‘Op het podium verdwijnen de grenzen even’

Wat begon als een schoolproject aan het Conservatorium van Antwerpen, mondde uit in een zevenkoppige band met gedeelde passie voor muziek en cultuur. En wat de bandleden van La Sonora Amberina nog delen, is een migratieachtergrond. Alejandro Sierra Alzate en Nadia Plancarte Huamantalla ontmoetten elkaar tijdens hun studies aan het conservatorium. Hoewel de ene uit Colombia en de andere uit Mexico komt, verbinden migratie en de liefde voor cumbia, een Latijns-Amerikaanse muziek- en dansstijl, elkaar. Alzate is geschoold violist en pianist. Huamantalla celliste en percussioniste.

Een uur na onze afspraak en gehaast komt Alzate binnengestormd in het artistieke huis Het Bos in Antwerpen. ‘Sorry dat ik zo laat ben’, zegt hij enigszins buiten adem. ‘Mijn mama’, wijst hij een klein kranig dametje aan dat hem achterna tjokt. ‘Het is de eerste keer dat ze in België is in de vier jaar dat ik hier woon.’

‘Maar ik keer nog net voor ons optreden terug’, zegt ze. Op 31 augustus is het cumbia-ensemble gratis te zien in Merksem tijdens Muziek in de Wijk, van de Zomer van Antwerpen. Elke keer dat we spelen, voelen we de waardering van het publiek, dat alleen al is onze droom’, vult Alzate aan.

‘Het is moeilijk om weg te zijn van je familie, maar de muziek houdt ons gaande’, gaat hij verder. Vier jaar geleden, op zijn 25ste, trok hij naar België. Een verhaal dat Huamantalla herkent. ‘Ik kwam naar België op mijn 19de. Het was een culturele uitdaging en educatieve kans. In Mexico zijn er klassieke muziekscholen, maar slechts een aantal van hoog niveau, dus verhuizen zou ik sowieso doen.’

Alleen in België was het niet altijd makkelijk. ‘Mijn mama is voor het eerst op bezoek. Ik wil haar laten zien dat mijn leven vlot loopt, dat ik hier goed gedij, maar natuurlijk is het niet perfect’, zucht Alzate terwijl hij zijn moeder aanstaart.

‘Als Latijns-Amerikaanse muzikant je ruimte vinden, is hier niet eenvoudig’, verduidelijkt Huamantalla. ‘De meesten werken in restaurants of tijdelijke jobs, want met muziek alleen kom je niet rond.’ Alzate lacht cynisch: ’Sinds ik in België woon, heb ik waarschijnlijk al meer uren in restaurants gewerkt dan op een podium.’

Dat legt druk op de artiesten en zorgt voor een onzekerheid die integratie complex maakt. ‘Met onze tijdelijke verblijfsvergunning voelen we ons nog vaak bezoekers. We kopen tijd door middel van studies om ons project verder vorm te geven’, zegt Alzate.

Niet alleen de muzikale kansen en ambities speelden een rol bij de keuze om te migreren. Ook economische en politieke redenen spelen een rol. ‘Het is niet zo dat we wilden vertrekken, maar soms kan je niet niét migreren’, legt Alzate uit. Ongelijkheid speelt een rol, zegt hij. ‘Als de middelen in mijn thuisland beter verdeeld waren, zouden we hier misschien niet zijn.’

Huamantalla spreekt zich liever niet uit over de politieke situatie in Mexico en de invloed op de keuze om te migreren. ‘Wat ik kan zeggen is dat migratie een complex gegeven is waarbij zowel kansen als beperkingen me stuwen.’

De kracht van La Sonora Amberina zit niet alleen in muziek, maar ook in wat ze symboliseert: een ontmoeting tussen culturen, migranten en een nieuwsgierig publiek. Voor Alzate en Huamantalla is cumbia meer dan muziek. ‘We willen mensen in België laten voelen dat ze cumbia kunnen beleven op hun eigen manier, spontaan en met hun lichaam. Cumbia werd ons instrument om te verbinden, los van cultuur of over landsgrenzen heen.’

Net zoals gebeurde bij de oorsprong van het genre. In de late negentiende eeuw ontstond cumbia als mix van invloeden. Inheemse bevolkingsgroepen dansten samen met tot slaaf gemaakte Afrikanen, terwijl later Spaanse muzikale invloeden werden geïntegreerd. ‘Cumbia gaat over vreugde, maar ook over herinneringen en opstand. Het is een speciale vorm van muziek om onze roots te delen’, vertelt Huamantalla.

Hoewel de muziek haar oorsprong vond in Colombia verspreidde de ze zich snel. ‘Het is geboren in Colombia, maar overal waar het opduikt, krijgt het een eigen lokale invulling’, vertelt Alzate. ‘Door de eenvoud kan iedere cultuur zich cumbia eigen maken. In Colombia is het nostalgisch en folky, in Mexico vreugdevol, in Argentinië eerder eenvoudig van opzet en in Peru weerspiegelt het zelfs de geluiden van de jungle.’

Toch is de band La Sonora Amberina zelf een product van klassieke scholing en traditie. ‘In het conservatorium leer je spelen vanuit partituren, met discipline en precisie’, zegt Huamantalla. ‘Maar cumbia leer je niet uit een boek. Cumbia leer je van anderen, van de gemeenschap, van je eigen lichaam.’

Dat maakt La Sonora Amberina’s muziek uniek. ‘Een klassieke achtergrond geeft structuur en technische vaardigheid, maar cumbia vraagt iets anders, je moet luisteren, voelen, bewegen en je laten meeslepen door de gemeenschap’, vult Alzate aan.

‘Wanneer we spelen, ontstaat er meteen interactie’, zegt Huamantalla. ‘Niet alleen tussen de muzikanten, maar ook met het publiek. Iedereen raakt betrokken op zijn eigen manier, en dat is het mooiste van cumbia. Cumbia is voor iedereen.’

Al was dat niet het oorspronkelijke opzet van de band. ‘Ons afstudeerproject was bedoeld als onderzoek naar hoe cumbia werd geboren en hoe het door Latijns-Amerika migreerde.’ Maar ze ontdekten al snel dat een breder publiek nieuwsgierig was.

Toch zien ze in België culturele verschillen. ‘Latijns-Amerikaanse muziek wordt hier vaak als iets exotisch gezien.’ Ook in de beleving zijn mensen erg voorzichtig, zegt Alzate. ‘We merken soms weerstand om échte spontaniteit en zelfzekerheid toe te laten in cumbia.’ Lachend voegt Huamantalla toe: ‘Alejandro zei eens iets heel belangrijk: cumbia hoor je niet met je oren, je voelt het met je heupen.’

Zo probeert het duo een brug te vormen tussen mensen en culturen. ‘Wanneer we spelen merken we dat er een connectie ontstaat. Muzikanten, migranten en Belgen, iedereen raakt op een of andere manier betrokken’, aldus Huamantalla.

‘Cumbia ontstond uit een ontmoeting tussen volkeren. Dat willen we vandaag verder zetten’, besluit Alzate. Zo maken ze van cumbia meer dan een muziekgenre. Het wordt een middel om integratie te bevorderen. ‘Het gaat niet alleen om dans of geluiden, maar om de creatie van een ruimte waarin mensen zich vrij voelen, culturen elkaar ontmoeten en migratieverhalen samenkomen. Op het podium verdwijnen de grenzen even.’