Berwouts: De buurlanden en regio’s in Afrika liggen vermoedelijk niet wakker van ondemocratische verkiezingen of een gemanipuleerde uitslag, maar ze zijn als de dood voor Congo’s gebrek aan stabiliteit. Bij een ontsporing zou die wel eens een erg negatieve impact kunnen hebben op het halve continent.

Nu staan ze voor een dilemma: enerzijds belooft de nieuwe machtsconstellatie op middellange termijn weinig goeds, en zeker geen duurzame stabiliteit, maar anderzijds haalt ze op erg korte termijn de vlam uit het kruitvat, en lijkt dit nu het enige scenario waarbij geweld vermeden wordt.

Een paar dagen zag je instellingen als SADC en de Afrikaanse Unie met deze paradox worstelen. Ze zonden tegenstrijdige signalen uit. Maar nu is de kogel blijkbaar door de kerk en gaan ze met zijn allen achter Tshisekedi staan. Of het echt met zijn allen is, zal pas over een paar weken blijken. Ik sluit niet uit dat een aantal individuele landen in Afrika hier toch nog anders tegen aan kijken.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.