‘Mijn poëzie is een antwoord op het leven in een onrechtvaardig land als Guatemala’

Gemeenschappelijke strijd

Dit jaar bestaat de Latijns-Amerikaanse Ni Una Menos-beweging (Niet één [vrouw] minder) tegen femicide tien jaar. Ook in Guatemala mobiliseerde die veel mensen tegen gendergeweld. U schreef er zelfs een nummer over. Wat is de erfenis van Ni Una Menos?

Rebeca Lane: ‘Voor mij is de waarde van de Ni Una Menos-beweging dat ze het mogelijk maakte om het feminisme verbonden met elkaar te beleven. Daarmee bedoel ik dat je als vrouw in deze strijd verbonden bent met andere personen elders in de wereld.’

‘Dat wil niet zeggen dat vrouwen voorheen, voor het feminisme zo werd genoemd, niet in een gemeenschappelijk strijd verbonden waren om hun levens te verbeteren. Ik ben er zeker van dat onze overgrootmoeders en betovergrootmoeders hun eigen verzet tegen het patriarchale systeem hadden. Maar de toegang tot informatie is vandaag van die omvang dat na de eerste Ni Una Menos-mars in Argentinië vrouwen zeiden: ‘‘Wij zijn de femicides ook beu en we komen allemaal samen de straat op’’.’

Hoe ziet de feministische beweging in Guatemala er vandaag uit?

Rebeca Lane: ‘Ik maak al langer dan twintig jaar deel uit van de feministische beweging in mijn land. In Guatemala ontwikkelde die tijdens de laatste jaren van de oorlog een eigen identiteit. Vrouwen binnen de linkse sociale bewegingen, de guerrillabewegingen, hadden hun eigen eisen, maar ze werden niet gehoord. Het discours was: ‘‘Vrouwenrechten behandelen we wel wanneer de revolutie wint, het belangrijkste nu is de klassenstrijd.’’ Maar tegen het einde van de oorlog hadden deze vrouwen wel een eigen politieke agenda vormgegeven.’

‘Twintig jaar geleden waren we een groepje van een paar vrouwen. De meerderheid van de acties werd voorgegaan door volwassen vrouwen. Vandaag zijn er nog altijd militanten met vele jaren ervaring in politieke organisaties op de teller, maar er zijn ook veel vrouwen die we in Guatemala jóvenas noemen. Die hebben andere ervaringen, leggen meer spontaniteit aan de dag en maken meer gebruik van interventies in de publieke ruimte.’

‘Ik sta tussen de oudere en jongere generatie in. Ik voel de energie die de jongere feministen aan de strijd geven met hun levendigheid en woede.’

De oorlogswonden zijn nog niet helemaal geheeld in Guatemala. Hoe kunnen muziek en kunst bijdragen aan het in leven houden van het historische geheugen?

Rebeca Lane: ‘Vasthouden aan ‘la memoria’, de herinnering, is van essentieel belang. Overal zie je een aanval op de geschiedenis en op harde feiten. Dat zien we vandaag ook bij de genocide in Gaza. We hebben alle informatie voorhanden, en toch zijn er nog mensen die over iets dat we live kunnen volgen, zeggen dat het geen genocide is. Dat is niet zonder gevolgen. Het gaat erom of er internationaal aanvaard wordt dat er een misdaad plaatsvond en er bijgevolg politieke acties en sancties komen om die tegen te houden.’

‘Ook in Guatemala gebeurt dat. Het nummer Cumbia de la Memoria is daarom zo krachtig. Daarin klinkt het onomwonden: ‘‘Natuurlijk heeft hier een genocide plaatsgevonden’’.’

‘Tijdens de rechtszaak tegen Ríos Montt (die het land met ijzeren hand regeerde tijdens de burgeroorlog in de jaren ’80, red.) was er een hardnekkige mediacampagne om te verkondigen dat er in Guatemala geen genocide was geweest (terwijl een onafhankelijke VN-commissie dat wel bevestigde, red.).’

‘De massamedia probeerden de geschiedenis aan te passen. Maar bij de ondertekening van de vredesakkoorden in Guatemala, in 1996, nam de staat haar verantwoordelijkheid op over wat er gebeurd was. Er zijn meerdere onderzoeken geweest die de mensenrechtenschendingen aantonen.’

Welke betekenis heeft het historische geheugen voor u persoonlijk?

Rebeca Lane: ‘Als de overheid en mensen uit de private sector negeren wat er gebeurd is, is dit een manier om te zeggen dat wat jij voelt en beleefd hebt niet echt is. Maar hoe kan ik negeren wat ik in mijn lichaam voel? Ik heb ook oorlogswonden die ik van mijn familie erfde. Je moet niet rechtstreeks door de oorlog geraakt zijn om de gevolgen te beleven van een maatschappij die in oorlog geleefd heeft.’

‘En dat geldt net zozeer voor Europa. Ik begrijp niet waarom Europeanen zo bang zijn om over het verleden te praten. De oorlogen hier maken deel uit van de recente geschiedenis en het lijkt wel of het thema niet aangeraakt mag worden. Maar als je niet over het verleden praat, komt het hoe dan ook naar buiten. Kijk naar de heropleving van het fascisme in Europa. Hetzelfde discours komt weer bovendrijven, vooral bij jongere generaties.’

‘Dat gebeurt wanneer de collectieve herinnering niet levend wordt gehouden. Wat wij in Latijns-Amerika beleefden, staat niet los van wat in Europa gebeurt. Als je een of twee generaties niet aan herinneringswerk doet, komen de golven van haat dankzij desinformatie weer bovendrijven.’

(Het artikel gaat verder na onze leestips)

Territoriale dissonantie

President Bernardo Arévalo en zijn partij Semilla zijn nu anderhalf jaar aan de macht. De verwachtingen voor zijn presidentschap waren groot, net zoals de uitdagingen. Hoe gaat het intussen met de hoop op verandering in Guatemala?

Rebeca Lane: ‘Het was voor iedereen een complete verrassing dat Semilla erin geslaagd was om via de stembus de macht van de corrupte elite af te nemen. Maar Bernardo Arévalo mag dan wel democratisch aan de macht zijn gekomen, hij heeft de rest van de staat tegen zich.’

‘In een context waarin er praktisch iedere week een poging tot staatsgreep is (Arévalo doorstond al zeker dertien afzettingsprocedures, red.) en je politieke partij wordt afgeschaft, is het heel moeilijk om aan politiek te doen. De hoop op verandering heeft dus het rechtssysteem tegen. Journalisten en sociale leiders worden voortdurend gecriminaliseerd en ook de mensen in ballingschap kunnen niet terugkeren.’

‘Veel mensen zijn teleurgesteld. Vooral jongeren hebben het gevoel dat ze hun stem hebben weggegooid. En dat is triest. Er ontbreekt een dieper begrip van de criminele structuren van de macht. Want als we onze stem voor een ander alternatief hadden gebruikt, waren we nu veel erger af.’

‘Ik ben bezorgd om de teleurstelling van deze jongeren. Dankzij hun stem is de partij geraakt waar ze nu is, en ik vrees dat hun teleurstelling betekent dat we bij de volgende verkiezingen een draai naar rechts krijgen en opnieuw met hetzelfde zitten.’

‘We hebben de illusie dat we met onze stem iets kunnen veranderen. Maar democratie heeft ook dagelijkse politieke participatie nodig.’

Het middenveld en vooral de inheemse bevolking hebben een grote rol gespeeld in de opmars van Arévalo. Wat blijft er over van deze beweging?

Rebecca Lane: ‘Arévalo regeert in ongunstige omstandigheden. Het was ook een grote fout om niet te overleggen met het middenveld en de inheemse groepen. Zij riepen een landelijke staking uit zodat Arévalo kon aantreden. Dat mogen we niet vergeten. Vandaag heeft Semilla de sociale steun verloren die de partij had toen ze aan de macht kwam. En dat heeft te maken met structureel racisme.’

Kunt u dat uitleggen?

Rebeca Lane: ‘Een van de voornaamste kritieken op de partij is dat haar mensen allemaal uit de stedelijke middenklasse komen. In een ruraal land waarin de inheemse bevolking zo’n 60% van de totale bevolking vertegenwoordigt, en waarbij de emancipatiebeweging dus van de minderheid komt, zit je met een dissonantie. Uiteindelijk zijn het de inheemse gemeenschappen die het land dragen. Zij hebben geen negen jaar politieke ervaring, zoals Semilla, maar honderden jaren.’

‘Wij, stedelijke mestizos, moeten kijken naar deze inheemse ervaring. Niet om die te kopiëren, maar om ze te erkennen en te begrijpen hoe deze gemeenschap dat zoveel jaar hebben kunnen doen. We mogen niet denken dat wij degenen zijn die, omdat we naar de universiteit zijn geweest en toegang hebben tot academische kennis, weten wat er nodig is om in zo’n verdeeld gebied integratie te bevorderen.’