Le Canard Enchaîné, de krant die Frankrijk op zijn kop zet

Le Canard Enchaîné is ondertussen bekend in heel Europa. Presidentskandidaat voor Les Républicains François Fillon zou zijn vrouw Penelope en andere familieleden fictief hebben tewerkgesteld in het Franse parlement. De (meer dan) 800.000 euro die de familie Fillon op deze manier vergaarde werd voor privédoeleinden gebruikt. Dat onthulde Le Canard Enchaîné in de week van 1 februari. Sinds die dag volgen Fransen de soap wekelijks vol spanning, wachtend op nieuwe ontwikkelingen. Een mirakel is nodig voor Fillon om de eerste ronde, die op 23 april plaatsvindt, nog te halen. De man wordt intussen door velen gezien als de grootste bedrieger van Frankrijk.

Een oorlogskas van meer dan honderd miljoen euro (!), geen advertenties, geen subsidies, geen druk. Dat is wat Le Canard zo sterk maakt volgens de journalisten die er werken.

De redactie van de krant ligt in het hart van Parijs, geprangd tussen het Louvre, l’Avenue de l’Opéra en het Centre Pompidou, een prachtlocatie. Een veertigtal journalisten werkt voor het blad, maar wij treffen er slechts een handvol oude redacteurs. De muren zijn beladen met cartoons, sommige zelfs nog getekend door vermoorde Charlie Hebdo-tekenaars. We spreken er met hoofdredacteur Louis-Marie Horeau (69).

Oorlogskas

Waar komt al dat geld waarover Le Canard Enchaîné beschikt vandaan? We spreken hier niet enkel over een reservekapitaal, maar een werkelijke oorlogskas van meer dan honderd miljoen euro.

Louis-Marie Horeau: We hebben heel weinig algemene kosten en onze lonen zijn beperkt (maar behoren wel tot hoogste van het land, red.). Ik denk dat ik een van de weinige hoofdredacteurs ben die niet over een persoonlijke chauffeur of wagen beschik. Ik verplaats mij met de brommer, dat is voldoende voor mij. Ook onze kosten vallen echt goed mee: het maken van de krant kan heel goedkoop en onze simpele lay-out is in jaren niet veranderd. We beschikken ook over een heel trouw lezerspubliek.’

‘Ik denk dat ik een van de weinige hoofdredacteurs ben die niet over een persoonlijke chauffeur of wagen beschik’

Bovendien worden alle dividenden en bedrijfswinsten rechtstreeks in de pot gestoken. Ze worden niet uitgekeerd aan de aandeelhouders. Dat zijn overigens enkel journalisten van de krant. Ons kapitaal waarborgt onze onafhankelijkheid. Bij moeilijkere tijden kunnen we op dat kapitaal rekenen, en het is ook een manier om zonder enige vorm van externe druk en zonder adverteerders te werken. Mijn aandelen bijvoorbeeld kan ik niet verkopen. De dag dat ik hier vertrek geef ik de aandelen terug aan het magazine. Dat is een regeling waarvoor we gestemd hebben en waar we absoluut achter staan.

Le Canard Enchaîné staat bekend als een elitair tijdschrift. Klopt dat?

Louis-Marie Horeau: Le Canard Enchaîné is eerst en vooral een achtergrondtijdschrift. De mensen die het kopen, lezen gewoonlijk ook een extra dagblad. Dat maakt dat wij ons kunnen veroorloven om de actualiteit niet te volgen en eerder diepgravende stukken te brengen. Stukken die bepaalde inzichten brengen op de actualiteit, zaken die niet verschijnen in gewone dagbladen.

Bestaan er zusterkranten elders in Europa?

Louis-Marie Horeau: Er zijn pogingen geweest, maar tevergeefs. Onze krant is meer dan honderd jaar oud. Om het leefbaar te houden moet je over een goede basis trouwe lezeres beschikken. We hebben momenteel 80.000 abonnees wat helemaal niet slecht is. De rest zijn vooral mensen die een, twee of drie keer per maand de krant kopen, iets onregelmatiger dus, afhankelijk van de actualiteit. Dat zijn er ongeveer 200.000. Samen met de trouwe abonnees is dat wat ons voornamelijk leefbaar maakt. 

Er zijn andere satirische weekbladen, maar of ze onze ‘tijdsgeest’ volgen weet ik niet. Er zijn alleszins pogingen geweest. In Spanje en Griekenland had je bijvoorbeeld ‘La Souris’ of ‘Le Crocodile’. Vaak is het met een diertje als embleem, maar tot nu toe is er geen krant geweest die heel lang op dat model is blijven bestaan.

‘Niet ons probleem’

Op 23 januari hebben jullie beschadigende informatie gepubliceerd over François Fillon. Waarom precies die week?

Louis-Marie Horeau: Ik vind dit een opmerkelijke vraag. Een krant is geïnteresseerd in de actualiteit. En de actualiteit is dat er een kandidaat is die voorgesteld wordt als de kandidaat met de meeste kans om te winnen. We spelen daarop in en publiceren in functie van wat we vinden.

‘Vanaf het moment dat we op iets stoten dat interessant is, geverifieerd, economisch of politiek relevant, dan lekken we het.’

Dat is nu eenmaal de actualiteit. We zijn geïnteresseerd in alle kandidaten, maar voornamelijk in Fillon omdat hij werd afgespiegeld als de kandidaat met de meeste kans om te winnen. Men zei dat hij de strijd al gewonnen was na zijn klinkende overwinning tegen Juppé. Daarom zijn we geïnteresseerd in zijn inkomen, zijn patrimonium en alles wat met hem te maken heeft. We werken veel, heel veel. Dat is geen willekeur, maar er is geen politieke ingesteldheid. Het is gewoon gebonden aan de actualiteit en Fillon is tenslotte ook een publiek, bekend personage, dus sowieso interessant om onder de loep te nemen.

Ironisch genoeg is Le Canard Enchaînée, dat eerder een links pro­fiel heeft, mee verantwoordelijk voor het succes van de meest rechtse partij in Frankrijk: Le Front National.

Louis-Marie Horeau: Daar kunnen we over discussiëren, maar we zijn inderdaad eerder links. Het is helemaal niet raar dat hij onze aandacht trekt, het tegendeel zou wel merkwaardig zijn. We werken, heel lang, weken aan een stuk, we bekijken zijn vermogensaangiften, de verklaringen die hij heeft afgelegd bij verschillende bevoegde instanties, bij de fiscus,… En we zien dat er contradicties zijn, dat er dingen niet kloppen, we stellen vragen. Dat is het. Nogmaals, het is puur een journalistieke reflex om de actualiteit te volgen en daarin te graven. 

Hebben jullie rekening gehouden met de consequenties die jullie onthullingen kunnen hebben op de verkiezingen?

Louis-Marie Horeau: Dat is niet ons probleem. Vanaf het moment dat we op iets stoten dat interessant is, geverifieerd, economisch of politiek relevant, dan lekken we het. Wat de rest ermee doet is niet ons probleem. Collega-journalisten of politici gebruiken het, of niet. Het is ook al gebeurd dat we interessante en belangrijke informatie lekken en dat er verder niemand iets mee doet. Het is niet onze verantwoordelijkheid wat er na het lekken gebeurt. In het geval van Fillon is het inderdaad wel een eigen leven gaan leiden.

De gevolgen laten niet op zich wachten. Fillon heeft heel veel schade geleden wat hem uiteindelijk zelfs zijn ticket voor de tweede ronde kan kosten.

Louis-Marie Horeau: Opnieuw, dat is zijn probleem. Ons probleem is het checken van de informatie. Daarna, wie er baat bij heeft en wie niet, is niet ons probleem. Het klopt dat we sinds ons ontstaan een links imago hebben, maar dat weerhoudt ons niet om alle facetten van de politiek onder vuur te nemen. Vandaag (8 maart, red) is er een heel onaangenaam stuk over Macron. Het gebeurt ook veel dat we voor de linkervleugel heel hard zijn.

Mochten we morgen informatie vinden over eender welke kandidaat, dan onthullen we het. Opnieuw, we zullen niet wachten op een politiek goed gekozen moment om het te lekken. Op journalistiek vlak zijn het ontzettend interessante tijden, daar maken we absoluut gebruik van.

‘Mensen die denken dat we geholpen zijn door externe partijen, kunnen me niks schelen: on s’en fou!’

Hoe hebben jullie de informatie over Fillon voor het eerst vernomen?

Louis-Marie Horeau: Hij is populair en actueel, dus we zijn gewoon beginnen zoeken. Het was ons eigen initiatief in tegenstelling tot wat veel mensen denken en schrijven. We hebben gemerkt dat er dingen niet klopten. Eens we dat gemerkt hadden, zijn we verder blijven onderzoeken. Mensen die denken dat we geholpen zijn door externe partijen, kunnen me niks schelen: on s’en fou!

Gesjoemel in Europa

Ook in het Europees Parlement is er een gelijkaardig schandaal rond Marine Le Pen. In haar geval gaat het geld naar het Front National. Waarom trekt dat minder de aandacht van de media?

Louis-Marie Horeau: Als je de drie of vier voorbije edities neemt, zal je merken dat we ook heel veel over Le Pen hebben bericht. Wat zij heeft gedaan is op vele vlakken vergelijkbaar met wat Fillon gedaan heeft.

Ik heb het niet enkel over Le Canard Enchaîné, maar over media in heel Frankrijk en zelfs Europa.

Louis-Marie Horeau: Haar juridisch dossier staat er niet goed voor. Het probleem is dat het geen vat heeft op haar kiezers. Haar kiezers zijn eerder teleurgestelde mensen. Ik karikaturiseer weliswaar. Als Le Pen zegt dat alles opgezet spel is en dat het een gigantisch complot is tegen haar, dan geloven haar kiezers het. De pers volgt wat er leeft in de samenleving en schrijft over wat het volk wil lezen/geloven. Ik weet niet waarom sommige journalisten hun job niet doen.

Marine Le Pen wordt ervan beschuldigd fictieve assistenten te hebben in het Europees Parlement, die in feite voor het Franse Front National werken.

Louis-Marie Horeau: Even ter verduidelijking, ik wil Le Pen absoluut niet verdedigen, maar het is zo dat zij geld gebruikt van de belastingbetaler voor doeleinden die weliswaar niets te maken hebben met Europa, maar het geld blijft wel in de Franse politiek. Ook al is het illegaal, het choqueert minder dan wanneer het geld in de zakken van een politi­cus verdwijnt zoals bij Fillon. Het geld blijft in de politiek en de mensen hebben zo minder het gevoel bestolen te worden. Het mechanisme om assistenten in te zetten voor andere doeleinden is al honderd keren gebruikt.

De advocaat van Marine Le Pen, Marcel Ceccaldi, verdedigt haar door te zeggen dat ook andere Europese parlementsleden dit doen.

Louis-Marie Horeau: Daar ben ik ook vrij zeker van.

‘Sommige zaken waar ik persoonlijk zeker van ben, kan ik soms niet publiceren wegens gebrek aan bewijzen, dat is heel frustrerend.’

Maar zijn het zaken die jullie ook onderzoeken?

Louis-Marie Horeau: Natuurlijk, maar Le Canard Enchaîné is heel gericht op Frankrijk. Wat niet wil zeggen dat we de Europese zaken niet volgen. Er zijn andere kranten die daarin gespecialiseerd zijn.

Jullie hebben een lange geschiedenis in het uitbrengen van schandalen. Op welke manier gaan jullie te werk?

Louis-Marie Horeau: We passen ons voortdurend aan, elk verhaal vraagt om een eigen insteek en heel veel tijd om te onderzoeken. Sommige zaken waar ik persoonlijk zeker van ben, kan ik soms niet publiceren wegens gebrek aan bewijzen, dat is heel frustrerend.

Wat waren de effecten van de aanslagen op Charlie Hebdo?

Louis-Marie Horeau: We zijn veel vrienden kwijt: Cabu, Charb, Pelloux,… De kranten waren niet echt met elkaar gebonden. Tekenaar Cabu was ongeveer de enige link tussen de twee redacties, maar het was een moeilijk moment op menselijk vlak. Na de aanslagen op Charlie Hebdo heeft de po­litie gevraagd of we extra bescherming wilden. Dat hebben we geweigerd, niet alleen omdat we minder geviseerd worden door extremistische groeperingen, maar ook omdat we onze vrijheid willen behouden. En als we de klok rond bewaakt worden, zoals bij onze concul­lega’s, dan lukt dit niet.

Krijgen jullie bedreigingen?

Louis-Marie Horeau: Veel beschuldigingen en we worden veel uitgescholden, ja.

Ondertussen heeft Louis-Marie Horeau wel degelijk doodsbedreigingen per brief ontvangen, vergezeld met kogels. Het parket van Parijs is vorige week een onderzoek gestart.

Yannick Ravoux en Arnaud De Decker interviewden Louis-Marie Horeau voor Erasmix.be, de website van de opleiding Journalistiek van de Erasmushogeschool. Op Erasmix.be en in het magazine Eurasmix kunt u vanaf maandag het volledige stuk lezen: ‘Spoken in het Europees Parlement?’, over gesjoemel in het Europees Parlement.